Зака́л перан. ’гарт’ (Сл. паўн.-зах.): «людзі старога закалу». З рус. зака́л ’гарт’ ад закалять(ся) ’гартавацца’; на запазычачы характар слова ўказвае адсутнасць зыходнага дзеяслова і іншых блізкіх слоў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
руі́на ж.
1. чаще мн. разва́лины, руи́ны;
~ны старо́га за́мка — разва́лины (руи́ны) ста́рого за́мка;
2. только ед., перен., разг. (о немощном, старом человеке) разва́лина, руи́на
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
мацёры, ‑ая, ‑ае.
1. Сталы, поўны сілы (звычайна пра жывёлу). Сярод высокіх галасоў маладых вылучаўся хрыплаваты бас старога, мацёрага ваўка. В. Вольскі.
2. перан. Вопытны; непапраўны, закаранелы. Мацёры шпіён. Мацёры бюракрат.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
акцёр, ‑а, м.
Прафесійны выканаўца роляў у спектаклі. [Буйніцкі] быў тыповым акцёрам старога складу на так званыя характарныя, бытавыя ролі. «Полымя». // Разм. Пра чалавека, які паказвае сябе інакшым, чым ён ёсць; прытворшчык.
[Фр. acteur.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кансерваты́ўны 1, ‑ая, ‑ае.
Варожы новаму, прагрэсіўнаму, прыхільны да старога, аджыўшага. Кансерватыўная палітыка. Кансерватыўны чалавек. Кансерватыўная партыя.
[Ад лац. conservativus — ахавальны.]
кансерваты́ўны 2, ‑ая, ‑ае.
Які ажыццяўляецца без хірургічнага ўмяшання (пра спосаб лячэння). Кансерватыўная тэрапія.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ву́нках ’вунь там’ (Нас.). Форма старога меснага склону ад вунка, вункі (гл. вун); параўн. прыслоўі во́нках ’звонку’ ад во́нка, вонкі, дало́ўках ’унізе’ ад дало́ўкі, дало́ўка і інш. (Карскі 2-3, 77).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
па́растак, -тка, мн. -ткі, -ткаў, м.
1. Маладая галінка, сцябло расліны з лісцем, якое вырасла ад больш старога сцябла ці ствала, або малая галінка, якая вырасла ад кораня асноўнай расліны.
Маладыя парасткі на старым ствале.
2. Сцябло расліны ў самым пачатку яго развіцця з насення.
Насенне пусціла парасткі.
3. звычайна мн., перан., чаго. Першае праяўленне, пачатак чаго-н., зародак.
Парасткі новага.
|| прым. па́расткавы, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.; спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
рэвалю́цыя, -і, мн. -і, -цый, ж.
1. Карэнны пераварот у жыцці грамадства, які прыводзіць да ліквідацыі старога грамадскага і палітычнага ладу і да перадачы ўлады ў рукі іншага класа.
Буржуазная р. (якая звяргае буржуазны лад і ўстанаўлівае ўладу перадавога класа). Кастрычніцкая р. 1917 г.
2. Карэнны пераварот, рэзкі скачкападобны пераход ад аднаго якаснага стану да другога.
Навукова-тэхнічная р.
|| прым. рэвалюцы́йны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Р. час.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
заступі́ць, -уплю́, -у́піш, -у́піць; зак.
1. каго-што. Замяніць, замясціць.
З. старога майстра ля станка.
2. на што і без дап. Замяніўшы каго-н., прыступіць да работы.
З. на дзяжурства.
З. на пост.
3. каго-што. Загарадзіць, засланіць сабой.
З. каго-н. сабой.
4. што каму. Загарадзіць, зрабіць перашкоду.
З. дарогу каму-н. (таксама перан.: перашкодзіць дзейнасці каго-н.).
5. што. Пераступіць.
Конь заступіў ляйчыну.
|| незак. заступа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ігу́менша ’жанчына (тоўстая, непаваротлівая)’ (Мат. Гом.). Фемінатыў на ‑ш‑а ад ігумен (гл.). Семантычны зрух у напрамку ’жонка ігумена’ → ’увогуле тоўстая непаваротлівая жанчына’; параўн. падобную трансфармацыю калуж. и́гумен ’жартаўлівая назва старога чалавека’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)