Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
лапа́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.
1. Невялікая лапата.
2. Тое, што і лопасць (у 2 знач.).
Лапаткі турбіны.
3. Плоская шырокая косць трохвугольнай формы ў верхняй частцы спіны.
4. Плоскі няспелы стручок гароху ці іншай бабовай расліны.
Лапаткі гароху.
◊
Ва ўсе лапаткі (бегчы; разм.) — вельмі хутка.
Палажыць (класці) на лапаткі — пры дужанні (па)валіць саперніка на спіну, а таксама наогул перамагчы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лапа́ткаж., в разн. знач. лопа́тка;
дзіця́ці купі́лі ~ку — ребёнку купи́ли лопа́тку;
~кі турбі́ны — лопа́тки турби́ны;
л. гаро́ху — лопа́тка горо́ха;
◊ ва ўсе ~кі — во все лопа́тки;
палажы́ць на (абе́дзве) ~кі — положи́ть на (о́бе) лопа́тки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
лапа́тка, ‑і, ДМ ‑тцы; Рмн. ‑так; ж.
1.Памянш.да лапата; невялікая лапата. Трымаючы ў руках лапатку са збожжам, [Васіль] .. азірнуўся.Мележ.Яшчэ выняць некалькі лапатак зямлі — і залатая шабля апынецца ў іхніх руках.Лынькоў.
2. Тое, што і лопасць (у 2 знач.). Лапаткі турбіны.
3. Плоская шырокая косць трохвугольнай формы ў складзе плечавога пояса чалавека і хрыбетных жывёл. Андрэй і Гарась ляжалі на жыватах, падпёршы галовы рукамі, і ў абодвух вытыркаліся лапаткі.Каваль.Вось-вось гатоў .. [Чоран] збіць Лысага і распісаць яму рогам бок каля .. лапаткі.Колас.// Плечавая частка мясной тушы. Лапатка бараніны.
4. Плоскі няспелы стручок гароху ці другой бабовай расліны.
•••
Ва ўсе лапаткі — вельмі хутка, з усіх сіл (бегчы, ехаць, ляцець і г. д.). Лот між тым ва ўсе лапаткі Прэ, адно мільгаюць пяткі.Крапіва.
Класці на абедзве лапаткігл. класці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ЛАПА́ТКА,
мыс, паўд. пункт паўвострава Камчатка (Расія), каля 51° паўдн. ш. і 156°40′ усх. д.Выш. да 20 м.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ЛАПА́ТКАў архітэктуры,
вертыкальны выступ на сцяне будынка без базы і капітэлі. Вядома ў архітэктуры Зах. і Усх. Еўропы. Звычайна ўспрымалі цяжар ад падпружных арак скляпенняў. Адначасова былі элементамі рытму і дэкору фасадаў, аздабляліся рустам, філёнгамі і інш. У архітэктуры Беларусі вядомы з 11 ст. (Сафійскі сабор у Полацку), у 17—19 ст. пашырыліся ў архітэктуры стыляў рэнесансу, барока, класіцызму, у 2-й пал. 19 — пач. 20 ст. — у стылях псеўдарус., несапраўднай готыкі, мадэрн. У сучаснай архітэктуры Л. — важны элемент стварэння рытму фасадаў. Часам маюць выгляд пілонаў.
У драўляным дойлідстве ў выглядзе Л. часам вырашалася шалёўка рэшткаў зрубаў, якую аздаблялі дэкар. разнымі накладкамі, размалёўкай. У некат. збудаваннях 18—19 ст. пад уплывам мураванай архітэктуры Л. аздабляліся канелюрамі або рустам.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
лапа́ткаж.
1.памянш.гл. лапата;
2.тэх. (лопасць) Scháufel f -, -n (млынавага, параходнагакола); Blatt n -es, Blätter; Flügel m -s, -;
лапа́тка вентыля́тара Ventilatórenflügel [vɛn-] m;
3.анат. Schúlterblatt n;
пакла́сці на абе́дзве лапа́ткі schúltern vt; перан. zu Bóden wérfen*; besíegen vt
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
*Ла́патка, ла́по̂тка ’паглыбленне на галёнцы задняй лапкі пчалы, акружанае цвёрдымі і кароткімі шчацінкамі, якое служыць для пераноскі пылку’ (Анох.). Магчыма, сюды ж рус.лапотки ’пупышкі на лапах мядзведзя’, зах.-укр.лапоть ’абрэзак, шматок, лапік’, славен.lapet ’кавалак зямлі’, серб.-харв.ла̀пат ’тс’, ’кавалак, абрэзак, акравак, лапік’, ц.-слав.лапътъ ’кавалак’. Прасл.lapъtъ роднаснае з літ.lõpas ’акравак’, лат.lãps ’лапік’, алб.lapë ’тс’, ст.-грэч.λώπη ’адзенне’. Гл. лапаць. Суф. ‑ъtь, як у слове (паз)ногаць. У палес.ла́по̂тка па аналогіі да лапка, ножка, абношка даданы яшчэ суф. ‑к‑а.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
лапа́та, -ы, ДМ -па́це, мн. -ы, -па́т, ж.
Металічная, драўляная і іншая прылада з дзяржаннем і шырокім плоскім ніжнім канцом для капання, перамяшчэння чаго-н.
Жалезная л.
◊
Грэбці грошы лапатай (разм.) — атрымліваць многа грошай.
