Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
кацёл, катла́, мн. катлы́, катло́ў, м.
1. Вялікая металічная пасудзіна круглай формы (для награвання вады, прыгатавання ежы і пад.).
Наліць вады ў к.
2. Пра харчаванне з агульнай кухні.
Ротны к.
Агульны к.
3. Закрытая пасудзіна для ператварэння вады ў пару.
Паравы к.
4.перан. Поўнае акружэнне воінскай групоўкі.
Мінскі «кацёл».
|| прым.катло́вы, -ая, -ае (да 1—3 знач.) ікаце́льны, -ая, -ае (да 3 знач.).
Кацельная ўстаноўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кацёл (род. катла́) м., в разн. знач. котёл;
кухо́нны к. — ку́хонный котёл;
паравы́ к. — парово́й котёл;
папа́сці ў к. — воен. попа́сть в котёл;
◊ як у катле́ кіпе́ць — (как) в котле́ кипе́ть;
пабра́таўся гаршчо́к з катло́м — посл. гусь свинье́ не това́рищ
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кацёл, катла, м.
1. Металічная пасудзіна акруглай формы і розных памераў для награвання вады, гатавання ежы і пад. Пад дашчатым навесам гарэў агонь, у катле варылася вячэра.Шчарбатаў.Чвэрць кухні займала нізкая ёмкая печ з двума ўмураванымі катламі для награвання вады і для варкі бульбы.Колас.// Пра харчаванне з агульнай кухні. Партызанскі кацёл. Армейскі кацёл. □ Побач .. спрачаліся дзве кабеціны: рэзаць цяля для агульнага катла на сенакос ці не.Ваданосаў.
2. Закрытая пасудзіна для выпрацоўкі пары. Паравы кацёл. □ А ўжо з катлоў, зноў-такі па трубах, вада, ператвораная ў сухую пару, пойдзе ў турбіну.Краўчанка.
3. Поўнае акружэнне вялікіх варожых групіровак. Папасці ў кацёл. Бабруйскі кацёл.
•••
Як піўны кацёл — вельмі вялікіх памераў (пра галаву чалавека).
Як у катле кіпіцьгл. кіпець.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Кацёл ’металічная пасудзіна акруглай формы і розных намераў для награвання вады. гатавання ежы і пад.’ (ТСБМ, БРС, Касп. і інш). Слова праславянскага паходжання, пра форма якога *kotьlъ. Параўн. ст.-рус.котьлъ, котелъ, рус.котёл, ст.-бел.котелъ, ст.-укр.котелъ, укр.коте́л, польск.kocioł, kocieł, чэш.kotel, славац.kotol, kotel, ст.-слав.котьлъ, балг.котел, серб.-харв.ко̀тао, славен.kótel. Прасл.*kotьlъ ’тс’. Старое запазычанне, у часы, блізкія да прасл., з герм. (гоц.) *katils, *katilus ’кацёл’ (< лац.). Гл. Трубачоў, Эт. сл., 11, 217–219; Фасмер, 2, 351; Слаўскі, 2, 317–318; Махэк₂, 283. Параўн. катля́р.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кацёл
1. Упадзіна, паніжанае поле (Слаўг.).
2. Вір, яма ў рацэ, возеры (Зах. Палессе Талст.).
3. Паглыбленне на полі ці лузе, у якім доўга стаіць вада і расце трава (Стол.).
4. Маленькі глыбокі вадаём з крутымі абрывістымі берагамі (Стол.).
□ ур. Кацёл (поле) каля в. Рудня Слаўг.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)