Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
жарт, ‑у, М ‑рце, м.
1. Забаўная выхадка, востры дасціпны выраз. Жарты сыпаліся за жартамі, — толькі смех разліваўся па балоце.Колас.Пад жарты і смех гасцей маладога і маладую абсыпалі жытам, каб былі добрымі гаспадарамі.Васілевіч.
2. Кароткае апавяданне з забаўным, смешным зместам.
3. Невялікая камічная п’еса. П’еса-жарт у адной дзеі.
4.узнач.прысл.жа́ртам. Не сур’ёзна, для забавы. Найбольш падсмейваліся над барадатым высокім мужчынам, якога звалі жартам «барада».Мележ.
•••
Без жартаў — сур’ёзна, не жартуючы.
Дрэнныя жарты — небяспечна з кім‑, чым‑н. жартаваць.
Жарты жартамі — ужываецца з супраціўным злучнікам у значэнні: так ці інакш. Жарты жартамі, а трывога закрадалася ў сэрца Андрэя.Шахавец.
Жарты на (у) бок — ужываецца як папярэджанне аб пераходзе да сур’ёзнай размовы.
Жарты строіцьгл. строіць.
Не да жартаўкаму — пра чыё‑н. цяжкае становішча, дрэнны настрой і пад.
Не жарты — пра што‑н. важнае, значнае, сур’ёзнае. Цяжка было — страшэнна. Два разы адкладалі справу — не жарты.Скрыган.
Не на жарт(ы) — вельмі сур’ёзна. Патрэсканай зямлі журботны воблік Трывожыць не на жарт усіх людзей.Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жарт, -у, М -рце, мн. -ы, -аў, м.
1. Забаўная выхадка, востры дасціпны выраз.
На вяселлі гучаў смех і сыпаліся жарты за жартамі.
2. Кароткае апавяданне са смешным, забаўным зместам.
3. Невялікая камічная п’еса.
П’еса-ж. у адной дзеі.
4.у знач.прысл.жа́ртам. Не сур’ёзна, для забавы.
Сказаць жартам.
◊
Без жартаў — усур’ёз.
Жарты на (у) бок — ужыв. як папярэджанне аб пераходзе да сур’ёзнай справы.
Не жарты — пра што-н. важнае.
Не на жарт — вельмі сур’ёзна.
|| памянш.жа́рцік, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
жартм Scherz m -es, -e, Spaß m -es, Späße; Witz m -es, -e;
з ім жарты ке́пскія ≅ mit ihm ist nicht gut Kírschen éssen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
жарт
(польск. żart, ад с.-в.-ням. schërz)
1) востры дасціпны выраз;
не на жарт — вельмі сур’ёзна;
2) невялікая камічная п’еса, звычайна бытавога характару.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Жарт, жартаваць. Рус.пск., смал., урал.жарт, укр.жарт, польск.żart, серб.-луж.žort, чэш.žert, славац.žart ’жарт’. Ст.-бел. (XVI ст.) жартъ ’кашчунства’, ’жарт’. Паводле Булыкі (Запазыч., 113), ст.-бел. < польск. < чэш. < ням.Scherz ’жарт’. Мартынаў–Міхневіч (Маладосць, 1969, 2, 146) указваюць с.-в.-ням.scherz ’жарт’. Аднак яшчэ Брукнер (662) выказваў сумненні наконт апошняга ‑t. Махэк₂ (726) прапануе лічыць ст.-чэш. слова запазычаным са ст.-в.-ням.serten ’брахаць, падманваць’. На такое значэнне магло б указваць і тое, што Зізаній супастаўляе кощунъствую — жарътую (да таго ж у дзеяслоўнай форме). Укр. з польск., рус. з бел. На ням. першакрыніцу ўказвае Гіст. лекс., 116.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жарт
(польск. żart, ад ням. Scherz)
1) востры дасціпны выраз; кароткае апавяданне са смешным, забаўным зместам;
2) невялікая камічная п’еса, звычайна бытавога характару.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
жарт, досціп
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)