1. Прачнуцца, абудзіцца. Як ачнуўся, была ўжо раніца.Краўчанка./уперан.ужыв.Вось толькі няхай падгуляе, няхай ачнецца ў .. [дзеда Мікіты] яго маладая бунтоўная кроў, — не выцерпіць, прасуне рукі ў камяні-жарнавікі і пойдзе з гэтымі камянямі, як з лёгкімі кацёлкамі, упрысядкі па хаце.Колас.
2. Апрытомнець, апамятацца. Калі.. [Палазок] ачнуўся, пякучы боль быццам аціх, але ўсё цела дрыжала, а ў галаве моцна шумела.Колас.// Выйсці са стану глыбокай задуменнасці, забыцця; схамянуцца. Казімір ачнуўся ад успамінаў, якія прамільгнулі перад ім кароткімі малюнкамі,.. і рвануў краёчак канверта.Краўчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ачну́цца
1. (прачнуцца) erwáchen vi (s), die Áugen áufschlagen*;
2. (ачомацца) zu sich kómmen*, zur Besínnung kómmen*
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Ачну́цца (БРС, Яруш., Бяльк.), ’адгукнуцца, адазвацца; паказацца, праявіцца’ (Ян.), ачынуцца ’апынуцца, з’явіцца дзе-небудзь нечакана’ (Нас.), укр.очнутися ’апрытомнець, прачнуцца’, рус.очнуться (і очкнуться, гл. КСРНГ), польск.acknąć się ’прачнуцца’, славац.ocitnúť sa, чэш.oc(i)tnouti se ’апынуцца, аб’явіцца’. Звязана чаргаваннем галосных з ачуціцца; найбольш прымальная этымалогія Махэка, Studie, 41, згодна з якой з прасл.ot‑jъtnǫti se, што адпавядае літ.atjùsti, atjuntù ад jùsti, juntù ’адчуць’, параўн. Фасмер, 3, 179. Брукнер (374) польскую форму тлумачыць пазнейшай устаўкай к, што, відаць, адносіцца і да рус.дыял.очкнуться, очхнуться, бел.ачхнуцца, ачхнуць ’заехаць куды-небудзь, зайсці’ (Яўс.) і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ачу́хацца, -аюся, -аешся, -аецца; зак. (разм.).
Тое, што і ачнуцца (у 2 знач.).
|| незак.ачу́хвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)