◎ По́дверць ’падгерац’ (смарг., Сл. ПЗБ). Народная этымалагізацыя запазычанага слова падгерац (падгэрц) ’жалезны прэнт у возе’: ‑герц > ‑верць, не выключана, што пад уплывам поверка ’моцны кол для пераноскі грузаў’ (гл.). Гл. яшчэ падгерац, подгур.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трахт ‘шлях, гасцінец’ (Мядзв., Скарбы.; навагр., дзятл., бяроз., ЛА, 2): на трахту нікагусенька не зорко (Сержп. Казкі), вытворныя трахтава́я дарога (дзятл., ЛА, 2), трахто́вая дорога (ганц., там жа). Народная адаптацыя зыходнага тракт, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скрыпу́н ‘расходнік пурпуровы, Sedum purpureum L.’ (Кіс., Касп.), ‘від пустазелля’ (Скарбы). Рус. скрипу́н ‘расходнік’. Да скрыпець — расліна скрыпіць у руках, калі яе церці або ціснуць, гл. Аненкаў, 325; іншая народная назва — заячча капуста (Кіс.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ра́нчык, рэдчык ’бінт, павязка’ (Мат. Гом.). Імаверна, вытворнае ад рана 1 (гл.), як ’тое, што прыкладаецца да раны’. Варыянт рэдчык (гл. рэдчык 1), звязаны, відавочна, з рэдкай структурай тканіны, што выкарыстоўваецца для перавязкі. Народная назва.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гаспада́рка, -і, ДМ -рцы, мн. -і, -рак, ж.
1. Спосаб вытворчасці, сукупнасць вытворчых адносін таго ці іншага грамадскага ўкладу.
Натуральная г.
2. Вытворчасць, эканоміка.
Народная г. краіны.
Сельская г.
3. Абсталяванне якой-н. вытворчасці.
Г. трактарнага завода.
4. Рэчы, прадметы, якія патрэбны ў быце.
Абзавесціся гаспадаркай.
5. Вытворчая адзінка, пераважна сельскагаспадарчая.
Сялянскія гаспадаркі.
Кіраваць гаспадаркай.
6. Заняткі па ўпарадкаванні быту, доглядзе жылля і пад.
Займацца гаспадаркай.
Хатняя г.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
аднаві́цца, -наўлю́ся, -но́вішся, -но́віцца; зак.
1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Прыйсці, вярнуцца да ранейшага нармальнага стану; адрадзіцца.
Аднавілася народная гаспадарка.
Аднавілася здароўе.
2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), перан. Прыпомніцца, зноў узнікнуць у памяці.
Ранейшыя малюнкі аднавіліся ў памяці.
3. Вярнуць сабе ранейшае службовае, прававое становішча.
А. на працы.
А. ў правах.
4. Пачацца зноў пасля перапынку.
Заняткі ў школе аднавіліся.
|| незак. аднаўля́цца, -я́юся, -я́ешся, -я́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
былі́на 1, ‑ы, ж.
Народная эпічная песня пра герояў і іх подзвігі. Ганусанскія падзеі набывалі значэнне гераічнай быліны, дзе партызаны выступалі як волаты, а іх атаман рысаваўся як народны герой. Колас.
былі́на 2, ‑ы, ж.
Тое, што і былінка.
•••
Адна як быліна — пра адзінокую жанчыну.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ветачок, ветак ’маладзік’ (гродз., вілен., Нас.). Дэмінутыў ад ве́тах (гл.), які прыводзіць да семантычных зрухаў: ’месяц на зыходзе’ → ’маладзік’. Народная этымалогія памылкова звязвае гэта слова з ветка ’галінка’; тое ж і ў Нас., які ўзводзіць яго да вѣтвъ.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Вірыплан ’самалёт’ (Яўс.), сюды ж уст. зэльв. вераплан, вяраплан, яраплан (Сцяц.) — сапсаваная народная форма ад аэраплан, якая запазычана, відаць, з рус. мовы (рус. аэроплан < франц. aéroplane < франц. air ’паветра’ і planer ’лунаць’) (Даза, 14; Шанскі, 1, А, 182).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
каса́тка 1, ‑і, ДМ ‑тцы; Р мн. ‑так; ж.
Народная назва вясковай ластаўкі. У вясковай ластаўкі, касаткі, хвост мае форму доўгіх вілачак з вострымі канцамі. В. Вольскі.
каса́тка 2, ‑і, ДМ ‑тцы; Р мн. ‑так; ж.
Буйная драпежная млекакормячая жывёліна сямейства дэльфінавых, падобная на кіта.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)