По́начы ’ноччу, уночы’ (ТСБМ, Касп.), ’апоўначы, сярод ночы’ (Сл. ПЗБ), по́начы ’тс’ (ТС), ’цёмна’ (Клім., Жыв. НС), по́вночы ’тс’ (Жыв. НС). Укр. по́ночі ’цёмна’, ’у цемры’. Ад *па пачы ’ўначы’, з далейшым развіццём семантыкі да ’цёмна’, дзе па/по мае значэнне ’пры’, параўн. по́дню ’ў дзённы час’, г. зн. ’пры дзённым святле’ (Варл.). Цікавую паралель уяўляе серб. дыял. по̏ноћи ’ноччу’, паводле якога ўтворана по̏дне(в)и ’днём’ (Мілеціч, СДЗб, 9, 434); параўн., аднак, по́ноћ ’сярэдзіна ночы’, што адпавядае прасл. *polъnoktь (гл. поўнач), на думку Вукавіча (ЈФ, 17, 77) — другаснае, утворанае ад поноћи. Да ноч (гл.), параўн. яшчэ *паначота (гл.). Інакш Цыхун (Загароддзе–2, 112), за зыходную прымае форму з паў- (пов‑): по́внучэ на улыцэ, першапачаткова ’поўнач, сярэдзіна ночы’, з якога развілося значэнне ’цёмна’, чаму пярэчыць ЕСУМ (4, 470): укр. по́вночі з по́ночі пад уплывам пі́вніч ’сярэдзіна ночы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паліса́ндр ’каштоўная цвёрдая цёмна-ружовая або чырванавата-карычневая драўніна некаторых трапічных дрэў’ (ТСБМ). З рус. палиса́ндр < франц. pallisandre (ССРЛЯ, 9, 62).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ві́шня, ‑і; Р мн. ‑шань; ж.
1. Садова-ягаднае дрэва сямейства ружакветных з цёмна-чырвонымі костачкавымі пладамі.
2. Плод гэтага дрэва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бардо́ 1, нязм., н.
Гатунак чырвонага віна (паводле назвы французскага горада Бардо).
бардо́ 2, нязм. прым.
Цёмна-чырвоны. Сукенка колеру бардо.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цыганава́ты, ‑ая, ‑ае.
Падобны на цыгана. Другі [хлопец] — цыганаваты, кучаравы, з сухарлявай, загарэлай патыліцай, на якой цёмна ільснілася западзінка-равок. М. Стральцоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
яно́т, ‑а, М яноце, м.
1. Невялікі драпежны звярок з цёмна-жоўтым густым футрам.
2. Футра гэтага звярка. Каўнер з янота.
[Ад лац. geneta.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Паціні́к ’асоба, якая падслухоўвае, падглядвае’ (КЭС, лаг.). Утварылася ад + патаемны, якое пры ад’ідэацыі выразу па цямне ’калі цёмна’ відазмянілася ў + пацямнік > паціны.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кашта́навы, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да каштана, складаецца з каштанаў (у 1 знач.). Каштанавае дрэва. Каштанавае лісце. Каштанавыя прысады.
2. Колеру капітана, чырванавата-карычневы. У Веры Засуліч цудоўныя пышныя валасы цёмна-каштанавага колеру. Зарэцкі. Ззаду, прывязаная да воза, ішла кабылка каштанавай масці. Чарнышэвіч. // З цёмна-бурай афарбоўкай верхняга слою (пра глебу). Каштанавыя глебы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ка́вавы, ‑ая, ‑ае.
1. Прызначаны для кавы (у 2 знач.). Кававы сервіз. // Прыгатаваны з кавы. Кававыя цукеркі.
2. Колеру кавы, цёмна-карычневы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ко́бальтавы, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да кобальту, змяшчае ў сабе кобальт. Кобальтавая руда. Кобальтавая сталь.
2. Колеру кобальту; цёмна-сіні.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)