ку́рыца, -ы, мн. ку́ры і (з ліч. 2, 3, 4) ку́рыцы, -рэ́й, ж.
1. Свойская птушка, якую разводзяць для атрымання яек і мяса.
2. Самка птушак атрада курыных. К. з куранятамі.
3. Мяса курыцы; кураціна.
◊
Класціся спаць з курамі — вельмі рана.
Курам на смех — пра што-н. вельмі недарэчнае.
Куры засмяюць каго — пра таго, хто робіць што-н. недарэчнае.
Куры не клююць — вельмі многа (звычайна пра грошы).
Мокрая курыца — пра растрывожанага, спалоханага або бязвольнага, бесхарактарнага чалавека.
|| памянш. ку́рачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.
|| прым. куры́ны, -ая, -ае.
○
Курыная слепата —
1) тое, што і кураслеп;
2) хвароба вачэй, калі чалавек не бачыць пры слабым святле, асабліва ў прыцемку.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
ку́рыца (мн. ку́ры, -рэ́й) ж. ку́рица;
◊ мо́края к. — мо́края ку́рица;
кура́м на смех — ку́рам на́ смех;
я́йцы ~цу не ву́чаць — я́йца ку́рицу не у́чат;
гро́шай ку́ры не дзяўбу́ць — (у каго) де́нег ку́ры не клюю́т (у кого);
як ~ца з яйцо́м насі́цца — (з кім, чым) как кури́ца с яйцо́м носи́ться (с кем, чем);
кла́сціся спаць з кура́мі — ложи́ться (спать) с ку́рами
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
ку́рыца, ‑ы; мн. ку́ры, ‑э́й (з ліч. 2, 3, 4 ку́рыцы, ‑рыц); ж.
1. Свойская птушка, якую разводзяць для атрымання яец і мяса; самка пеўня. Куры сакочуць. □ На двары кудахталі куры, недзе за сцяной рохкаў парсючок. Асіпенка. // Мяса курыцы; кураціна. Суп з курыцай.
2. Самка птушак атрада курыных.
•••
Класціся спаць з курамі гл. класціся.
Курам на смех — пра што‑н. вельмі недарэчнае, нязначнае, з вялікімі недахопамі.
Куры засмяюць каго — пра таго, хто робіць што‑н. недарэчнае, непатрэбнае.
Куры не клююць — вельмі многа (звычайна пра грошы).
Мокрая курыца — а) пра бязвольнага, бесхарактарнага чалавека; б) пра растрывожанага, спалоханага чалавека. Паехала касірка, а мы стаім, як мокрыя курыцы, і адзін аднаму ў вочы зірнуць не можам. Пальчэўскі.
(Пісаць) як курыца лапай — неразборліва; так, што нельга разабраць.
Сляпая курыца — пра блізарукага чалавека.
Спаць і курэй бачыць (пасвіць) гл. спаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ку́рыца ж Huhn n -(e)s, Hühner;
ку́рыца-нясу́шка Lég(e)henne f -, -n;
◊ мо́края ку́рыца Schláppschwanz m -es, -schwänze, Wáschlappen m -s, -;
як мо́края ку́рыца ≅ wie ein begóssener Púdel;
сляпа́я ку́рыца ein blíndes Huhn;
кура́м на смех разм da láchen ja die Hühner; das ist zum Láchen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
курыца
Том: 16, старонка: 244.
Гістарычны слоўнік беларускай мовы (1982–2017)
курыца, ✂, ж.
-
Дамашняя птушка атрада курыных, якую разводзяць для атрымання яек і мяса.
- Класціся спаць з курамі (вельмі рана).
-
Самка дамашніх курэй, а таксама некаторых іншых курыных.
- К. з куранятамі.
- Курам на смех (пра што-н. вельмі недарэчнае).
- Куры засмяюць каго-н. (пра таго, хто робіць што-н. недарэчнае).
- Куры не клююць (вельмі многа, звычайна пра грошы).
- Мокрая к. (пра растрывожанага, спалоханага або бязвольнага бесхарактарнага чалавека).
|| памянш. курачка, ✂.
|| прым. курыны, ✂.
Курыная слепата —
- тое, што і кураслеп;
- хвароба вачэй, калі чалавек не бачыць пры слабым святле, асабліва ў прыцемку.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)
Ку́рыца 1 ’свойская птушка; самка пеўня’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Касп., Яруш., Бяльк., Сцяшк., Сержп. Пр., Жд. 2). Гл. кур 1.
Ку́рыца 2 ’vulva’ (Некр.). Слова, магчыма, яшчэ праславянскае. Укр. курка ’тс’. Параўн. славен. kȗrjica ’тс’, н.-луж. kurica ’тс’, традыцыйна да кура (гл.) (Штрэкель, AfslPh, 27, 50). Больш верагодна да прасл. kurъ ’род’ (гл. Мартынаў, Лекс. взаим., 208–209). Параўн. курва (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
грыль-ку́рыца ж. гриль-ку́рица
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
пуля́рка, -і, ДМ -рцы, мн. -і, -рак, ж.
Маладая курыца, адкормленая для стала.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
нясу́шка, -і, ДМ -шцы, мн. -і, -шак, ж. (разм.).
Курыца, якая нясе яйкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)