Кажушы́на ’назва вопраткі, паўкажушок’ (Радч.). Укр. кожушина ’больш лёгкі кажух’, рус. зах.-бран. (па тэрыторыі агульнае з бел.) кожушина ’паўкажушок з аўчыны, кажух’, серб.-харв. (павеліч. kòžušina) засведчана ў помніках XVIII ст. балг. кожушина ’вялікі кажух’; гэта ж форма са значэннем ’шалупінне цыбулі’ ў загадках: серб.-харв. «U našega dedušine trideset i dve kozušine, pʼopet mu se rebra vide»; балг. радом. «Стар деда с девет кожушини». Паўд.-слав. паралелі дэманструюць некалькі іншую семантыку, аднак галоўнай перашкодай для канстатацыі архаічнасці прыведзенага слова з’яўляецца прадуктыўнасць суфікса, яго рэгулярны характар, і калі для ўсх.-слав., як і для паўдн.-слав. лексем, сепаратныя сувязі відавочныя, то меркаваць аб роднаснасці паўн. і паўдн. слоў у гэтым выпадку вельмі цяжка. Што датычыцца семантыкі, параўн. яшчэ рус. дом і домина, бел. хата і хаціна; вялікі фактычны матэрыял (і некаторая літаратура) прыведзены ў артыкуле М. Н. Крыўко «Слова з суфіксам ‑ін‑а (‑ын‑а) і яго вытворнымі ў гаворцы вёскі Манякова Міёрскага раёна» (Нар. словатв.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Навоз 1 ’загуменне, дарожка, якая ідзе ўздоўж вёскі па загуменнях, поле за загуменнем’ (Хрэст. дыял., 334; Сл. ПЗБ), ’дарожка ў вёсцы па-за будынкамі’ (Чуд.), ’вялікі ўчастак поля, на якім размешчана некалькі хутароў’ (нясвіж., Яшк.), ’месца за агародамі ўздоўж вёскі’ (слуц., Нар. сл.), навозы ’ўчастак поля ля вёскі’ (карэл., Янк. Мат.), навозам ’загуменнем, задамі, сцяжынкай за вёскай’ (Жд. 1); відаць, сюды ж навоз ’прыстань’ (рэч., Яшк.), навозь ’привоз на рынок’, якое параўноўваецца з чэш. ηάυοζ ’звоз, звожванне’ (Грыг.); параўн. таксама польск. nawóz ’тое, што навозяць для засыпкі калдобін, няроўнасцей’. Улічваючы апісальны выраз навозная дарога ’загуменная дарога’ (маладз., дзятл., Сл. ПЗБ), можна дапусціць утварэнне шляхам семантычнай кандэнсацыі: навозная дарога (шлях) > навоз, усё да везці, вязу.
Навоз 2 ’гной’ (асіп., Буз.; ганц., Сл. ПЗБ; гродз., Сцяшк. МГ), навозны ’угноены’ (Сл. ПЗБ), ’звязаны з вывазкай гною’, параўн.: «между С. Иоанном и С. Петром играются на Белоруси навозныя толоки» (Фалют., 84). Разам з рус. навоз ’гной’ да вазіць, вязу, гл. Фасмер, 3, 34 («то, что навезено»).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пры́хамаць ’капрыз, недарэчнае, надуманае жаданне’ (ТСБМ), ’забабонны сродак; забабоны’; ’чароўныя веды’ (Нас., Гарэц.), ’забабоны, лячэнне нагаворамі’ (Бяльк.), при́хамить ’сімвалічны знак, абрад, які мае агульныя рысы з чарадзействам і незразумелы для пабочнага гледача’ (Мядзв.), прихамети ’забабоны’ (Кос.), прыхаме́ты ’тс’, прыхаме́та ’прыкмета’ (Бяльк.), прыхамати ’байкі, забабоны’ (Растарг.), пры́хаматлівы ’прымхлівы, які верыць забабонам’, пры́хаматны ’знамянальны па якіх-небудзь забабонных прыкметах’ (Нас.), прыхаме́тнік ’вядзьмак’ (Бяльк.). Рус. смал., бранск. при́хомоть ’забабонная прыкмета, забабоны, павер’е’, бранск. при́хомати, при́хомять, смал. прихоме́ты, прихомётка ’тс’, прихоме́тник ’вядзьмак’, прихоме́тница ’вядзьмарка’. Цёмнае слова. Можна выказаць толькі некалькі меркаванняў. Пры‑, відавочна, прыстаўка, параўн. яшчэ пры́шамець ’незвычайная з’ява’ (Варл.), што дазваляе выдзеліць экспрэсіўны элемент ха‑, які чаргуецца з ‑ша‑ (параўн. Махэк₂, 203: пад chomrstati). Няяснай застаецца фіналь слова (ад *męti?). Не выключае, што разглядаемае слова — гэта вытворнае ад пры́мха (гл.) з суф. ‑от і ‑ь (гл. аб суфіксацыі Карскі 2-3, 30–31): *прымх‑оть і з наступнай метатэзай і о ўстаўным — *прыхомоть > прыхамаць. Але гэта няпэўна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Verláuf
m -(e)s, -läufe
1) цячэ́нне, ход (падзей)
éine Kránkheit mit tödlichem ~ — хваро́ба са смяро́тным зыхо́дам
im ~ (G, von D) у час
nach ~ (G, von D) — праз, пасля́ сканчэ́ння
nach ~ méhrerer Stúnden — праз не́калькі гадзі́н
im ~ der Verhándlungen — у хо́дзе [у час] перамо́ваў
2) лі́нія, напра́мак (мяжы і г.д.)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
пахварэ́ць сов.
1. поболе́ть, похвора́ть;
п. не́калькі дзён — поболе́ть (похвора́ть) не́сколько дней;
2. (на што і чым) поболе́ть (чем);
п. на грып — поболе́ть гри́ппом;
3. (стать больным — обо всех, многих) заболе́ть, захвора́ть;
у мяне́ ўсе дама́шнія ~рэ́лі — у меня́ все дома́шние заболе́ли (захвора́ли);
4. (за кого-, что-л.) перен., разг. поболе́ть;
п. за сябро́ўку ў час экза́мену — поболе́ть за подру́гу во вре́мя экза́мена
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
пацягну́цца сов.
1. в разн. знач. потяну́ться; (протащиться волоком — ещё) поволочи́ться;
~ну́лася бяско́нцае по́ле — потяну́лось бесконе́чное по́ле;
~ну́ўся або́з — потяну́лся обо́з;
~ну́лася до́ўгая гу́тарка — потяну́лась дли́нная бесе́да;
вяро́ўка ~ну́лася — верёвка потяну́лась (поволочи́лась);
2. (медленно пойти) потяну́ться, поплести́сь, побрести́;
3. (медленно поехать) потяну́ться, потащи́ться;
4. (вытянуться, расправляя, руки, ноги, корпус) потяну́ться;
ён прачну́ўся і не́калькі разо́ў ~ну́ўся — он просну́лся и не́сколько раз потяну́лся
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
шту́ка в разн. знач. шту́ка, -кі ж.;
не́сколько штук я́блок не́калькі штук я́блыкаў;
хоро́шую шту́ку я купи́л до́брую шту́ку я купі́ў;
◊
ло́вкая шту́ка спры́тная шту́ка;
вот так шту́ка! вось дык шту́ка!;
в то́м-то и шту́ка у тым вось і шту́ка;
сра́зу ви́дно, что он за шту́ка адра́зу віда́ць, што ён за шту́ка;
вы́кинуть, отмочи́ть шту́ку урэ́заць шту́ку;
э́то не шту́ка гэ́та не шту́ка;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
some
[sʌm]
1.
adj.
1) некато́ры
Some people sleep more than others — Некато́рыя лю́дзі сьпяць больш за і́ншых
2) не́калькі, ко́лькі
some years ago — ко́лькі гадо́ў таму́
3) не́йкі, які́сьці; які́
some boys have taken it — не́йкія хлапцы́ забра́лі гэ́та
4) каля́
Some twenty people saw it — Каля́ дваццацёх чалаве́к ба́чыла гэ́та
2.
pron., adv.
1) некато́ры
Some think so — Некато́рыя ду́маюць так
2) крыху́
He ate some and threw the rest away — Ён зьеў крыху́, а рэ́шту вы́кінуў
She is some better today — Ёй крыху́ лепш сёньня
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
заста́віць 1, ‑стаўлю, ‑ставіш, ‑ставіць; зак., каго-што.
1. Ставячы што‑н. у вялікай колькасці, заняць усю плошчу, прастору. Заставіць пакой мэбляй. Заставіць паліцу кнігамі.
2. Закрыць, загарадзіць чым‑н. пастаўленым. Заставіць праход шафай. □ [Антось] убачыў на стале вялікую кнігу запісу хворых, узяў яе і заставіў шыбу. Мележ. // Перагарадзіць (раку). Злева было відаць шырокае возера — там нядаўна заставілі раку. Пташнікаў.
3. Паставіць што‑н. за што‑н. Заставіць ложак за шырму.
заста́віць 2, ‑стаўлю, ‑ставіш, ‑ставіць; зак., каго, з інф.
Прымусіць рабіць, зрабіць што‑н. Заставіць змоўкнуць. □ Пайшла Алена ў школу, прынесла сама некалькі газет, заставіла Насцю чытаць іх. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гняздзі́цца, гнязджуся, гнездзішся, гнездзіцца; незак.
1. Жыць, рабіць гнёзды (пра птушак). Гусі і качкі гнездзяцца над самай вадою. Чорны. — Я зварачаў увагу на тое, што ёсць такія мясціны, дае птушкі не хочуць гняздзіцца і спяваць, а стараюцца абмінаць іх. Колас. // Мець прытулак, прыстанішча (пра людзей, звяроў, насякомых). — Вы думаеце — многія ведаюць пра падзямелле? — сказаў дзед Піліп. — Дзе там! Людзі здаўна стараліся абыходзіць гэта месца, бо тут вечна гняздзіўся ўсякі зброд... Ваданосаў.
2. перан. Моцна трымацца, караніцца ў кім‑, чым‑н. (пра абстрактныя паняцці). [Крамарэвіч] некалькі разоў на ноч курыў і ўжо заваду не было таго цяжкага, што раней гняздзілася ў душы яго. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)