шапту́н, ‑а, м.
1. Той, хто шэпча (у 1 знач.) або шэпчацца з кім‑н. Аднак Кірыла не ўсіх пераканаў, чуліся галасы шаптуноў: Калі ты такі порсткі, дык ідзі сабе, а нам і дня хопіць, не гарыць. Гурскі. [Гудкевіч:] — Гэй, шаптуны! Годзе спрачацца. Языкі за зубы — пад’язджаем да вёскі. М. Ткачоў.
2. Той, хто займаецца даносамі, тайна паклёпнічае, распаўсюджвае якія‑н. чуткі. [Харытон:] — Ды хіба ж аб гэтым варта каму хваліцца? І сярод парабкаў шаптуны ёсць. Бажко.
3. Знахар, чараўнік. Фэлька не прызнаваў ні дактароў, ні шаптуноў. С. Александровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
эфеме́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Кароткачасовы, недаўгавечны. Але гэты новы струмень у развіцці беларускай лексікі быў эфемерным. Гіст. лекс. бел. мовы. Гэты першы «палявы» этап работы пісьменніка мае ў сабе шмат імпрэсіўнасці, ён цякучы, зменлівы, эфемерны, тут непазбежны выпадковасці, суб’ектыўнае перабольшванне і заніжэнне. У. Калеснік. // Ненадзейны, нетрывалы. І нейкая эфемерная блізкасць нарадзілася між ім [Севярынам] і гэтай невядомай істотай. Караткевіч. // Уяўны, нерэальны. Эфемерныя мары. □ Я думаў, што гэта эфемернае прадпрыемства, якое разлічана на лёгкую і хуткую нажыву ўладальніка. «Полымя».
2. Спец. Які мае адносіны да эфемераў. Эфемерная расліннасць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чыта́нне н Lésen n -s; Lektüre f - (літаратура);
чыта́нне ўго́лас Láutlesen n, láutes Lésen; Vórlesen n (каму-н);
чыта́нне само́му сабе́ stúmmes Lésen;
абавязко́вае чыта́нне Pflíchtlektüre f;
самасто́йнае чыта́нне sélb(st)ständige Lektüre, sélb(st)ständiges Lésen;
выра́знае чыта́нне Rezitatión f;
у пе́ршым [другі́м і г. д.] чыта́нні in érster [zwéiter usw.] Lésung;
педагагі́чныя чыта́нні pädagógische Konferénzen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Bart
m -(e)s, Bärte
1) барада́; ву́сы
2) барада́ч
3) баро́дка (ключа)
lass dir kéinen ~ darúm wáchsen* — не бяры́ ты сабе́ гэ́тага да сэ́рдца
◊ sich um des Káisers ~ stréiten* — спрача́цца з-за не́чага неісто́тнага
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
hínlegen
1.
vt кла́сці, палажы́ць
hínlegen! — лажы́ся!
2.
(sich) лажы́цца, кла́сціся hínnehmen
* vt
1) браць, узя́ць (сабе́)
2) прыма́ць, цярпе́ць, міры́цца (з чым-н.)
3)
von der Musík híngenommen sein — быць у захапле́нні ад му́зыкі
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
cling
[klɪŋ]
v. clung, clinging
1) прыліпа́ць, прычапля́цца, прыстава́ць
The boy clung to his mother — Хло́пчык прылі́п да ма́ці
2) трыма́цца, быць ве́рным
to cling together — трыма́цца ра́зам
to cling to one’s beliefs — застава́цца ве́рным сабе́, трыма́цца сваі́х пагля́даў
3) хілі́цца, тулі́цца да каго́
4) чапля́цца; мо́цна трыма́цца чаго́, лі́пнуць
to cling to hope — пе́сьціць надзе́ю
5) застава́цца ў па́мяці (пра сло́вы)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
afford
[əˈfɔrd]
v.t.
1) магчы́, мець магчы́масьць, дазваля́ць сабе́
We can’t afford a new car — У нас няма́ гро́шай на но́вае а́ўта
A busy man can’t afford a delay — Заня́ты чалаве́к ня мо́жа чака́ць
2) дава́ць, забясьпе́чваць, прыно́сіць, радзі́ць
Our garden affords a good supply of fresh vegetables — Наш гаро́д дае́ до́брыя збо́ры сьве́жае гаро́дніны
Reading affords pleasure — чыта́ньне дае́ прые́мнасьць
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
АКСІЁМА
(грэч. axiōma),
палажэнне, якое прымаецца без лагічных доказаў на падставе непасрэднай пераканаўчасці; сапраўднае зыходнае палажэнне, на якім грунтуюцца доказы інш. палажэнняў навук. тэорыі. Сістэма аксіёмы не з’яўляецца раз і назаўсёды закончанай і, як і самі аксіёмы, змяняецца з развіццём чалавечага пазнання. Тэрмін «аксіёма» ўпершыню сустракаецца ў Арыстоцеля, потым праз працы паслядоўнікаў і каментатараў Эўкліда трывала ўвайшоў у геаметрыю. У сярэднявеччы пранік ў інш. навукі, а праз іх — у штодзённы побыт, дзе аксіёмай наз. суджэнні, шмат разоў правераныя на практыцы. Доўгі час аксіёма разглядалася як вечная і непарушная ісціна, што не патрабуе доследу і не залежыць ад яго. Лічылася, што спроба абгрунтавання можа толькі падарваць яе відавочнасць. Пераасэнсаванне праблемы абгрунтавання аксіёмы змяніла і змест самога тэрміна, паводле якога аксіёма не зыходны пачатак пазнання, а хутчэй яго прамежкавы вынік. Яна абгрунтоўваецца не сама па сабе, а як неабходны састаўны элемент тэорыі, пацвярджэнне якой ёсць адначасова і пацвярджэнне яе аксіёмай. У сучаснай навуцы пытанне пра ісціннасць аксіёмы вырашаецца ў рамках іншых навук. тэорый або шляхам інтэрпрэтацыі дадзенай тэорыі.
У.К.Лукашэвіч.
т. 1, с. 206
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АЛЕ́І,
тлушчы, атрыманыя з пладоў і насення розных раслін. Складаюцца на 95—97% з сумесі трыгліцэрыдаў (поўных эфіраў гліцэрыны) вышэйшых насычаных і ненасычаных тлустых кіслот, пераважна C16 і C18, і свабодных тлустых кіслот, фасфатыдаў, воску, токаферолаў, вітамінаў, пігментаў і інш. Не маюць у сабе халестэрыну. У залежнасці ад саставу тлустых кіслот падзяляюцца на высыхальныя (ільняны алей, канапляны алей, тунгавы алей), паўвысыхальныя (соевы і макавы алеі) і невысыхальныя (какосавы алей, пальмавы алей).
Алеі — вадкія, мазепадобныя ці цвёрдыя афарбаваныя рэчывы, некаторыя з іх таксічныя. Палімерызуюцца пры t 250—300 °C ці пад уздзеяннем кіслароду паветра (паглынаюць да 30%, чым тлумачыцца «прагарканне» алеяў). Атрымліваюць са здробненага насення, мякаці пладоў алейных раслін, у т. л. алейных культур, прасаваннем ці экстрагаваннем арган. растваральнікамі з ачысткай, адстойваннем, фільтрацыяй, апрацоўкай вадой (гідратацыя), растворамі шчолачаў (рафінацыя), адсарбентамі ці глінамі (адбельванне), вадзяной парай пад вакуумам «(дэзадарацыя). Падзяляюцца на сырыя, рафінаваныя і нерафінаваныя. Выкарыстоўваюцца як харч. прадукты, для прыгатавання кансерваў, маянэзаў, гідрыраваныя алеі — для маргарынаў; у вытв-сці мыла, гліцэрыны, тлустых кіслот, алкідных смолаў, пакостаў, алейных лакаў і фарбаў, сікатыву; як вяжучае мед. мазяў, касметычных сродкаў.
т. 1, с. 237
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БО́ЙКА Уладзімір Андрэевіч
(9.4.1932, Мінск — 2.4.1996),
бел. мастацтвазнавец, літаратурны крытык, паэт, мастак. Скончыў БДУ (1955). У 1956—93 працаваў у газ. «Літаратура і мастацтва», час. «Родная прырода». Аўтар кніг пра выяўл. мастацтва, літ. партрэтаў мастакоў А.Глебава, В.Грамыкі, А.Кашкурэвіча, М.Савіцкага, У.Стальмашонка, А.Тычыны, пісьменніка А.Адамовіча і інш. У 1970—90-я г. аўтар і вядучы радыёцыкла «Выхавай у сабе прыгожае», тэлевізійнага цыкла «Роздум», тэлевізійных партрэтаў А.Бембеля, С.Катковай і інш. Сцэнарыст фільмаў «Паэзія графікі» (1971), «Прафесар прыгажосці» (1972, з А.Белавусавым), «Мастак Арлен Кашкурэвіч» (1976), «Васіль Быкаў. Праўдай адзінай» (1992). Аформіў і праілюстраваў літ.-маст. і навук. выданні: «Шляхі вялі праз Беларусь» В.Грыцкевіча і А.Мальдзіса (1980), «Народ і вайна» М.Тычыны (1985), Збор твораў у 5 тамах З.Бядулі (1985—89), «Нічога важней» (1987) і Выбраныя творы ў 4 тамах (т. 1, 1995) А.Адамовіча, і інш. Акварэлі, манатыпіі, малюнкі, калажы ўтвараюць цыклы «Міншчына», «Вільня», «Рыбачае (Крым)», «Калабрыйскія імгненні (Італія)» і інш.
Тв.:
Маўклівая размова. Мн., 1964;
Глебаў А.К. Мн., 1974;
Беларуская палітра дваццатага стагоддзя: Эцюды. Мн., 1976;
А.М.Тычына. Мн., 1978;
Бессмертие подвига: [Альбом]. М., 1980;
Алесь Адамович: [Альбом]. Мн., 1989.
Л.Д.Фінкельштэйн.
т. 3, с. 206
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)