Ма́церня, ма́церына, мацеры́ца ’бэлька пад насцілам з дошак для стога, якая кладзецца на слупы’ (ТС). Палескае. Да ма́цер (гл.) у значэнні ’аснова чаго-небудзь’. Параўн. таксама ма́ціца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Напакава́цца ’наесціся ў волю’ (Жд. 2). Ад напакава́ць ’накласці многа чаго-небудзь’, гл. пакаваць. Цікавая семантычная беларуска-польская ізаглоса, параўн. польск. дыял. (вармін.) napakówać się ’добра наесціся’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Няве́рхавата (неверховато) ’нявыгадна, нядобра’ (Нас.). Відаць, да верх ’завяршэнне, заканчэнне чаго-небудзь’, што першапачаткова адносілася да завяршэння стога, параўн. ілюстрацыю са слоўніка: Дзело кончено, da неверховато вышло.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Няха́цца (няхацьца) ’нянчыцца, займацца чым-небудзь дзеля забавы; мець любоўныя дачыненні’, няханне ’забава з чым-небудзь; маруднае выкананне чаго-небудзь’ (Нас.). Відаць, «спешчаная» форма ад нянчыцца (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Па́дкі ’вельмі ахвочы, цікаўны да каго-, чаго-н.’ (ТСБМ, Яруш., Др.-Падб.). Рус. па́дкий, ст.-рус. па́дкий (1570 г.) ’тс’. Утворана з суф. ‑к‑ ад падаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Праві́дла ’(драўляная) прылада для выраўноўвання чаго-небудзь’ (ТСБМ, Шат.). З польск. prawidło ’правіла, капыл’ (параўн. праві́ла). Таксама правідло́вы ’натуральны (мёд)’ (смарг., Сл. ПЗБ) з польск. prawidłowy ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыма́цца ’перажываць’ (слонім., Нар. словатв.). Да прыма́ць 1 з пераносам значэння. Параўн. укр. прийма́ти ’успрымаючы што-небудзь, рэагаваць пэўным чынам; выяўляць сваё стаўленне да чаго-, каго-небудзь’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
су́праць і супро́ць, прысл. і прыназ.
1. прысл. На процілеглым баку ад каго-, чаго-н., прама перад кім-, чым-н.
Па левым баку вуліцы знаходзіцца Дом кнігі, а с. — Палац спорту.
Сядзець с.
2. прысл. Наперакор, насуперак каму-, чаму-н.
Галасаваць с.
3. каго-чаго, прыназ. з Р. Указвае на прадмет або асобу, перад якімі на процілеглым баку хто-, што-н. знаходзіцца.
Музей стаіць с. школы.
Старыя сядзелі на лавачцы пад клёнам с. іх хаты.
Стаяць адзін с. аднаго.
4. чаго, прыназ. з Р. Насустрач руху чаго-н.
Ісці с. ветру.
Плысці с. цячэння.
5. каго-чаго, прыназ. з Р. Для барацьбы з кім-, чым-н.
Лякарства с. грыпу.
Сродак с. камароў і маскітаў.
6. чаго, прыназ. з Р. Ужыв. для ўказання на тэрмін, адрэзак часу, перад якім што-н. адбываецца ці павінна адбыцца.
С. ночы ехаць нельга.
7. каго-чаго, прыназ. з Р. Ужыв. для выражэння параўнальных адносін.
Рост прадукцыйнасці працы с. мінулага года.
8. у знач. вык. Не згодзен (разм.).
Ты згодзен? — Не, я с.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дазбіра́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
1. Скончыць збіранне чаго‑н.; поўнасцю сабраць. Дазбіраць ягады.
2. і чаго. Сабраць тую колькасць чаго‑н., якой не хапала. Дазбіраць матэрыялу для даследавання.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
панапрыбаўля́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе; зак., чаго.
Разм. Напрыбаўляць да чаго‑н. у вялікай колькасці. — [Парэчкус] перачытаў усё ад слова да слова маім бацькам і, мала таго, яшчэ панапрыбаўляў немаведама чаго. Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)