Рыштава́нне ’часовае будаўнічае збудаванне’ (ТСБМ), ’часовыя падмосткі звонку зруба’ (Сцяшк.; Інстр. 2), ’падмосткі пад стог’ (ДАБМ, 878), рыштава́не ’рыштаванне’ (лід., паст., Сл. ПЗБ), рышта́к, рышто́ўка, рышту́нак ’рыштаванне’ (лельч., добр., ельск., жытк., Сл. ПЗБ), риштова́нне ’рыштаванне’, ’падмосткі’, риштова́ць ’рабіць падмосткі’, риштова́цьца ’падмашчывацца’, ’жульнічаць’, ришту́нокъ ’падмосткі’, ’падстаўка’ (Нас.), рыштава́ць ’рабіць падмосткі’ (Гарэц.), ст.-бел. рыштованье, рештаванье, риштованье, роштованье ’рыштаванне’ (1514). Запазычанне з польск. rusztowanie, rynsztunek ’узбраенне’, ’рыштунак’, якія ў сваю чаргу з ням. Rüstung ’узбраенне’, ’рыштунак’, rüsten ’рыхтаваць’, ’забяспечваць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ляхава́ла ’агрэх пры сяўбе’ (ветк., Мат. Гом.). Утворана ад ⁺ляхаваць ’рабіць агрэхі пры ворыве, сяўбе’. Да ляха́ 1. Аб суфіксе ‑л‑а (< прасл. ‑dlo) гл. Сцяцко (Афікс. наз., 49).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Плошчыць, пруж. плошчыт (вушы) 4[конь] стрыжэ вушамі (пра каня)’ (ЛА, 1), рус. плоіцить ’плюшчыць, рабіць плоскім’. Да плоскі (гл.): стрыгучы вушамі, конь робіць іх плоскімі і прыціскае да галавы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пляндрава́ць ’нішчыць, вытоптваць’ (Др.-Падб., Нас., Гарэц.), ’псаваць, рабіць шкоду’ (слонім., Сцяшк. Сл.). З польск. plądrować ’рабаваць, знішчаць’, што з ням. plündern ’тс’ (Цвяткоў, Запіскі. 67). Гл. плюндра, плюндравиць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зако́н, -а і -у, мн. -ы, -аў, м.
1. -у. Сувязь і ўзаемазалежнасць якіх-н. з’яў аб’ектыўнай рэчаіснасці.
З. развіцця прыроды.
З. нераўнамернага развіцця капіталізму.
2. -а. Пастанова дзяржаўнай улады, якая мае найвышэйшую юрыдычную сілу.
Канстытуцыя — асноўны з. суверэннай дзяржавы.
Кодэкс законаў аб працы.
Рабіць па законе.
3. -у. Агульнапрынятае правіла, тое, што прызнаецца абавязковым.
Загад камандзіра — з. для падначаленых.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ірвану́ць і (пасля галосных) рвану́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́; зак.
1. гл. ірваць.
2. каго-што. Моцна тузануць, рэзка пацягнуць.
І. дзверы.
3. Рэзка скрануцца з месца, рэзкім рухам кінуцца куды-н. (разм.).
Матацыкл ірвануў з месца.
4. што. Пачаць імкліва рабіць што-н. (разм.).
Ірванём усе дружна.
5. каго-што. Падарваць, узарваць што-н. з выбухам.
Ірвануў снарад.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
калыха́ць, -лышу́, -лы́шаш, -лы́ша; -лышы́; незак.
1. каго-што. Злёгку мерна рухаць зверху ўніз ці з боку ў бок; гайдаць, хістаць.
Вецер калыхаў галінку.
Вагон калыхала (безас.) на паваротах.
2. каго (што). Гайдаючы калыску, спяваючы калыханку, усыпляць (дзіця).
К. дзіця.
3. чым. Рабіць чым-н. павольныя, мерныя рухі.
К. нагой.
|| аднакр. калыхну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́.
|| наз. калыха́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ва́рта², безас., у знач. вык.
1. з інф. Неабходна, трэба, мае сэнс.
Гэты фільм в. паглядзець.
Над гэтым в. добра падумаць.
2. каму. Па заслугах, так і трэба.
Яму в., не трэба было так рабіць.
3. з інф. У саставе складаных сказаў абазначае ўмову хуткага з’яўлення наступных падзей.
В. задумацца, як нахлынуць успаміны.
◊
Гэ́та нікуды не варта; куды гэта варта — вельмі дрэнна, непрыстойна.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
віля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е; незак.
1. чым. Хістаць, паварочваць з боку ў бок.
В. хвастом.
2. Рухацца па звілістай лініі або рабіць крутыя павароты.
Дарога віляла паміж скал.
3. перан. Вагацца ў разважаннях, ухіляцца ад прамога адказу (разм.).
Трэба гаварыць праўду, а не в.
|| аднакр. вільну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́ (да 1 і 2 знач.).
|| наз. віля́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
філасо́фскі, -ая, -ае.
1. гл. філасофія.
2. Уласцівы філосафу (у 2 знач.); спакойны, разважлівы, удумлівы.
Філасофскія адносіны да справы.
3. перан. Глыбакадумны, сур’ёзны (разм.).
Рабіць з філасофскім выглядам.
4. У аснову якога пакладзена глыбокая ідэя (кніжн.).
Філасофская паэма.
○
Філасофскі камень — згодна з уяўленнямі сярэдневяковых алхімікаў, фантастычнае цудадзейнае рэчыва, якое можа ператвараць металы ў золата, вылечваць усе хваробы, вяртаць маладосць і г.д.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)