Жмі́ндзіць ’есці’ (гродз., Сцяц.), ’пляткарыць’ (лях., Янк. Мат., 123), ’муштраваць’ (клец., Жыв. сл., 180), жмі́ндыць ’плявузгаць’ (бялын., Яўс.). Укр.жміндати ’скнарнічаць’. Утворана ад дзеяслоўнага кораня žьm‑ (жаць2) з экспрэсіўным суфіксам ‑i‑nd‑a/i‑. Як і іншыя словы з гэтым коранем, развівае першаснае значэнне ’сціскваць’: ’гаварыць невыразна, сціскваючы рот’, ’пляткарыць, плявузгаць, нудна паўтараць, муштраваць’, ’есці жвякаючы, чмякаючы’; ’скнарнічаць’, ’прыціскацца’. Апошняе не адлюстравана ў запісах, аднак фіксуецца ў вытворным назоўніку жмінда.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жуль-жуль-жуль ’выгук для падзывання авечак (міёр., Шатал.). Параўн. славен.žûžka ’імя чорнай авечкі’. Магчыма, корань *geu‑ з пашырэннем ‑l‑ са значэннем ’скручваць, згінаць’ (Покарны, 1, 397) > *žul‑. Сярод слоў і.-е. моў, узыходзячых да гэтага кораня, есць словы са значэннем ’кучары’ (с.-іран.gūaire), ’галава’ (ням.Küllbock і Kielbock ’бязрогі баран’). Але пэўнасці ў такой рэканструкцыі няма, паколькі нам не вяло мы іншамоўныя паралелі гэтага выгуку’. Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Каве́рня ’аб чым-н. неразумным’ (в. Яўлахі Талач. р‑н; Жакава, Совещание по ОЛА, 199). Утворана ад каверыць (гл.) ’перакручваць (словы)’ (Жакава, там жа). Адносна словаўтварэння параўн. каверза, каверт; аднакарэннымі вытворнымі можна лічыць з інш. прэфармантам і ад дзеяслова са значэннем ’плесці’ — рус.дыял.шеверенька ’кашолка’, бел.вярэня, вярэнька ’плеценая торбачка пастуха’, рус.веренька ’вяроўка; венцер, католіка і інш.’; ад дзеяслова са значэннем ’хлусіць’ рус.смал.вереня, верень ’мастак расказваць байкі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лечма́н, лэчма́н, лічма́н, лычма́н ’маністы, жаночая аздоба на шыі’ (малар., драг., Сак.). Укр.личма́н ’тс’, ст.-укр.личмани́ ’металічныя бляшкі для лічэння’, рус.кур.личман ’тс’ польск.liczman (з XVI ст.) ’тс’. Паводле Слаўскага (4, 242–243), усе словы паходзяць з польск. мовы, дзе liczman (< liczyć) з’яўляецца калькай з лац.calculus ’каменьчык для лічэння', утворанай ад licz‑ і суф.‑man (як łachman і інш.). Аб іншых версіях гл. там жа.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ого́, огого́ ’выказ здзіўлення’ (выклічнік) (ТСБМ, Нас., Бяльк., Янк.). Укр.ого, огого, рус.ого, огого. Паралелі з іншых славянскіх моў ненадзейныя (пар. Слаўскі, 1, 23). Згодна з Праабражэнскім, 2, да а‑а. Рудніцкі, які прыводзіць у якасці паралеляў ст.-грэч. і літ.aá, тлумачыць усходнеславянскія словы як такія, што ўзніклі ў выніку падаўжэння а з прыдыханнем інтэрвакальнай пазіцыі, параўноўвае іх з еге́, ігі́, угу́ (пар. ESSJ SG, 2, 41).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пелясќаць, пеляска́цца ’паласкаць’ (Гарэц.), мсцісл.пілісканьня ’плёсканне’, пеляскацца ’плёскацца’ (Юрч. СНЛ), рус.смал.пе́леск ’плёскат, шум вады’, пеляска́нный ’прапаласканы’, смал., пск.пелеска́ться ’плёскацца; мыцца, купацца’. Узніклі ў выніку “несапраўднага” поўнагалосся: слова плеск успрымалася як царкоўнаславянізм, а змешванне ѣ і е на гэтых тэрыторыях пачалося раней, чым на іншых усх.-слав. землях. Да пляск, плёскат (гл.). Шахматаў (Очерк, 453) тлумачыць гэтыя словы як вынік кантамінацыі полоскаться + плескаться. Гл. таксама пялёскацца.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
залаты́, ‑ая, ‑ое.
1. Які складаецца з золата, з’яўляецца золатам. Залаты самародак. Залаты пясок.// Зроблены з золата. Залаты пярсцёнак.// Вытканы, вышыты пазалочанымі ніткамі. Залатыя пагоны.// Які вылічаецца на золата, па курсу золата. Залаты размен. Залатая валюта.
3. Бліскуча-жоўты, падобны колерам да золата. На неба ўсходзіў месяц залаты.Купала.Залатыя промні працягнуліся праз вокны і ў Паходнеў пакой.Хадкевіч.
4.перан. Надта добры па сваіх якасцях; цудоўны, выдатны. Залаты характар. Залатыя словы. □ «Які мілы і залаты хлопец, — падумала.. [Магдалена]. — Як ён завіхаецца каля машыны і які рухавы».Чорны.
5.перан. Шчаслівы, радасны. Залаты час. Залатое дзяцінства. □ Маладая вясна, залатая пара! Будзь красна і ясна, Не шкадуй нам дабра!Колас.
6.перан. Дарагі, любімы. Залатыя мае дзеткі.
7. Як састаўная частка некаторых батанічных і заалагічных назваў. Залатое дрэва. Залатая рыбка.
•••
Абяцаць залатыя горыгл. абяцаць.
Залатая восеньгл. восень.
Залатая галавагл. галава.
Залатая жылагл. жыла.
Залатая моладзьгл. моладзь.
Залатая сярэдзінагл. сярэдзіна.
Залатое вяселлегл. вяселле.
Залатое дногл. дно.
Залатое руногл. руно.
Залаты векгл. век.
Залаты дожджгл. дождж.
Залаты фондгл. фонд.
Залатыя рукігл. рука.
Залатыя словыгл. слова.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сце́рціся, сатрэцца; пр. сцёрся, сцерлася; зак.
1. Знікнуць ад выцірання, трэння або ад уздзеяння якіх‑н. іншых знешніх прычын. Надпісу на плітах не разабраць: і не цяперашнімі літарамі ён напісаны і ад часу сцёрся.Васілевіч.Знадворку і вагон прыгожы. Яшчэ не сцерлася назусім чырвоная фарба.Лынькоў.//перан. Прапасці, знікнуць. Беларусь — я ў гэта веру разам са сваімі героямі — стане горадам-садам, дзе сатруцца, знікнуць усе межы, якія ёсць між горадам і вёскаю: бытавыя, культурныя, матэрыяльныя.Дубоўка.З памяці не маглі сцерціся ні высокія дняпроўскія кручы, ні звонкі бор над ракой.Шахавец.
2. Атрымаць пашкоджанні або стаць тонкім ад трэння, доўгага ўжывання. Прыступкі сцерліся. □ Пакуль адатрэш гразь, дык скарэй сатрэцца скура на далонях.Чарнышэвіч.Там, дзе галіны стыкаюцца адна з другою, кара на іх сцерлася.Колас.//перан. Пазбавіцца арыгінальнасці (пра словы, думкі і пад.). Паўзіце, словы, ад мяне: Агідныя, Халодныя, Ілжывыя, Атрутныя. .. Вы — сцерліся, Да вас прывыклі, Вас не прыкмячаюць.Дзяргай.
3.перан. Змарнавацца, дарэмна страціцца (пра час і пад.). Марыля заплакала. Гэтак ясна зрабілася ўсё, — што без долі сцерлася маладосць, што і цяпер на шчасце спадзявацца цяжка.Брыль.Так у Грыпіны і сцерлася жыццё.Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)