спахмурне́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е; зак.
1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра з’явы прыроды: зрабіцца хмурным, змрочным.
Над лесам неба спахмурнела.
2. перан. Стаць сумным, невясёлым, маркотным.
Ад такой нечаканай навіны маці спахмурнела.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тулі́ць, тулю́, ту́ліш, ту́ліць; незак., каго-што.
1. Гарнуць да сябе з ласкай, пяшчотай.
Маці туліла дзяўчынку да грудзей.
2. перан. Быць прытулкам для каго-, чаго-н.
Лес туліў партызан.
Густы зараснік туліў старую хатку.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
няўце́шны, -ая, -ае.
1. Такі, што немагчыма суцешыць, супакоіць.
Няўцешная маці.
2. Вельмі моцны па сіле праяўлення (пра гора, слёзы і пад.).
Няўцешнае гора.
3. Які не прыносіць суцяшэння, несуцяшальны.
Няўцешныя весткі.
|| наз. няўце́шнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
меркава́цца, мярку́юся, мярку́ешся, мярку́ецца; мярку́йся; незак.
1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Намячацца.
Гэты будынак мяркуецца пад знос.
2. Жыць у згодзе, мірыцца.
Трэба м., жывучы ў адной хаце.
3. Раіцца.
М. з маці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ма́церка ’маладая, няўмелая маці’, ’самка жывёл, птушак з патомствам’ (Юрч.), мацеркі́, ма́цяркі, мацярке́, ма́ціркі ’жанчыны-маці’, ’маці’ ў мн. л. (ТСБМ, Янк. 1, ТС; зэльв., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.). Утворана ад мацер(а) ’маці’ як мат‑к‑а. У іншых значэннях лексемы ма́церка, ма́цярка, мацяркі́, мацёрка ’бульба-насенніца’, ’каноплі з насеннем’ (ТС, Сцяц., Сцяшк., Шчарб.; беласт., маст., Сл. ПЗБ; іўеў., Сцяшк. Сл.; шчуч., Нар. лекс.; браг., Мат. Гом.) утвараюць бел.-польск. ізалексу, параўн. польск. maciorki, maciórki, macierki, maciorka ’тс’ (Кандрацюк, Бел.-польск. ізал., 53). Аднак лексема ма́тірка ’жаночыя каноплі’ існуе ў палтаўскіх і бойкаўскіх гаворках, матёрка — у пензенскіх і томскіх. Арашонкава (БЛ, 48) лічыць бел. лексемы запазычаннем з польск. мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
цалава́ць, -лу́ю, -лу́еш, -лу́е; -лу́й; -лава́ны; незак., каго-што.
Дакранацца вуснамі да каго-, чаго-н. у знак любві, ласкі, дружбы і пад.
Ц. маці.
Ц. руку.
|| зак. пацалава́ць, -лу́ю, -лу́еш, -лу́е; -лу́й; -лава́ны.
|| наз. цалава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ту́паць, -аю, -аеш, -ае; незак.
1. Стукаць, біць нагой (нагамі) аб зямлю, падлогу і пад.
Т. нагамі.
2. Хадзіць (разм.).
Маці тупала каля печы.
|| аднакр. ту́пнуць, -ну, -неш, -не; -ні (да 1 знач.).
|| наз. ту́панне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ма́му́хна ’маці’ (Нас., Бяльк., Растарг., Нікан.; маг., Шн.). Рус. пск., смал. ма́му́хна ’тс’, цвяр. ’ласкавы зварот бабулі да ўнучкі’, польск. mamuchna ’маці’. Бел.-польская ізалекса. Менавіта ў бел. і польск. мовах пашыраны суфікс ‑ухн‑а (< прасл. ‑ux‑ъna) пры ўтварэнні пяшчотных назваў жанчын (Слаўскі, SP, 1, 75).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ма́церны ’непрыстойны, лаянкавы, з ужываннем мата’ (ТСБМ). З рус. матерный, якое з мать ’маці’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́гаварыць, -ру, -рыш, -рыць; -раны; зак.
1. што. Вымавіць, сказаць.
Гэта слова цяжка в.
2. што. Дамагчыся абяцання чаго-н. (разм.).
В. тыдзень адтэрміноўкі.
3. каму. Прабраць (разм.).
Маці выгаварыла хлапчуку за свавольства.
|| незак. выгаво́рваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)