тва́р

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. тва́р тва́ры
Р. тва́ру тва́раў
Д. тва́ру тва́рам
В. тва́р тва́ры
Т. тва́рам тва́рамі
М. тва́ры тва́рах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

твар, -у, мн. -ы, -аў, м.

1. Пярэдняя частка галавы чалавека.

Загарэлы т.

Прыгожы т.

2. перан. Індывідуальнае аблічча, выгляд, характэрныя рысы каго-, чаго-н.

Мяняецца т. гарадоў.

◊

Да твару (разм.) —

1) ідзе, падыходзіць каму што-н.;

2) адпавядае чыйму-н. становішчу.

У твар (ведаць, знаць каго-н.) — па знешнім выглядзе.

|| памянш.-ласк. тва́рык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

твар (род. тва́ру) м.

1. лицо́ ср.;

прыго́жы т. — краси́вое лицо́;

му́скулы тва́ру — му́скулы лица́;

2. перен. (индивидуальные черты) лицо́ ср., о́блик;

т. го́рада — лицо́ (о́блик) го́рода;

◊ ве́даць (знаць) у т. — знать в лицо́;

змяні́цца з тва́ру — измени́ться в лице́;

на тва́ры напі́сана — на лице́ напи́сано;

пе́рад тва́рам — (каго, чаго) пе́ред лицо́м (кого, чего);

т. у т. — лицо́м к лицу́;

сце́рці з тва́ру зямлі́ — стере́ть с лица́ земли́;

з тва́ру — с лица́;

(не) да тва́ру — (не) к лицу́;

не ўда́рыць тва́рам у гразь — не уда́рить лицо́м в грязь;

плю́нуць у т. — плю́нуть в лицо́;

ні крыві́нкі ў тва́ры — ни крови́нки в лице́;

ні з ста́ну ні з тва́ру — ни ко́жи ни ро́жи;

мяня́цца з тва́ру — меня́ться в лице́;

пе́рад тва́рам — пе́ред лицо́м;

т. вы́цягнуўся — лицо́ вы́тянулось;

кроў кі́нулася ў т. — кровь бро́силась (уда́рила) в лицо́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

твар, ‑у, м.

1. Пярэдняя частка галавы чалавека. Салдаты і афіцэры выціралі з загарэлых твараў пот. Мележ. Высокая .. [Алена] была, поўная, жыццярадасная, з такім добрым, прыгожым тварам... Нікановіч. Люба, падстаўляючы .. [ветру] твар, жмурылася і ціхенька смяялася сама сабе. Васілевіч.

2. перан. Індывідуальнае аблічча, выгляд, характэрныя рысы каго‑, чаго‑н. Твар горада. □ Калектывізуючы сваю зямлю, сяляне спрэс і да самага карэння зменьваюць самы твар зямлі і ўсё жыццё на ёй. Чорны.

•••

Ведаць у твар гл. ведаць.

Змяніцца з твару гл. змяніцца.

З твару — тварам быць падобным да каго‑н., маладым, прыгожым і пад. [Зосін бацька:] — Галена? Яна ў бацьку пайшла: і з твару на яго падобная і з голасу нават. Чорны.

Кроў ударыла ў твар гл. кроў.

Мяняцца з твару гл. мяняцца.

На твары напісана гл. напісаны.

(Не) да твару — а) (не) ідзе каму‑н. што‑н. Белае плацце прыйшлося .. [Крысціне] да твару. Васілевіч; б) (не) прыстойна каму‑н. так, (не) адпавядае чыйму‑н. становішчу. У пісаравым поглядзе не адбілася ні ветлівага здзіўлення, ні робленай радасці: Васількевіч глядзеў на свайго суседа, як на блазна, з якім яму, пісару, кампанаваць не да твару. Колас. Хацелася падысці да .. [жонкі], моцна абняць і пацалаваць так, як некалі ў маладосці. Аднак і гэтага не зрабіў [Міхал Андропавіч] — пасаромеўся: юнацкі ўчынак не да твару яму, старому. Шамякін.

Не ўдарыць (не ўпасці, не пляснуцца) тварам у гразь гл. ударыць.

Ні крывінкі ў твары гл. крывінка.

Плюнуць у твар гл. плюнуць.

Спасці з твару гл. спасці.

Сцерці (змесці) з твару зямлі гл. сцерці.

Твар выцягнуўся — пра здзіўленне, расчараванне, прыкрасць, што адбіваюцца на твары.

Твар гарыць — пра стан моцнага хвалявання, узбуджэння.

Твар свеціцца — быць вельмі задаволеным.

Твар у твар; тварам у твар; тварам да твару — побач, вельмі блізка (стаяць, сустрэцца, бачыць і пад.).

У твар — адкрыта, у прысутнасці каго‑н. або прама звяртаючыся да каго‑н. (гаварыць што‑н., смяяцца і пад.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

твар м Gesícht n -(e)s, -er; Ángesicht n -(e)s, -e(r);

твар у твар [тварам у твар, тварам да твару] von Ángesicht zu Ángesicht;

гэ́та вам да твару das steht Íhnen (gut), das kléidet Sie;

◊ не ўда́рыць [не ўпа́сці] тварам у гразь разм sich nicht blamíeren [blóßstellen], die Próbe bestéhen*;

ён змяні́ўся з твару er sieht ganz verstört aus;

ве́даць у твар каго-н j-n vom Séhen [dem Ánsehen nach] kénnen*;

◊ твар бе́лы, а душа́ чо́рная ≅ schöne Haut, hässliche Gedánken

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Твар ’пярэдняя частка галавы чалавека’, ’індывідуальнае аблічча, выгляд’ (ТСБМ, Ласт.), ’фізіяномія’ (Байк. і Некр., Касп., Федар. 4, Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ, Сцяшк., Вруб., ЛА, 3), тварь ’тс’ (Нас.), тва́ра ’тс’ (брасл., Сл. ПЗБ), тва́рына ’аблічча’ (там жа), твар м. р. ’тс’, ж. р. ’стварэнне’ (ТС), тварь ж. р. ’тс’ (Бяльк.), твар ’воблік, від’ (Гарэц., Некр. і Байк.), тва́рычка ’тварык’ (Нас.), тва́рышча ’пыса, морда’ (Нас.), тварю́ка ’стварэнне, пачвара’ (Растарг.), ст.-бел. тварь ж. р. ’фізіяномія’: тварь збита (XVI ст., Карскі 2-3, 21), твар, тварь ’тс’; ’індывідуальнае аблічча, выгляд’ (канец XV ст.). Укр. твар ’жывое стварэнне’, старое ’аблічча’, рус. тварь ’жывое стварэнне’, стараж.-рус. тварь ’стварэнне’; ’істота’; ’сусвет’; ’выраб; убор’, польск. twarz ’твар’, н.-луж. twaŕ ’будаўнічы лес, будынак’, в.-луж. twar ’вулей’, чэш. tvář ’шчака; твар’, славац. tvár ’твар; воблік’, славен. tvar ’рэчыва, матэрыял’, серб.-харв. тва̑р ’рэчыва, стварэнне’, балг. твар ’жывое стварэнне’, макед. дыял. твар ’выраз твару’, ст.-слав. тварь ’стварэнне, істота; прырода’, выгляд’. Да прасл. *tvarъ ж. р., якое звязана з *tvoriti агульным праславянскім коранем *tvor‑/*tvar‑ (Фасмер, 4, 31; Чарных, 2, 231; Шустар-Шэўц, 1562–1563; Бязлай, 4, 252; Борысь, 656; Длугаш-Курчабова, 506–507), гл. тварыць. Заслугоўвае ўвагі меркаванне Карскага (2–3, 21) пра запазычанасць формы твар ж. р. ’пярэдняя частка галавы чалавека’ з польск. twarz (гл. таксама Булыка, Лекс. запазыч., 128), якое само лічыцца запазычаным з чэш. tvář ’аблічча, твар’, што, магчыма, калькуе адносіны лац. facere — facies; гл. Басай-Сяткоўскі, Słownik, 402.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

твар, аблічча, фізіяномія; морда, мардасіна, абразіна, храпа, хара, лыч, рыла, пыса, мурло, чмыс (разм. зняваж.); лік (уст.); маска, партрэт (перан.)

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

вуграва́ты, -ая, -ае.

Пакрыты вуграмі².

В. твар.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

баро́даўчаты, -ая, -ае.

Пакрыты бародаўкамі.

Б. твар.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

пахудзе́лы, -ая, -ае.

Які пахудзеў.

П. твар.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)