líegen

* vi

1) ляжа́ць

2) мясці́цца; быць разме́шчаным, знахо́дзіцца

zugrúnde [zu Grúnde] ~ — ляжа́ць у асно́ве [падму́рку]

auf der Hand ~ — быць відаво́чным

3) быць, знахо́дзіцца (у якім-н. стане)

im Wéttbewerb vórne ~ — лідзі́раваць у спабо́рніцтве

mit j-m im Prozéss ~ — судзі́цца з кім-н.

in der Schéidung ~ — разво́дзіцца

auf der Láuer ~ — ляжа́ць [сядзе́ць] у заса́дзе

auf der Zúnge ~ — круці́цца на язы́ку

j-m zur Last ~ — абцяжа́рваць [турбава́ць] каго́-н.

wie die Dínge ~ — як выгляда́юць спра́вы

die Sáche liegt so — спра́ва ідзе́ так

das liegt mir nicht — гэ́та не па мне, гэ́та мне не падыхо́дзіць

worán liegt es? — у чым спра́ва?

es liegt an dir — гэ́та зале́жыць ад цябе́

~ bléiben* — застава́цца [праця́гваць] ляжа́ць

die Árbeit bleibt líegen — рабо́та стаі́ць (на ме́сцы)

~ lássen* — пакіда́ць, забыва́ць дзе-н.

◊ j-n links ~ lássen* — 1) забы́ць пра каго́-н.; 2) ігнарава́ць каго́-н.

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

spíelen

vt, vi

1) гуля́ць

Ball ~ — гуля́ць у мя́ч(ык)

falsch ~ — разм. махлява́ць, ашу́кваць

j-m etw. aus der Та́sche — ~ разм. вы́цягнуць у каго́-н. што-н. з кішэ́ні

2) (і)гра́ць; выко́нваць

die érste Géige ~ — ігра́ць пе́ршую скры́пку (тс. перан.)

3) раздгрываць, прытвары́цца, прыкі́нуцца, стро́іць з сябе́

den (gróßen) Herrn ~ — ко́рчыць з сябе́ (ва́жнага) па́на

4) mit (D) жартава́ць [ба́віцца] (чым-н.)

er lässt nicht mit sich ~ — ён не дазвалце жартава́ць з сябе́

5) адбыва́цца, раздгрывацца

die Hándlung spielt in Berlín — дзе́янне [падзе́я] адбыва́ецца ў Берлі́не

6) гуля́ць, блішча́ць, пераліва́цца (пра каштоўныя камяні і г.д.)

ins Bläuliche ~ — мець сі́няе aдце́нне, адліва́ць сі́нім

díeser Diamánt spielt schön — гэ́ты брылья́нт чы́стай вады́

in állen Fárben ~ — пераліва́ць усі́мі ко́лерамі вясёлкі [ра́дугі]

séinen Witz ~ lássen* — выто́нчвацца ў во́стрых жа́ртах

sie ließ álle íhre Künste ~ — яна́ пусці́ла ў ход усе́ свае́ ча́ры

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

touch

[tʌtʃ]

1.

v.t.

1) крана́ць, датыка́цца

She touched the pan — Яна́ даткну́лася да патэ́льні

to touch bottom — даста́ць да дна́

2) межава́ць

A country that touches the mountains on the north — Краі́на, яка́я на по́ўначы мяжу́е з го́рамі

3) Figur. крана́ць

The sad story touched us — Су́мная гісто́рыя крану́ла нас

4) даты́чыць

5) гавары́ць аб чым, закрана́ць

6) дакрана́цца

He won’t touch liquor or tobacco — Ён не дакране́цца ні да гарэ́лкі ні да ку́рыва

7) прыста́ць

The ship touched port — Вадапла́ў прыста́ў

8) чапа́ць

Don’t touch! — Не чапа́й!

2.

v.i.

1) сутыка́цца, дакрана́цца

Their shoulders touched — Іхныя плечукі́ дакрана́ліся

2) затрымо́ўвацца, спыня́цца

a ship that touches at many ports — карабе́ль, які́ спыня́ецца ў шмат які́х парто́х

3) Figur. закрана́ць, зга́дваць

His speech touched on many problems — Яго́ная прамо́ва закрану́ла шмат пыта́ньняў

3.

n.

1) до́тык -у m.

A bubble bursts at a touch — Бу́рбалка ло́пае пры до́тыку

2) пачуцьцё до́тыку

The blind have a keen touch — Сьляпы́я ма́юць то́нкае пачуцьцё до́тыку

3) крыха́ f.

a touch of frost — мале́нькі маро́з

a touch of fever — лёгкая гара́чка

4) тон -у m., но́та f.

a touch of sarcasm — но́та сарка́зму

5) штрых -а́ m., ры́ска

to put the finishing touches — рабі́ць апо́шнія штрыхі́

6) мане́ра f., прыёмы pl.; я́касьць f.

The work showed an expert’s touch — Рабо́та пака́звала руку́ спэцыялі́ста

7) адце́ньне n., пры́смак -у m.

a touch of mint — пры́смак мя́ты

a touch of bitterness — адце́ньне го́рычы

•

- in touch

- out of touch

- touch and go

- touch down

- touch upon

- touch up

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

падня́ць, падніму, паднімеш, падніме і падыму, падымеш, падыме; пр. падняў, ‑няла, ‑няло; заг. паднімі і падымі; зак., каго-што.

1. Узяць, падабраць што‑н. з зямлі, падлогі і пад. Некалькі баравікоў упала з кошыка. [Міколка] падняў іх, старанна абцёр ад пылу, палажыў назад. Лынькоў. [Пніцкі] падняў некалькі камянёў і вынес іх з-пад бараны на дарогу. Чорны.

2. Змагчы ўтрымаць каго‑, што‑н. цяжкае, аддзяліўшы ад зямлі, падлогі і пад. Падняць гіру. Падняць штангу. □ Раман Аўсейчык, Цішка Гулак, Сцёпка і Мікіта паднялі зруб [калодзежа] і панеслі. Колас. // перан. Асіліць, справіцца з чым‑н. [Сцяпан Гаўрылавіч:] — Аднак буйнага маштабнага твора ніхто яшчэ не стварыў. От я і ўзяўся. Трэба падняць гэты некрануты цалік. Васілёнак.

3. Перамясціць знізу ўверх. Узяў [госць] дзіця на рукі, прытуліў да сябе, падняў яго высока на руках, пачаў усміхацца, забаўляць. Чорны. Хлопчыкі паднялі ўгору свечкі і ўважліва агледзелі тупік. Арабей. // Перамясціць уверх, адкрываючы доступ для каго‑, чаго‑н. Падняць заслону сцэны. // Загнуць уверх край таго, што можа апусціцца. Другі [незнаёмы] падняў крысо світкі, выняў кашалёк. Чарнышэвіч.

4. Перавесці ў вертыкальнае становішча, адкрываючы або закрываючы што‑н. Падняць капот аўтамашыны. □ Хлопец падняў каўнер, затуліў твар казытлівай цыгейкай. Кандрусевіч. // Падаць стаячае становішча таму, што ўпала на бок, перакулілася. У адным месцы сыпаў воз трапіў у глыбокую выбоіну і перакуліўся.. Паднялі [сын з бацькам] воз і паехалі далей. Якімовіч. // Перавесці з нахільнага становішча ўверх (пра галаву, вочы і пад.). Перамагаючы страх, пані Свідэрская падняла галаву. Паслядовіч. Моцны вецер кінуў у шыбы прыгаршчы дажджу, шкло тоненька зазвінела, і Алаіза падняла вочы ад газеты, глянула ў акно. Арабей.

5. Прымусіць устаць, зрушыць з месца. Праціўнік не здолеў зноў падняць сваіх салдат у атаку і пачаў адступаць. Гурскі. [Салдат] закурыў і сцішыўся.. Нарэшце нецярплівасць падняла яго з месца. Ён пайшоў у адну з бліжэйшых хат. Чорны. // Прымусіць устаць з пасцелі, разбудзіць. [Апанас Фаміч:] — Вячэраць і — спаць, сябры! А то заўтра мяне і стрэлам не паднімеце. Ракітны. // Успудзіўшы, выгнаць адкуль‑н. На адной палянцы [сабака] падняў зайца. Ваданосаў. // Прымусіць узняцца. Падняць пыл. // перан. Натхняючы, схіліць да якога‑н. актыўнага дзеяння. [Лясніцкі:] — Бачыў, як людзі рвуцца ў бой?.. Наша справа падняць іх, ускалыхнуць, арганізаваць на барацьбу... Шамякін. [Атаманавіч:] — Народ у нас харошы, толькі спяваць нешта развучыўся. Дык ты моладзь, моладзь падымі. Паўлаў.

6. Пачаць якое‑н. дзеянне (у спалучэнні з назоўнікамі, якія выражаюць дзеянне або вынік дзеяння). Падняць крык. Падняць смех. □ Такі стук паднялі [салдаты], што народ пачаў збягацца. Лынькоў. Становішча было вельмі вострае — адзін неасцярожны крок, і паліцэйскі падніме трывогу. Новікаў. // Узняць, узбудзіць (пытанне, справу і пад.). Я не падняў і не вырашыў ніякага пытання і нічым тут не крану чалавечай душы. Скрыган.

7. Зрабіць вышэйшым. Падняць падмурак. Падняць узровень вады. // перан. Выгадаваць, выхаваць, паставіць на ногі. Як бы там ні было, а Чэслічыха дзяўчынку падняла. І трэба сказаць, што яшчэ і не кожная ў нас кабета за родным так глядзіць, як старая за гэтай дзяўчынаю. Савіцкі. // перан. Зрабіць больш значным у чыіх‑н. вачах і пад. Пан Зыгмусь стараецца падняць свой аўтарытэт.., і гэта яму лёгка ўдаецца. Колас. — Добра, Сяргей, гаворыш, — сказаў .. [дзед]. — Калгасніца трэба ўсюды высока падняць. Брыль.

8. Павялічыць, павысіць. Падняць ураджай. Падняць цану. // перан. Зрабіць больш бадзёрым (настрой, дух і пад.). Гэты ліст надта ўзрадаваў Алёнку, ажывіў, падняў яе настрой, выклікаў цэлы рад новых пытанняў у сувязі з грамадскаю работаю. Колас.

9. Наладзіць, палепшыць што‑н. запушчанае, заняпалае. Падняць гаспадарку. □ Перажылі мы гора-ліхалецце, З руін паднялі вёскі, гарады, Найлепшы лад будуем на планеце. Жычка.

10. Узараць (папар, цаліну і пад.). [Адам:] — Купіў каня, калёсы, а плуга і бараны няма! Конь ёсць, дык няма чым зямлю падняць. Нікановіч.

11. перан. Разм. Перагледзець, шукаючы чаго‑н. [Смаляк:] — Які шафёр прывозіў [жыта]? [Кіран:] — Чужы, не ведаю. «Трэба будзе накладныя ў бухгалтэрыі падняць, — падумаў Смаляк, — і па накладных устанавіць». Ермаловіч.

•••

Падняць (узняць) вочы — глянуць на каго‑, што‑н. [Дзяўчына] ператасавала тоўстую калоду пісем, падняла на яго вочы і развяла рукамі. Адамчык.

Падняць (узняць) галаву — стаць бадзёрым, смелым, упэўненым. Як прыйшлі былі палякі, Скуратовіч падняў галаву. Чорны.

Падняць (узняць) голас — рашуча выказаць сваю думку.

Падняць (узняць) меч — пачаць вайну, пайсці супроць каго‑н. За адвечную крыўду і слёзы меч паднялі і бацька, і сын... Кляшторны.

Падняць (узняць) на ногі — а) прымусіць устаць з пасцелі, ложка і пад.; б) выгадаваць, давесці да самастойнасці. [Агапа:] — Пакуль выгадавала.. [дзяцей], падняла на ногі, цяжка было. Чарнышэвіч; в) усхваляваць, прымусіць трывожыцца, непакоіцца. Гарэлка падыме на ногі ўсіх трэстаўскіх багоў. Ён ўчыніць ім такое пекла, якога сам Люцыпар не зазнаў. Вышынскі.

Падняць на смех каго-што — высмеяць каго‑, што‑н. Кожны хацеў бы адпачыць, але было няёмка прызнацца ў гэтым. Яшчэ падымуць на смех. Асіпенка.

Падняць (узняць) на штыкі — закалоць, забіць штыком.

Падняць (узняць) руку на каго-што — зрабіць замах на каго‑, што‑н.

Падняць (узняць) сцяг — пачаць барацьбу за што‑н., у імя чаго‑н.

Як падняць — пра што‑н. цяжкае, важнае. І кнігі ўсё былі тоўстыя, вялікія, як падняць. Дамашэвіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

dać

незак.

1. даць;

dać powód — даць падставу (повад);

dać do myślenia — прымусіць падумаць, задумацца;

dać znać — даць знаць; даць гасла; паінфармаваць; паведаміць;

dać wiarę — даць веры; паверыць;

dać komu do zrozumienia, że ... — даць каму зразумець, што...;

daj, ja to zrobię — дазволь мне гэта зрабіць; дай, я гэта зраблю;

2. аддаць;

dać do szkoły — аддаць у школу;

dać do reperacji — аддаць у рамонт;

dać do druku — здаць у друк;

dać głowę (gardło, szyję, życie) — аддаць жыццё; загінуць;

dać nogę — даць цягу (драла);

dajmy na to разм. дапусцім;

dać komu/czemu spokój — пакінуць каго/што ў спакоі;

dać susa разм. скочыць

dać komu w twarz (pysk) — даць каму па твары; даць аплявуху (плюху, поўху);

dać w łapę — даць у лапу;

dać radę z kim/czym — даць рады каму/чаму; справіцца з кім/чым;

nie dać poznać po sobie — не паказаць выгляду;

co dają w teatrze? — што сёння ў тэатры?

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

гляде́ть несов., разг.

1. (смотреть) глядзе́ць;

2. (досматривать) дагляда́ць (каго, што);

за ребёнком гляде́ла ня́ня дзіця́ дагляда́ла ня́нька;

3. (иметь вид) выгляда́ць;

гляде́ть геро́ем выгляда́ць;

◊

гляди́ в о́ба до́бра (пі́льна) гля́дзі;

гляде́ть сквозь па́льцы глядзе́ць праз па́льцы;

гляде́ть не́ на что няма́ на што глядзе́ць;

гля́дя по (кому, чему) гле́дзячы па (кім, чым);

на ночь гля́дя на ноч гле́дзячы;

на свет не гляде́л бы на свет не глядзе́ў бы;

ни на что не гля́дя ні на што не гле́дзячы;

того и гляди́ чаго́ до́брага;

гляде́ть в глаза́ (кому) глядзе́ць у во́чы (каму);

гляде́ть во все глаза́, гляде́ть в о́ба гла́за глядзе́ць на ўсе во́чы; глядзе́ць вача́мі;

гляде́ть в зу́бы (кому) глядзе́ць у зу́бы (каму);

гляде́ть в гроб (в моги́лу) глядзе́ць у магі́лу;

гляде́ть ко́со (на кого, что) глядзе́ць ко́са (на каго, што);

гляде́ть (на что чьими) глаза́ми глядзе́ць (на што чыімі) вача́мі;

гляде́ть пря́мо (сме́ло) в глаза́ (чему) глядзе́ць пра́ма (сме́ла) у во́чы (чаму);

гляде́ть сме́рти (опа́сности, ги́бели и т. п.) в глаза́ глядзе́ць сме́рці (небяспе́цы, гі́белі і да т.п.) у во́чы;

глаза́ бы (мои́) не гляде́ли (на кого, что) во́чы б мае́ не глядзе́лі (на каго, што) (не ба́чылі каго, што);

как (бу́дто, сло́вно) в во́ду гляде́л як у ваду́ глядзе́ў;

куда́ глаза́ глядя́т (идти, брести, бежать и т. п.) куды́ во́чы глядзя́ць (ісці́, брысці́, бе́гчы і да т.п.);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

zéigen

1.

vt

1) пака́зваць

der Freund zéigte mir die Stadt — ся́бар паказа́ў мне го́рад

er ließ sich sein Zímmer ~ — ён папрасі́ў паказа́ць яму́ яго́ пако́й

2) пака́зваць, праяўля́ць, выяўля́ць

Fréude an etw. (D) ~ — праяўля́ць, пака́зваць ра́дасць у су́вязі з чым-н.

sie hat mir gezéigt, dass sie mich gern hat — яна́ дала́ мне зразуме́ць, што я ёй падаба́юся

2.vi (auf A) пака́зваць, ука́зваць (на каго-н., што-н.)

er zéigte mit dem Fínger auf ein Haus — ён паказа́ў па́льцам на дом

3.

(sich)

1) пака́звацца, з’яўля́цца

so kann ich mich auf der Stráße nicht ~ — у такі́м вы́глядзе я не магу́ паказа́цца на ву́ліцы

2) пака́зваць [праяўля́ць] сябе́ (якім-н.)

sie zéigte sich uns gegenü- ber von íhrer bésten Séite — яна́ паказа́ла сябе́ ў адно́сінах да нас са свайго́ ле́пшага бо́ку

es wird sich ja ~, wer Recht hat — яшчэ́ вы́явіцца [ста́не я́сным], хто ма́е ра́цыю [чыц пра́ўда]

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

век, ‑у; мн. вякі, ‑оў; м.

1. Стагоддзе. Дваццаты век. Мінулы век. □ Збуцвеўшы лад былых вякоў З магілы не паўстане. Колас. Аж праз дзевяць вякоў [Мінск] Раптам стаў — Мільянерам! Барадулін.

2. Жыццё, перыяд існавання каго‑, чаго‑н. Пастарэлі, пакрыліся мохам будынкі. Усё дажывае свой век. Грамовіч. У хлусні кароткі век. Прыказка. // Узрост. Чалавек сярэдняга веку. □ Сярод нас былі людзі рознага веку — і старэйшыя, і маладзейшыя, і зусім маладыя. Лынькоў.

3. Перыяд, характэрны чым‑н.; эпоха. Каменны век. Касмічны век. Век тэхнікі.

4. Вельмі доўгі час, усё жыццё. Захаваць успаміны на век.

5. у знач. прысл. Заўсёды, вечна. Век вас буду слухаць. □ [Максіму Астаповічу] здалося, што ён век ведаў гэтыя рысы. Чорны. Ды не век я тут гарую, Дачакаю волі. Колас.

•••

Ад веку да веку — усё жыццё, вечна.

Век веку падасць — пра нешта вельмі моцнае, трывалае, носкае.

Век да веку — усё жыццё, да апошніх дзён жыцця.

Век звекаваць гл. звекаваць.

Век цэлы — усё жыццё, вельмі доўга.

Век-вяком; векі вечныя; век вечны — а) заўсёды, з самых даўніх часоў, спрадвеку. У падхалімаў так вядзецца век-вяком! Ці б’е начальства ў цэль, ці шле «за малаком», Дык знойдуцца заўсёды Івановы, Што памахаць яму гатовы. Крапіва. — Найшлі! Як ляжала зямля век вечны без карысці, дык ахвоты не было нікому да яе! Мележ; б) ніколі. Не забудзеш век-вяком Ты ў бары вячэру! Гілевіч.

Да (канца) веку — да апошніх дзён жыцця.

Дажываць (свой) век — а) жыць, існаваць апошнія дні; б) рабіцца няздатным, непрыгодным.

З век вякоў — з далёкіх часоў, заўсёды.

З векам упоплеч — не адставаць ад жыцця.

З веку (ад веку) ў век — пастаянна, на працягу доўгага часу.

З вякоў вечных — спрадвеку.

Залаты век — час росквіту навукі, мастацтва ў гісторыі якога‑н. народа.

Зжываць (свой) век — траціць сваё ранейшае значэнне.

Малады век — юнацкія, маладыя гады жыцця.

На век — назаўсёды, на доўгі час.

На векі вечныя (на век вечны); на векі вякоў; на ўсе вякі — назаўсёды.

На маім вяку — у час майго жыцця, за маю памяць.

На сваім вяку — на працягу свайго жыцця.

Напроці (свайго) веку (стаяць) — быць у маладым узросце.

Не першага веку — не першай маладосці, сярэдняга ўзросту.

Па век вякоў (веку) — да скону дзён, назаўсёды.

Праз (увесь) век — на працягу ўсяго жыцця, праз усё жыццё.

Праз вякі (век) — бязмежна доўга, на працягу доўгага часу.

Спакон вякоў (веку) — з самага даўняга часу, спрадвеку.

У вякі — назаўсёды.

У глыбіню вякоў — у глыбіню гісторыі, у старажытнасць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

асно́ва, ‑ы, ж.

1. Частка прадмета, на якой замацоўваюцца астатнія яго часткі; каркас, касцяк. Хлопцы.. прынеслі з лесу дзве расохі і ўбілі іх у зямлю. Наверсе паклалі перакладзіну, і аснова шалашыка была гатова. Чарнышэвіч. Рухаюцца ўперад асновы будучых машын на галоўным канвееры, абрастаючы ўсё новымі вугламі і дэталямі. Данілевіч.

2. Грунт ці штучнае збудаванне, на якім трымаецца, знаходзіцца што‑н.; падмурак. Аснова вежы. // Ніжняя плоскасць, якой прадмет, збудаванне датыкаецца да паверхні чаго‑н. // Ніжняя частка якога‑н. прадмета ці збудавання. Стог у аснове меў каля пяці метраў. □ Дваццатага чэрвеня мы ўжо змаглі прыступіць да падрыхтоўкі бетоннай асновы, а ў верасні распачалі ўкладку бетона. «Полымя».

3. перан. Тое, што складае ядро чаго‑н., з’яўляецца зыходным матэрыялам для ўтварэння, стварэння чаго‑н.; узор, пачатак. Народная аснова літаратурнай мовы. □ Мы бачылі, што Маркс ў 1845 годзе, Энгельс у 1888 і 1892 гг. уводзяць крытэрый практыкі ў аснову тэорыі пазнання матэрыялізму. Ленін. У аснову паэмы «Магіла льва» пакладзена народная легенда пра Машэку. Шкраба. Мы песні сваёй Палажылі ў аснову І чыстую праўду, І чыстую мову. Лужанін. // Тое галоўнае, на чым грунтуецца, будуецца што‑н. І тут у першы раз Міхала Вось гэта думка напаткала: Купіць зямлю, прыдбаць свой кут, Каб з панскіх выпутацца пут, І там зажыць сабе нанова: Свая зямля — вось што аснова! Колас. // звычайна мн. (асно́вы, ‑ноў). Пачаткі, прынцыпы (пра лад, сістэму і пад.). Хістаўся стары лад у самых асновах сваіх, у муках болю нараджаўся другі, новы парадак. Колас. І рушыць ён [час] і рве асновы ўсе старыя, Дрыжыць прад сілай той і цемра і туман. Гурло.

4. звычайна мн. (асно́вы, ‑ноў). Зыходныя, галоўныя палажэнні якой‑н. навукі, тэорыі і пад. Асновы агратэхнікі. Тэарэтычныя асновы марксізма-ленінізма. Эстэтычныя асновы паэзіі. Асновы навукова-атэістычнага светапогляду. Фізіялагічныя асновы чалавечай псіхікі. Асновы мічурынскага вучэння.

5. Падоўжныя ніткі ў тканіне. Быў пад рукамі ў іх [ткачых] не шоўк, А просты, каляровы Па густу выбраны ўток І тонкая аснова. Арочка.

6. Частка слова, якая раскрывае яго лексічнае значэнне і ў якую, апрача кораня, можа ўваходзіць прыстаўка і суфікс.

7. Старана геаметрычнай фігуры, перпендыкулярная да яе вышыні. Аснова трохвугольніка. Аснова сегмента.

8. Злучэнне, якое ўтварае пры ўзаемадзеянні з кіслотамі соль.

•••

Закласці асновы чаго гл. закласці.

Ляжаць у аснове чаго; легчы ў аснову чаго гл. ляжаць, легчы.

На аснове чаго — выходзячы з чаго‑н., апіраючыся на што‑н.; на падставе.

Узяць за аснову гл. ўзяць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ву́ха, ‑а; мн. вушы, вушэй; н.

1. Орган слыху і раўнавагі ў пазваночных жывёл і чалавека. Сярэдняе вуха. Унутранае вуха. Чуў сваімі вушамі. □ Стары аглядаецца па баках, прыслухоўваецца то адным вухам, то другім... Бядуля.

2. Знадворная, вонкавая частка гэтага органа ў форме ракавіны вакол вушной адтуліны. Адмарозіць вушы. Доўгія вушы.

3. Разм. Слых. Чуткае вуха.

4. часцей мн. Бакавая адкідная частка шапкі, якая закрывае вушную ракавіну.

5. Прыстасаванне ў розных прадметах для больш зручнага карыстання (пад’ёму, вешання, пераноскі і інш.). Вуха ў збане. Вушы цэбра.

•••

Адным вухам (краем вуха) чуць гл. чуць.

Вуха (вушы) рэжа (дзярэ) гл. рэзаць.

Вухам не варухнуць гл. варухнуць.

Вушы аб’есці; з вушамі аб’есці гл. аб’есці.

Вушы вянуць — праціўна, не хочацца слухаць што‑н.

Вушы затыкаць гл. затыкаць ​1.

Галава і два вухі гл. галава.

Да вушэй — пра шырокую ўсмешку.

Дайсці да чыіх вушэй гл. дайсці.

(Есць), аж за вушамі трашчыць гл. трашчаць.

За вушы не адцягнеш гл. адцягнуць.

За вушы цягнуць каго гл. цягнуць.

З вуха на вуха; з вуха ў вуха — шэптам, пад сакрэтам сказаць што‑н.

З-за вуха біць гл. біць.

І вухам не весці гл. весці.

І сцены вушы маюць гл. сцяна.

Лавіць вухам гл. лавіць.

Мець вушы гл. мець.

Мець свае вочы і вушы гл. мець.

Мядзведзь на вуха наступіў гл. мядзведзь.

Навастрыць вушы гл. навастрыць.

На вуха (гаварыць, шаптаць, сказаць і пад.) — гаварыць ціха, наблізіўшыся да вуха субяседніка.

Над самым вухам (крычаць, шумець, раздавацца і пад.) — блізка, у непасрэднай блізкасці.

Накруціць вушы гл. пакруціць.

На свае (ўласныя) вушы чуць гл. чуць.

Наставіць (натапырыць) вушы гл. наставіць.

Не верыць сваім вушам гл. верыць.

Не ўбачыць як сваіх вушэй каго-чаго гл. убачыць.

Ні вуха, ні рыла — зусім нічога не разумець.

Па (самыя) вушы — вельмі глыбока, многа, моцна; поўнасцю. Седас па вушы ўвайшоў у справу. Чорны. [Антось:] — Дома работы па вушы: трэба араць, сеяць. С. Александровіч.

Прапусціць міма вушэй гл. прапусціць.

Пратрубіць (пракрычаць) вушы каму гл. пра-трубіць.

Развесіць (распусціць) вушы гл. развесіць.

Стаяць у вушах гл. стаяць.

Стрыгчы вушамі гл. стрыгчы.

Трымаць вуха востра гл. трымаць.

Тугаваты на вуха, тугі на вуха гл. тугі.

Увесці ў вушы каму гл. увесці.

Угразнуць па вушы ў чым гл. угразнуць.

Улавіць вухам гл. улавіць.

Хоць (ты) вушы затыкай гл. затыкаць ​1.

Хоць ты ў вуха кладзі гл. класці.

Як злавіць вухам гл. злавіць.

Як у вуху — зацішна, цёпла.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)