Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ры́нуць
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
ры́ну |
ры́нем |
| 2-я ас. |
ры́неш |
ры́неце |
| 3-я ас. |
ры́не |
ры́нуць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
ры́нуў |
ры́нулі |
| ж. |
ры́нула |
| н. |
ры́нула |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
ры́нь |
ры́ньце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
ры́нуўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
ры́нуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
1. Тое, што і рынуцца. Мікіта рынуў да дзвярэй, расчыніў іх .. і, хапіўшы аберуч Бліцкага за плечы, таўхануў за парог. Навуменка. Зверху, з трубы, на Андрэя рынуў цэлы паток халоднай вады. Васілёнак.
2. каго-што і без дап. Пакінуць каго‑, што‑н. без догляду, без падтрымкі. [Галута:] — Я лепей здохну пад адрынай, Але кутка свайго не рыну, З свае не вылезу нары. Колас. А людзі кінулі ўсё, рынулі і паўцякалі, каб хаця самім выратавацца. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыжы́ць, ‑жыву, ‑жывеш, ‑жыве; ‑жывём, ‑жывяце; зак.
Разм.
1. Тое, што і прыжыцца (у 2 знач.). «Прыжыве — зраблю прышчэп, — падумаў .. [Андрэй]. — Не прыжыве — за верх і вон з гародчыка.. Што іх — есці калі будзеш, грушы тыя?» Пташнікаў.
2. каго. Нарадзіць, даць жыццё дзіцяці (звычайна ад пазашлюбнай сувязі). — Бач, што ён зрабіў: прыжыў дзіця, кінуў-рынуў, і памінай як яго звалі. Сабаленка. З дачкой Барабанчыкавай ветэрынар прыжыў сабе сына, Паўла Будніка. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хлы́нуть сов., в разн. знач. хлы́нуць; (о дожде — ещё) лі́нуць; (о жидкости) лі́нуцца, палі́цца; (двинуться большой массой — ещё) ры́нуць, ры́нуцца, павалі́ць;
толпа́ хлы́нула на пло́щадь нато́ўп ры́нуў (ры́нуўся, павалі́ў) на пло́шчу.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ры́нуць сов., разг.
1. оста́вить, бро́сить;
усё ры́нулі і пайшлі́ — всё бро́сили и ушли́;
2. перен. хлы́нуть, ри́нуться, бро́ситься;
наро́д ры́нуў на пло́шчу — наро́д хлы́нул (ри́нулся, бро́сился) на пло́щадь;
◊ кі́нуць-р. — бро́сить на произво́л судьбы́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Gladius ferit corpus, animos oratio
Меч раніць цела, а слова ‒ душу.
Меч поражает тело, а слово ‒ душу.
бел. Словам можна выратаваць чалавека, словам можна і забіць. Рынуў слаўцом, як пярцом. Куляй пацэліш у аднаго, двух, а трапным словам — у тысячу. Ад слова горш балюча, чым ад рук. Рана загаіцца, а ліхое слова ніколі.
рус. Слово не стрела, а пуще стрелы разит. Слово не обух, а от него люди гибнут. Недоброе слово больней огня жжёт. Рана от копья ‒ на теле, рана от речей ‒ в душе. Слово не чад, а глаза ест. Речь как меч: сечёт и правого и виноватого.
фр. Un coup de lange est pire qu’un coup de lance (Удар языком хуже, чем удар копьём).
англ. The tongue is not steel, yet it cuts (Язык не сталь, а режет).
нем. Wörter schneiden schärfer als Schwerter (Слова режут острее, чем мечи). Eine Zunge wie eine Zange (Язык ‒ как щипцы).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
ДЗМІ́ТРЫЕЎ Міхаіл Аляксеевіч
(1832, С.-Пецярбург — 26.5.1873),
рускі і бел. этнограф, фалькларыст, педагог. Скончыў Гал. пед. ін-т у Пецярбургу (1853). З 1853 настаўнік дваранскага вучылішча, пасля дырэктар гімназіі ў Навагрудку. Першы дырэктар (1867—73) Гродзенскай дырэкцыі нар. вучылішчаў. Чл. Рус. геагр. т-ва. Даследаваў матэрыяльную і духоўную культуру бел. народа, запісваў бел. фальклор. Зрабіў апісанне шматлікіх нар. абрадаў і звычаяў, побыту («Вясельны абрад у вёсках Навагрудскага павета», 1861, «Апісанне пахаванняў і дзядоў у Навагрудскім павеце Мінскай губерні», 1867, «Норавы і звычаі заходнярускага народа», 1868, і інш.). Бел. казкі дасылаў рус. фалькларысту А.М.Афанасьеву, які публікаваў іх па-беларуску ў сваіх «Народных рускіх казках». Запісваў бел. тапанімічныя і міфалагічныя легенды («Возера Свіцязь», 1860, «Паданне пра Лоўчыцы», 1861). У зб. «Спроба збірання песень і казак сялян Паўночна-Заходняга краю» (1868) апубл. урывак з твора Я.Баршчэўскага «Рабункі мужыкоў», бел. ананімны верш «Кінуў-рынуў паўстанне». У «Зборы песень, казак, абрадаў і звычаяў сялян Паўночна-Заходняга краю» (1869) змясціў 277 каляндарна-абрадавых, сямейна-бытавых песень, 8 казак, апісанні абрадаў, нар. гульняў, забаў, танцаў. Частка рукапіснай спадчыны Дз. зберагаецца ў архівах Геагр. т-ва і Б-кі Расійскай АН у Санкт-Пецярбургу і ў Цэнтр. гіст. архіве Літвы (Вільнюс).
Тв.:
Несколько слов краткого исторического обозрсния русско-литовского Новогрудка... // Вестн. имп. Рус. геогр. об-ва. 1858. Ч 24;
Собрание дальнейших исторических сведений о Новогрудке со смерти Свенторога (1270) // Там жа. 1859. Ч. 26;
Обряды и обычаи западнорусских крестьян // Памятная книжка Гродненской губернии на 1869 г Гродно, 1869;
Воскресные школы в Гродненской губернии // Циркуляр по Московскому Учебному округу. 1868. № 12.
І.У.Саламевіч.
т. 6, с. 124
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)