утраі́х, прысл.

Колькасцю ў тры асобы (рознага полу) або істоты (ніякага роду). Чырвонаармеец, а за ім і Зося з Міхалам рушылі на вакзал. Усе ўтраіх увайшлі ў вялікі пакой для пасажыраў. Чорны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Блакі́тніца ’птушка Parus coeruleus’ (БРС). Мабыць, калька з рус. лазо́ревка ’птушка блакітніца’ (з роду сініц), якое звязана з рус. лазу́рь, лазо́ревый ’блакітны’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Сіняшы́йка ‘невялікая пеўчая птушка сямейства драздовых з яркім апярэннем’ (ТСБМ), ‘варакушка, Lusciola sulcica’ (Байк. і Некр.). Ад сіні (гл.) і шыйка < шыя (гл.) паводле колеру апярэння. Параўн. рус. синеше́йка ‘птушка з роду плісак, Motacilla snecica’, а таксама сінаго́рліца ‘род галубоў’ (Ласт.), ст.-бел. синогордлица ‘галубка’ (Ст.-бел. лексікон), магчыма з польск. sinogardlica, sinogarlica ‘птушка з роду галубоў’, што да sini і gardło ‘горла’ (Варш. сл.; Брукнер, 491).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

патры́цый, ‑я, м.

Гіст.

1. У Старажытным Рыме — прадстаўнік радавой знаці.

2. У сярэднія вякі ў вольных германскіх гарадах — асоба, якая належала да багатага бюргерскага роду, што іграў першаступенную ролю ў гарадскім самакіраванні.

[Лац. patricius.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

інспе́ктарскі, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да інспектара, належыць яму. Інспектарскі стол. Інспектарскія абавязкі.

2. Які мае на мэце праверку, інспектаванне. Інспектарская рэвізія — гэта свайго роду страшны суд для вясковага настаўніка. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

гвалтаўні́к, ‑а, м.

Той, хто чыніць гвалт (у 1, 2 знач.); прыгнятальнік, мучыцель. Апошні з іх роду і быў пан Яшук, ды гэтакі ўжо вырадак, гвалтаўнік, што і свет не бачыў такога. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шля́хам, прыназ. з Р.

З дапамогай, пры дапамозе. З’езд [Саветаў] абавязаў Паркамзем узмацніць падрыхтоўку кадраў для сельскай гаспадаркі шляхам арганізацыі курсаў. «Весці». Некалькі назоўнікаў агульнага роду ўтворана шляхам словаскладання: кніганоша, лежабока, пустамеля, самавучка. Граматыка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

няма́, безас., у знач. вык., каго-чаго.

1. Не быць у наяўнасці, адсутнічаць.

Н. грошай.

Яго н. дома.

2. У знач. няпоўнага сказа пры адмоўных адказах на пытанні. —

Ці дома бацька? — Няма.

◊

Няма роду без выроду — нічога не бывае без непрыемнага выключэння.

Няма чаго (і) гаварыць (разм.) — выраз упэўненай згоды: безумоўна, пэўна.

Чалавек ён працавіты, няма чаго гаварыць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

месіяні́зм, ‑у, м.

Кніжн.

1. У некаторых рэлігіях — містычнае вучэнне аб прыходзе на зямлю пасланца бога для выратавання роду чалавечага.

2. Рэакцыйнае шавіністычнае вучэнне аб збавіцельнай ролі якога‑н. народа ў лёсе ўсяго чалавецтва.

[Фр. messianisme.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

и́зверг вы́людак, -дка м., вы́радак, -дка м.; (палач, мучитель) кат, род. ка́та м.; звер, род. зве́ра м.;

и́зверг ро́да челове́ческого бран. вы́людак ро́ду чалаве́чага.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)