Лу́ч

назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз.
Н. Лу́ч
Р. Луча́
Д. Лучу́
В. Лу́ч
Т. Лучо́м
М. Лучы́

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

луч праме́нь, -мяня́ м.;

рентге́новские лучи́ рэнтге́наўскія прамяні́ (про́мні);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

«Луч»

т. 9, с. 377

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Луч 1 ’лепш’ < лу́ччы ’лепшы’ (Рам. 1, Нар. Гом., ТС), лу́ччай ’лепш’ (Жд. 1, Ян.), лу́чча ’тс’ (Ян.), лу́тчай ’тс’ (в.-дзв., Шатал.), луччэй ’тс’ (Растарг.), лу́ччы, луччэйшы ’лепшы’ (Бяльк., Растарг., Мат. Гом.; круп., Сл. ПЗБ), лу́чшы(й), лу́ччый ’тс’, ’правы бок матэрыі’ (шчуч., стол., даўг., Сл. ПЗБ), лу́ччай ’больш’ (Ян.). Укр. лу́чче, лу́ччий, рус. лу́чше, лу́чший, ст.-рус. лучии, ст.-слав. лоучии, лоучьши — першапачаткова азначала ’які найбольш падыходзіць’. Да лу́чыць (гл.).

Луч 2, мн. лучэ́ ’прамень’ (гарад., Сл. ПЗБ; Яруш.). Укр. луч ’тс’, рус. луч ’тс’, ’лучына’, ’паходня’, ’агонь на носе лодкі’ (арханг., пск., урал.), ’агонь на краі гумна пры малацьбе’ (цвяр.), ’агонь у жыллі’ (арханг.), ’колер’, луча́ ’лучына’ (цвяр.), ’прамень’ (вяц.); польск. łuczywo, н.-луж. łucywo, в.-луж. łučwo, łučiwo, чэш. louč, славац. lúč ’лучына’, lúče ’прамяні’, славен. lúč ’святло’, ст.-славен. ’свечка’, долен. ’лучына’, серб.-харв. лу̑ч ’лучына’, ’паходня’, ’сасна’, лу̏ча ’прамень’, макед. лач, балг. луч, луча ’тс’, ’зара’, ц.-слав. лучь ’святло, бляск’, лоуча ’прамень’. Прасл. lučь < *lou̯k‑is, luča < *lou̯ki̯a < і.-е. *leuk‑ ’свяціць’ (параўн. ст.-прус. luckis ’палена’, літ. laũkas ’жывёла — Лыска або Зорка’, ’поле’ — аналагічна славен. svet ’поле’; ст.-інд. loká‑ ’прастор, святло’, rōkás ’святло’, rōciṣ ’бляск’, авест. raōčah‑ ’святло’, ст.-грэч. λευκός ’светлы, бліскучы’, λύχνος ’зара’, лац. lūx ’святло’, lūcus ’святы гай’, lucerna ’лятарня’, ірл. lóche ’маланка’, гоц. liuhaþ ’святло’, ст.-в.-ням. lōh ’прасека’, ст.-ісл. log ’полымя, святло’ (Фасмер, 2, 537; Скок, 2, 323–324; Бязлай, 2, 154; БЕР, 3, 529–530; Шустэр–Шэўц, 11, 784–785).

Луч 3 ’пучок лучыны, вязка карчоў, якія паляць у сетцы на носе лодкі, калі колюць рыбу васцямі ноччу’ (полац., З нар. сл.), рус. арханг., пск., урал. луч ’агонь на носе лодкі’; параўн. таксама паўн. ст.-рус. лучити ’лавіць рыбу з падсвечваннем на спецыяльным прыстасаванні на носе лодкі’ (XVII ст.). Да луч 2 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Кра́сны Луч

т. 8, с. 463

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

вячэ́рні вече́рний; зака́тный;

в. праме́нь — зака́тный (вече́рний) луч

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

праме́нь м., в разн. знач. луч;

со́нечны п. — со́лнечный луч;

рэнтге́наўскія ~мяні́ — рентге́новские лучи́;

п. надзе́і — луч наде́жды;

○ інфрачырво́ныя ~мяні́ — инфракра́сные лучи́;

касмі́чныя ~мяні́ — косми́ческие лучи́;

като́дныя ~мяні́ — като́дные лучи́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

лу́чыць

‘трапіць, пацэліць’

дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. лу́чу лу́чым
2-я ас. лу́чыш лу́чыце
3-я ас. лу́чыць лу́чаць
Прошлы час
м. лу́чыў лу́чылі
ж. лу́чыла
н. лу́чыла
Загадны лад
2-я ас. лу́ч лу́чце
Дзеепрыслоўе
прош. час лу́чыўшы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

Лу́ччыць ’рабіцца лепшым, паляпшацца, рамантаваць’, ’ачуньваць, папраўляцца’ (Юрч.), лучшэць ’паляпшацца’ (Нас.). Да луч 1 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Клу́чышча ’расчэп, лучына’ (Гарб.). Да лучышча, луч (гл.). Тут таксама цяжка вызначыць паходжанне пачатковага к. Параўн. клухтавіна.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)