цяпле́ць, ‑ее; незак.
1. Станавіцца, рабіцца цёплым, больш цёплым. Ападаў ветравы холад і цяплела надвор’е. Чорны. Як дзьмухне [хлопчык] некалькі разоў на рукі, дык адразу ажываюць пальцы, цяплеюць далоні. Бядуля. // перан. Станавіцца дабрэйшым, лагаднейшым; ласкавець. — Вы бачылі Леніна?.. — Ціха ў хаце. У дзеда цяплеюць і вочы, і сэрца. Арочка. Па меры таго, як .. [Гендарсан] чытаў, твар яго праясняўся, цяплеў і святлеў. Чарнышэвіч. // безас. Пра адчуванне душэўнай цеплыні, ласкавасці, якое агортвае каго‑н. Смяялася .. [Галіна] так залівіста, так прыемна звінеў яе .. галасок, што ў хлопца цяплела на душы. Навуменка. У Паўла цяплела на сэрцы ад Машынага спачування. Гроднеў.
2. безас. Пра наступленне цёплага, больш цёплага надвор’я. Днём хоць і цяплела, аднак тэмпература вышэй чым мінус дваццаць — васемнаццаць не падымалася. Ігнаценка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чы́рвань, ‑і, ж.
1. Уласцівасць чырвонага; чырвоны колер. Сонца яшчэ не паказалася з-за высокага бору ў канцы вёскі, і ён .. быў як намалёваны на чырвані неба. Крапіва. Ясна гарэў сухі хвораст, асыпаючы ў шэры попел хрусткія вугалькі, напоўненыя жывой чырванню агню. Самуйлёнак. У чырвань, золата ўбраны стаяць у пушчах нашых дрэвы. Дубоўка.
2. Чырвоныя плямы на целе, пачырваненне ад прыліву крыві, запалення. Слёз у .. [Мацвея] было мала, толькі чырвань з’явілася вакол вачэй. Чорны. З кулямёта.. [лейтэнанту] прабіла абедзве нагі вышэй костачак. Ногі распухлі і паліліся нездаровай чырванню. Курто.
3. Румянец. — Усё, Сяргей Рыгоравіч, — адказала [Люда]. Вочы дык узняла, а чырвань на шчоках яшчэ пагусцела. Брыль. І шчокі, і нос, і вушы гарэлі бледнай чырванню. Лынькоў.
•••
Увагнаць у чырвань гл. увагнаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чырво́нец, ‑нца, м.
1. Руская назва замежных залатых манет у дапятроўскай Русі.
2. Руская залатая манета вартасцю ў тры рублі, якая была пашырана ў Расіі ў 18–19 стст. // Уст. Руская залатая манета вартасцю ў пяць і дзесяць рублёў, якая была ва ўжытку ў дарэвалюцыйнай Расіі.
3. Грашовы крэдытны білет вартасцю ў дзесяць рублёў, які быў ва ўжытку ў СССР з 1922 да 1947 г. // Дзесяць рублёў. Новыя — у руках шапацяць, як бярэш, — чатыры чырвонцы прыйшліся Адасю. Калюга.
4. звычайна мн. (чырво́нцы, ‑аў). Разм. Наогул манеты, золата, грошы. Песня мая не шукае чырвонцаў. Купала. А сёння стаіць вось у сонцы І вочы красою чаруе. Такую не ўзяць за чырвонцы, — Душу аддасі за такую. Буйло.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
естьI несов.
1. (питаться) е́сці;
о́чень хоте́лось есть ве́льмі хаце́лася е́сці;
2. (раздражать, разъедать) е́сці;
густо́й дым ел глаза́ густы́ дым еў во́чы;
3. (мучить) перен. е́сці;
меня́ ест тоска́ мяне́ есць туга́;
4. (изводить) перен., прост. е́сці, гры́зці;
есть кого́-л. с утра́ до ве́чера е́сці (гры́зці) каго́-не́будзь з ра́ніцы да ве́чара;
◊
есть глаза́ми е́сці вача́мі;
по́едом есть е́жма (по́едам) е́сці.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
закрыва́ть несов.
1. (дверь, ящик и т. п.) зачыня́ць;
2. (покрывать) закрыва́ць; (заслонять — ещё) засланя́ць;
закрыва́ть одея́лом закрыва́ць ко́ўдрай;
ту́ча закрыва́ет луну́ хма́ра закрыва́е (засланя́е) ме́сяц;
3. (прекращать, заканчивать) закрыва́ць;
закрыва́ть собра́ние закрыва́ць сход;
4. (складывать, смыкать что-л. раскрытое) заго́ртваць, зго́ртваць, склада́ць, скла́дваць;
закрыва́ть кни́гу заго́ртваць кні́гу;
закрыва́ть зо́нтик зго́ртваць (скла́дваць) парасо́н;
5. (глаза) закрыва́ць, заплю́шчваць;
закрыва́ть глаза́ на что́-л. закрыва́ць во́чы на што-не́будзь;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
о́ба або́два, род. або́двух; (о мужчине и женщине вместе, а также о живых существах, относящихся в белорусском языке к ср.) або́е, род. абаі́х ж.;
о́ба ма́льчика або́два хло́пчыкі;
о́ба окна́ або́два акны́;
о́ба, и брат, и сестра́, у́чатся в одно́м институ́те або́е, і брат, і сястра́, ву́чацца ў адны́м інстыту́це;
о́ба ребёнка або́е дзе́ці;
◊
смотре́ть в о́ба а) глядзе́ць ва ўсе во́чы; б) (быть настороже) быць пі́льным.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шчыра, душэўна, задушэўна, сардэчна, чыстасардэчна, адкрыта, начыстату, начыстую, напрамкі □ па шчырасці, ад душы, з душой, усёй душой, як на духу, ад сэрца, усім сэрцам, у вочы, без утойвання, палажыўшы руку на сэрца
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
завалачы́ сов.
1. разг. (таща, доставить, затянуть куда-л.) затащи́ть; (втащить волоком — ещё) уволо́чь;
з. са́ні ў пу́ню — затащи́ть (уволо́чь) са́ни в сара́й;
2. вдеть;
з. ні́тку ў іго́лку — вдеть ни́тку в иглу́;
3. в др. знач. заволо́чь;
хма́ры ~лаклі́ ўсё не́ба — ту́чи заволокли́ всё не́бо;
слёзы ~лаклі́ во́чы — слёзы заволокли́ глаза́;
бяльмо́ ~лакло́ во́ка — бельмо́ заволокло́ глаз;
бу́хту ~лакло́ вячэ́рняй смуго́й — бу́хту заволокло́ вече́рней ды́мкой
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
свяці́ць I несов.
1. свети́ть;
ме́сяц свяці́ў у акно́ — луна́ свети́ла в окно́;
ён мне ~ці́ў запа́лкамі — он мне свети́л спи́чками;
2. (виднеться) свети́ться;
у во́кнах све́цяць агні́ — в о́кнах све́тятся огни́;
3. (воспринимать зрением) ви́деть;
паку́ль во́чы све́цяць — пока́ глаза́ ви́дят;
◊ с. го́лым це́лам — ходи́ть в лохмо́тьях;
с. вача́мі — горе́ть от (со) сты́да, хло́пать глаза́ми
свяці́ць II несов., церк. святи́ть;
с. ваду́ — святи́ть во́ду
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
увалі́цца I сов.
1. в разн. знач. ввали́ться;
у. ў я́му — ввали́ться в я́му;
у хво́рага ўвалі́ліся во́чы — у больно́го ввали́лись глаза́;
у пако́й ~лі́ўся нато́ўп хлапчуко́ў — в ко́мнату ввали́лась толпа́ мальчи́шек;
2. (внутрь) обру́шиться, провали́ться;
столь ~лі́лася — потоло́к обру́шился (провали́лся);
◊ не капа́й друго́му я́мы, сам ~лішся ў яе́ — посл. не рой друго́му я́мы, сам в неё упадёшь
увалі́цца II сов. уваля́ться;
сукно́ ~лі́лася — сукно́ уваля́лось
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)