Мацяроз, мацеру͡оз ’гай (зараснік) каля хаты’ (Федар., 7). Няясна. Паводле тлумачэння аўтараў лінгвістычнага каментарыя (там жа, 582), выраз, у якім сустрэлася гэта слова, у густуом мацеруо̑зі з’яўляецца аналагічным да іншага: у густом ачаруо̑дзі, што азначае ’ў густым чароце’. У такім выпадку мацеруо̑з — скажонае чарот.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Напру́д ’насілу’ (Сержп., Отч.), сюды ж напру́дзіцца ’напружыцца’ (Пал.), ’напрэгчы ўсе сілы’ (Растарг.). Да *pręd ’цячэнне’, што звязана чаргаваннем з *pręd‑, гл. прадиць, прачуць; іншыя значэнні прадстаўлены ў пруд ’запруда’, прудкі ’хуткі’ і пад. Цікавы архаізм, у якім захавалася першасная семантыка славянскага слова ’сіла, напружанне’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ільня́нішча ’поле, з якога сабралі лён або на якім папярэдняй культурай быў лён’ (ТСБМ, Мат. Гом., Жыв. сл., 149, любан.), ілья́нішча (полац., Нар. лексіка, 140); параўн. рус. дыял. илля́нище, льня́нище. Утворана сцяжэннем атрыбутыўнай канструкцыі ільняное поле з суф. ‑ішч‑а па ўзору канаплянішча, жытнішча, бульбянішча.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

які́ мест., м.

1. вопр. и относ. (о качестве, свойстве) како́й; (в знач. сказ. — ещё) како́в;

я. ко́лер? — како́й цвет?;

яка́я сяго́ння ра́ніца? — како́е сего́дня у́тро?;

я. ён з сябе́? — како́в он собо́й?;

я. ўраджа́й? — како́в урожа́й?;

2. вопр. и относ. (какой из нескольких) кото́рый, како́й;

я. малю́нак вам больш падаба́ецца? — кото́рый (како́й) рису́нок вам бо́льше нра́вится?;

я не зна́ю, у які́м до́ме ён жыў — я не зна́ю, в кото́ром до́ме он жил;

3. относ. кото́рый; каково́й; что; (в род. п. — ещё) чей;

стол, на які́м ляжы́ць кні́га — стол, на кото́ром лежи́т кни́га;

геро́й, по́дзвіг яко́га ўсім вядо́мы — геро́й, чей по́двиг всем изве́стен;

4. неопр., разг. (безразлично какой) како́й, како́й-нибудь, како́й-л.;

ці не бу́дзе яко́га даручэ́ння? — не бу́дет ли како́го (како́го-нибудь, како́го-л.) поруче́ния?;

5. неопр., разг. (приблизительно) како́й-нибудь;

праз яко́й паўгадзі́ны — че́рез каки́е-нибудь полчаса́;

праз які́х хвілі́н пяць — че́рез каки́х-нибудь пять мину́т;

6. (вопрос, восклицание) а) како́й, како́в, э́кий;

я. сад! — како́й сад!;

а лясы́ ж які́я? — а леса́-то каковы́?;

а паго́да ж яка́я! — а пого́да-то какова́!;

ах, яка́я ва́жнасць! — э́кая ва́жность!; б) (вовсе нет) како́й; (при сомнении — ещё) что;

яка́я ўжо там даро́га! — кака́я уж там доро́га!;

яка́я кары́сць — что по́льзы;

◊ хоць я. — хоть како́й;

я. б (там) ні быў — како́й бы (то) ни́ был;

які́м чы́нам (пара́дкам)? — каки́м о́бразом?;

я. такі́? — како́й тако́й?;

яшчэ́ я.! — ещё како́й!;

яко́га чо́рта — како́го чёрта;

які́м ве́трам зане́сла (прыне́сла)? — каки́м ве́тром (каки́ми ветра́ми) занесло́?;

калі́ што яко́е — в слу́чае чего́;

на яко́е лі́ха! — на кой чёрт, на кой шут;

ні ў яко́й ме́ры (ступе́ні) — ни в како́й ме́ре (сте́пени);

ні за які́я гро́шы — ни за каки́е де́ньги;

ні ў я́кім ра́зе — ни в како́м (ни в ко́ем) слу́чае;

які́я са́мі, такі́я і са́ні — погов. каки́е са́ми, таки́е и са́ни

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

судьба́ ж., в разн. знач. лёс, род. лёсу м., мн. нет; (участь) до́ля, -лі ж.;

счастли́вая судьба́ шчаслі́вы лёс (шчаслі́вая до́ля);

ду́мать о су́дьбах госуда́рства ду́маць пра лёс дзяржа́вы;

◊

не судьба́ не су́джана;

каки́ми судьба́ми? які́м чы́нам?;

во́лею су́деб па во́лі лёсу;

на произво́л судьбы́ на во́лю лёсу;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Адо́нак ’зроблены з колікаў, палак і галля насціл, на якім складаецца (кідаецца) сена ў стог’ (Янк. Мат., Бір. дыс., ДАБМ, Шат.), ’астаткі збожжавай або сеннай сцірты’ (Нас.), адзёнак ’стог сена’ (Янк. I, ДАБМ, Некр.), адзёлак ’падмосткі пад стог’ (ДАБМ), адонішча падножка’ (Арх. Бяльк.) да дно (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Асо́н ’востры кій, якім падганяюць валоў’ (Кароцічы Столінск., вусн. паведамл. Г. А. Цыхуна). З остьнъ > остн > осн з «узноўленым» беглым галосным о паміж c і н. Параўн. таксама асно ’тс’ (Сержп., Земл., 61), осниско (Шн.), асновік вяроўка’ (Арх. ГУ), осён, осны (Маслен.). Гл. асцень і восці.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Во́бліў ’галалёдзіца’ (Бяльк., Гарэц., Др.-Падб., Юрч., КТС), вобліва ’тс’ (Яшк.), воблевень ’тс’ (Мат. Гом.), вобліў, воблакі, вобліўя ’лёд, якім пры галалёдзіцы пакрываюцца дрэвы; галалёдзіца’ (Юрч.), воблівіца ’ападкі ў выглядзе кавалачкаў лёду’ (Мат. АС, бых.). Рус. дыял. о́блив ’іней на дрэвах’. Да абліць (гл.). Параўн. аблівака.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Гіба́ла ’бабка, абрубак дрэва, на якім бондар гне абручы’ (Бяльк.). Рус. дыял. гиба́ло ’тс’. У іншых слав. мовах значэнне адпаведных слоў адхіляецца ад семантыкі ва ўсх.-слав. лексемах. Да *gybati ’гнуць’ (гл. гіба́ць), суф. *‑dlo. Прасл. тып утварэння, агляд у Трубачова, Эт. сл., 7, 216 (пад *gybadlo).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Гіяцы́нт ’назва кветкі гіяцынт’. Ст.-бел. гияцынтъ, гиацинтъ ’тс’; запазычанне праз польск. hiacynt з лац. hyacinthus (а гэта з грэч.). Гл. Булыка, Запазыч., 83. Але для сучаснага бел. гіяцы́нт можна лічыць крыніцай і рус. гиаци́нт (аб якім меркаванні ў Фасмера, 1, 404; падрабязна Шанскі, 1, Г, 65).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)