павы́шаны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад павысіць.
2. у знач. прым. Больш высокі ў параўнанні са звычайным, нармальным; павялічаны. Павышаная тэмпература. Павышаная праходнасць машыны. □ [Косця], як і многія іншыя маладыя людзі, хварэў павышанай сарамлівасцю. Карпюк. // Больш высокі па тону, больш гучны. Усю невялікую дарогу, хвілін па пяць, Шырокі не пераставаў у значна павышаным тоне расказваць аб затхласці местачковага жыцця, аб нікчэмнасці інтарэсах панямонскай інтэлігенцыі. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
а́ўтарства, ‑а, н.
Прыналежнасць твора аўтару. Як адно з першых заканамерна ўзнікае.. пытанне адносна аўтарства ілюстрацый і аздоб, якія падалі выданням Скарыны такі высокі мастацкі ўзровень. Ліс.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ба́цюшка, ‑і, м.
Разм. Поп. Высокі бацюшка ў блішчастай расе, з вялікім крыжам на грудзях і рыжай, шырокай, як плаха, барадою трымаў за руку свайго сынка. Хведаровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сцямне́лы, ‑ая, ‑ае.
Які стаў цёмным, пацямнеў. Лоб высокі, нейкі сцямнелы, пукаты; шчокі праваліліся. Скрыган. Белыя краны строма вырысоўваліся на фоне яшчэ не зусім сцямнелага неба. Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шчаву́к, ‑у, м.
Абл. Дзікае шчаўе. Пад самай страхой рос на кучы сухога гною высокі, у пахі, шчавук, цёмны, з жоўтым дробным насеннем на голых дудках. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Лазга́н ’доўгае, тоўстае сцябло’, ’празмерна высокі нязграбны мужчына’ (Зданцэвіч, LP, 1960, 344). Відавочна, утворана з літ. lazda ’палка’, ’арэшына’, ’сцябло’, lazdynas ’арэшнік’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Талёвы ’высокі, стройны чалавек’ (Жд. 3). Паланізм, параўн. taljowy, прым. ад talja ’талія, стан’ (гл. талія), параўн. талісты ’стройны, зграбны’ (Сцяшк. Сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бардады́м ’бамбіза’ (Гарэц.), ’высокі і нехлямяжы чалавек’ (Др.-Падб.). Рус. дыял. бардады́м ’нехлямяжы або высокі чалавек’, укр. бардади́м ’вялікі па камплекцыі чалавек, высокі чалавек’. У аснове ляжыць дэфармаваная назва манаха-бернардынца (параўн. бел. бардады́н ’манах ордэна св. Бернарда’, Нас.), фігура якога ў народзе выклікала насмешкі і жарты. Параўн. у польск. мове: Bernardyński kark. — Palnał bernardyński (= duży) kieliszek starki. — Zaczął zajadać z bernardyńskim apetytem (Варш. сл., 1, 116). Адсюль ’здаровы, мажны чалавек, бамбіза і г. д.’ Падрабязна гл. Краўчук, ЛБ, 8, 73. У рус. мове бардады́м (бардада́шка, барда́шка) таксама ’картачны кароль чорнай масці’ (аб гэтым Папоў, Лекс., 50; Трубачоў, ЭИРЯ, 3, 42–44; памылкова Праабражэнскі, 1, 17 і Фасмер, 1, 126).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Стры́нґаль ‘той, хто першы раз выйшаў на калектыўную работу (плыты, касьба), навічок’, стрыга́льшчына ‘барыш, які ставіць стрынґаль для кампаніі, што прыняла яго разам працаваць’ (стаўб., З нар. сл.), стрынґе́ль ‘вельмі высокі чалавек’ (шчуч., Сл. ПЗБ), стры́нгель ‘худы, тонкі высокі чалавек’ (клец., Нар. лекс.; капыл., Нар. словатв.), стрынгаля́ ’падростак, хлапчаня’ (Сцяшк. Сл.), стрынгаля́вы ‘тонкі, зграбны (Сцяшк.), стрынгалява́ты ‘падгалісты, з тонкімі нагамі’ (стаўб., Жыв. сл.). З польск. stryngel ‘плытагон, які першы раз плыве ў горад’, далейшыя сувязі няясныя, магчыма, германізм, што датычыць у першую чаргу слова са значэннем ‘навічок’. Адносна значэння ‘высокі чалавек’ найбольш падыходзіць збліжэнне Санько (Крыўя, 1996, 1, 92) з літ. strigti, stringu ‘тырчэць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
грабе́жніцкі, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да грабежніка, грабежнікаў, уласцівы ім. Грабежніцкія планы. // Які вядзецца з мэтай грабяжу, аграблення. Грабежніцкая вайна. // Празмерна высокі, вымагальны. Грабежніцкія штрафы. Грабежніцкія цаны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)