Лю́бжа, лю́бша ’замова на каханне’, ’нагаворнае зелле’ (Гарэц.), ’ятрышнік, зязюлька плямістая, Orchis maculala L.’ (Растарг.), ’чараўнік, Platanthera bifolia L. C. Rich’ (Кіс.). Укр. любжа ’ятрышнік’, рус. смал., арл., кур. любжа ’ятрышнік’, ’чараўнік’. Утворана ад любіць (Сцяцко, Афікс. наз., 79). Матывацыя (Махэк, Jména, 299): расліна мае два клубні, якія нагадваюць яйцы, таму існавала павер’е, што прырода нібыта сама ўказала на тое, што гэта расліна служыць для павышэння патэнцыі (параўн. чэш. vstavač, польск. storczyk), выклікаючы каханне. Іншыя назвы звязаны з зязюляй (параўн. бел. зязюлька, чэш. žežhulka, zezulka, kukačka), бо яна (паводле фальклорных песень) мае адносіны да кахання і плоднасці. Прасл. lʼubьža (Трубачоў, Эт. сл., 15, 189).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Тала́нт ’самая вялікая адзінка вагі і грашовая адзінка ў Старажытнай Грэцыі і на Усходзе’ (ТСБМ), ст.-бел. талантъ ’тс’: два таланты (1616 г., Карскі 2-3, 334), талентъ, талантъ ’тс’ (Сл. Скар.). Праз ст.-слав. таланътъ ’тс’ з грэч. τάλαντον з індаеўрапейскім коранем *tel‑ ’падымаць (на вагі), узважваць’, што мела значэнні: ’адзінка вагі ў 26,2 кг’, ’грашова-разліковая, але не манетная адзінка, срэбная або залатая’, ’вагі’. З грэч. τάλαντον — лац. talentum (у значэнні грэчаскай меры). Усходнія славяне з XI–XII стст. ведаюць словы талантъ, таланто ў значэннях ’вага і манета ў старажытных грэкаў і рымлян’ і ’талент’ (Сразн., 3, 921; Чарных, 2, 226; Фасмер, 4, 14–15). Гл. та́лент.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Тафта́ ’шаўковая або баваўняная глянцавітая тканіна’ (ТСБМ), ст.-бел. тафта ’тс’; сюды ж тафта́ннік ’паркаль’ (Сцяшк. Сл.). Старабеларускае слова фіксуецца з 1497 г. і выводзіцца з тур. асм. tafta, што з перс. tāftä ’від тканіны’ (Булыка, Лекс. запазыч., 115). Дапускаюць два шляхі пранікнення: непасрэдна з турэцкай (параўн. удакладненае ст.-бел. китайки тафты куском; 1511 г.) або праз польск. tafta з франц. taffetas ’тс’ ці італ. taffetà ’тс’. Менш верагодна рускае пасрэдніцтва, як даводзіць Цыхун (Пути поднебесной, Минск, 2006, 1, 260); мажліва, паўторнае запазычанне з рус. тафта́ ’тс’, гл. Фасмер, 4, 29; Брукнер, 563; ЕСУМ, 5, 528–529; Голуб-Ліер, 476; Махэк₂, 633; Міту, Зб. памяці Слаўскага, 305.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

south

[saʊӨ]

1.

n.

по́ўдзень по́ўдня m.

2.

adj.

паўдзённы, паўднёвы

a south wind — паўдзённы ве́цер

the south window — акно́, яко́е выхо́дзіць на по́ўдзень

3.

adv.

на по́ўдзень

The journey south took two days — Падаро́жжа на по́ўдзень заняло́ два дні

•

- South

- south of

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

Daus

1.

n -es, -e i Däuser

1) карт. туз

2) гульнява́я косць у два ачкі́

2.

m -es, -e чорт, д’я́бал

ei der ~! — ах, д’я́бал!

was der ~! — што за д’я́бал!

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

раз I (род. ра́зу) м., в разн. знач. раз;

апо́шні раз — в после́дний раз;

таго́ ра́зу — в тот раз;

р., два, тры — раз, два, три;

дзе́сяць разо́ў гавары́ць — де́сять раз говори́ть;

◊ р. (і) назаўсёды — раз (и) навсегда́;

р. за ра́зам — раз за ра́зом;

са́ма (са́мы) р. — в са́мый раз;

р. у р. — сра́зу, одновре́ме́нно;

не пе́ршы р. — не вперво́й;

вось табе́ і р. — вот тебе́ и на;

другі́ р. — а) ино́й раз, друго́й раз, иногда́; б) во второ́й раз, втори́чно; повто́рно;

і́ншы р. — ино́й раз, друго́й раз; иногда́, поро́й;

у ко́жным ра́зе — во вся́ком слу́чае;

ва ўся́кім ра́зе — во вся́ком слу́чае;

р.-по́раз — раз за ра́зом;

не р. — не раз;

ні ў я́кім ра́зе — ни в како́м (ни в ко́ем) слу́чае;

раз-два і гато́ва — раз-два и гото́во;

р.-другі́ — раз-друго́й;

р. на р. не прыхо́дзіцца — раз на раз не прихо́дится;

р. плю́нуць — раз плю́нуть;

пе́ршы і апо́шні раз — пе́рвый и после́дний раз;

ты́сячу ~зо́ў — ты́сячу раз;

скупы́ два разы́ тра́ціць (гі́не) — посл. скупо́й теря́ет вдвойне́;

па той р. — по тот раз

раз II нареч. раз; одна́жды;

р. ён знайшо́ў гро́шы — раз (одна́жды) он нашёл де́ньги

раз III союз условный, разг. раз; е́сли;

р. не ве́даеш, не гавары́ — раз (е́сли) не зна́ешь, не говори́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

біфурка́цыя

(лац. bifurcatio = раздваенне)

1) раздзяленне ракі на дзве пратокі, якія ўпадаюць у розныя басейны;

2) падзел трубчастага органа на дзве галіны, напр. трахеі на дзве бронхі;

3) падзел старшых класаў сярэдняй школы на два патокі, напрамкі ў навучанні, напр. на гуманітарны і матэматычны (параўн. поліфуркацыя).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

упле́сціся сов.

1. (ввиться) вплести́сь;

2. (за што, у што) вцепи́ться (во что), уцепи́ться (за что);

у. за крысо́ — вцепи́ться в полу́, уцепи́ться за полу́;

3. разг. увяза́ться;

за на́мі ўплялі́ся два саба́кі — за на́ми увяза́лись две соба́ки

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

хада́ ж.

1. (манера ходить) похо́дка, по́ступь;

прыго́жая х. — краси́вая похо́дка (по́ступь);

2. ходьба́;

тут усяго́ дзве гадзі́ны хады́ — здесь всего́ два часа́ ходьбы́;

3. (конская побежка) хода́;

4. перен. (течение, развитие) ход м.;

х. падзе́й — ход собы́тий

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

зга́ньбіць, ‑блю, ‑біш, ‑біць; зак., каго-што.

1. Зняважыць, зняславіць каго‑, што‑н. сваімі ўчынкамі, паводзінамі. — Маўчы ты, нікчэмны трус, — здраднік! — крыкнуў Павел. — Я слухаць цябе не хачу! Ты род наш зганьбіў! Шамякін. — Два гады кіраваў, стараўся, гаспадарку ладзіў, пра рэпутацыю дбаў, а тут усчалося.. Зняславілі, зганьбілі, раскрытыкавалі... Быкаў.

2. Тое, што і зганіць. Радзіма, прымі маё шчырае слова І сціплага верша не зганьбі сурова! Глебка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)