малы́ I прил. ма́лый; небольшо́й;

мала́я ко́лькасць — ма́лое (небольшо́е) коли́чество;

са́мы м. — са́мый ма́лый;

мала́я магу́тнасць — тех. ма́лая мо́щность;

○ мала́я ху́ткасць (ско́расць) — спец. ма́лая ско́рость;

мала́я лі́тара — строчна́я бу́ква;

мала́я кало́рыя — ма́лая кало́рия;

◊ мала́я ку́ча — мала́ ку́ча;

бяда́ мала́я — невелика́ беда́;

з малы́х гадо́ў — с ма́лых лет; с малоле́тства;

малы́я жа́рты — э́то не шу́тка;

м. залатні́к, ды дарагі́ — посл. мал золотни́к, да до́рог;

з вялі́кага гро́му м. дождж — погов. гора́ родила́ мышь

малы́ II сущ. ребёнок м., дитя́ ср.; несмышлёныш м.; младе́нец м.;

стары́ і м. — и ста́рый и ма́лый; и стар и млад;

ад мало́га да вялі́кага — от ма́ла до вели́ка

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

суто́кі

1. Месца злучэння рэк, ручаёў (БРС). Тое ж суток (Слаўг.), сутока (Нас., Слаўг.).

2. Месца, дзе сыходзіцца некалькі дарог (Тал. Мядзв.).

3. Стар. Перакрыжаванне граніц, межаў (Сразн., III, 630).

□ в. Сутокі Віц. (Рам. Мат.), в. Сутокі Лёзн., Чав., пас. Сутокі (Міхайлаўка) каля в. Б. Хутары (1929) Краснап.

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

мы́за Стар. Дача, хутар; сядзіба з с.-г. пабудовамі, якая стаіць асобна ад нас. п.; мястэчка, маёнтак, вёска аднаго пана.

□ мыза Марозінка каля в. Кульшычы, мыза Балотня, мыза Гайшы́н, мыза Крыштаполье Бых. пав. Маг. губ. (1854 ЦДГА БССР, ф. 2379, воп. 1, адз. зах. 17, лл. 18; 21б, 26б, 27).

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

рэз Участак, паласа поля або сенажаці (Беш. Касп., Гарб., Глуск. Янк. II, Грыг. 1838—1840, Слаўг., Сміл. Шат.); тры загоны (Жытк.); участак зямлі 72 га (Стол.), 10 дзесяцін (Стол.).

□ в. Разкі́ Слаўг., ур. Рэзкі (поле, прымеранае пазней) недалёка ад в. Папоўка Слаўг., воз. Разно Люцынскага пав. (Расія т. 9, стар. 445).

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

Суд ’орган для разгляду судовых спраў’, ’судовы працэс’, ’думка, меркаванне’ (ТСБМ, Пас., Байк. і Некр.), ’суд (судовы орган і працэс)’ (Сл. ПЗБ, Бяльк.), ’лёс, наканаванне’: nie toj ŭmiraje chto chud, da toj kamu sud (Пятк. 2), ст.-бел. судъ ’судовая ўстанова, інстанцыя’, ’судовы акт, прысуд’, ’судовы працэс’, ’цяжба’ (Сташайтэне, Абстр. лекс.), ’тс’, ’меркаванне’ (Альтбаўэр). Укр., рус. суд, стараж.-рус. судъ, польск. sąd, в.-луж., н.-луж. sud, чэш. soud, славац. súd, серб.-харв. су̑д, славен. sọ́d ’суд, прыгавор’. балг. съд, макед. сад, ст.-слав. сѫдъ ’суд, судовы працэс, прыгавор, рашэнне, справядлівасць’. Прасл. *sǫdъ, якое з *som‑ і і.-е. кораня *dhē‑ ’класці, ставіць’ (гл. дзеяць), параўн. блізкае ст.-інд. samḍhiṣ, samdhā́ ’дагавор, сувязь, аб’яднанне’, літ. samdà ’найманне, арэнда’, samdýti, sámdaũ ’наймаць’, гл. Мее, 162, 234; Траўтман, 48; Фасмер, 3, 794. З першаснага значэння ’складанне, злучэнне’, відаць, развілася далей ’складанне думак, унясенне прапаноў, устанаўленне думак, ацэнак, і г. д.’, адкуль з’явілася спецыялізаванае значэнне ’асуджэнне каго-небудзь, судовы працэс’ → ’тыя, хто вядзе судовы працэс, вырашае спрэчкі, суд’; гл. Борысь, 539. Іншая словаўтваральная мадэль у Бязлая (3, 283- 284): ад прасл. *sъ‑děti ’саставіць, злажыць’, параўн. славен. zdẹ́ti ’злажыць’, ст.-чэш. sdieti ’тс’. Шустар-Шэўц (1376) мяркуе, што корань ‑dъ у славянскім слове меў і значэнне ’гаварыць’, параўн. в.-луж. стар. dzieć, н.-луж. źaś, чэш. díti ’гаварыць’, адкуль *sǫdъ ’прыгавор’ з ’што-небудзь сумесна абмеркаванае і аб’яўленае (выказанае)’. Менш верагодная версія Семерэньі (гл. Шустар-Шэўц, там жа) аб сувязі *sǫdъ з лат. censeo < і.-е. *kendh‑ ’судзіць, даваць ацэнку’, што падтрымлівае Махэк₂ (568); супраць Трубачоў (Ремесл. терм., 236), які падкрэслівае адзіную крыніцу паходжання *sǫdъ ’суд’ і *sǫdъ ’су́д(ы)’. Варбат (Слав. языкозн., IX, 64–66) звязвае з асновай прасл. *sědti, *sędǫ ’сесці’; таксама Ондруш, Этимология–1984, 178. Гл. яшчэ Сной, 590; ЕСУМ, 5, 467; ESJSt, 14, 861–862.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

вераце́я

1. Узгорак, узвышша сярод балота, часцей парослае арэшнікам (Беш. Касп., ЛМ, 77, 94, 106, 806). Тое ж верацяя́ (Лемц. Айк.).

2. Падрыхтаванае пад поле месца (Лемц. Айк.).

3. Вугал або клін поля (Грыг. 1850).

□ Верацейскае балота Арш. (Расія, т. 9, стар. 8), в. Верацей Веліжскага пав. (Рам. Мат.), в. Верацейкі Докш.

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

го́рад

1. Стар. Замак, населены пункт, які быў абнесены сцяной, абкапаны ровам; крэпасць.

2. Вялікае цывілізаванае паселішча, буйны цэнтр (БРС).

3. Высокі ўзгорак, гара на месцы затанулага горада (паводле паданняў).

4. Месца, лагер у час гульні ў лапту, дзе стаіць адна група і выбівае мячык у другой (Стол.). Тое ж ка́ша (Слаўг.).

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

холм Стар. Высокае месца, вялікі ўзгорак. Тое ж хоўм (Слаўг.).

□ вв. Халмы і Холм Віц. (Рам. Мат.), вв. Халмы, Халмоўка Барыс., Дзярж., Мядз., в. Холмеч Рэч., в. Хаўмы Чав., ур. Хоўмы (поле) каля в. Любаны Слаўг. на месцы б. в. Хоўмы Слабада (1750 ЦДГА БССР, ф. 694, воп. 4, інв. 1556, л. 229).

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

дзярэ́ўня

1. Вясковы населены пункт, дзе раней не было ні царквы, ні панскіх будынкаў; невялікі нас. п. (Ветк., Маг., Нясв., Шчуч.).

2. Стар. Паселішча ў лесе на высечаным месцы (Люб. ГР, 91).

3. Цэнтр вёскі (Маг., Нясв.).

4. Асобная сялянская сядзіба на водшыбе сяла ці ў лесе (Леант. 78).

□ Дзярэўня — старая частка в. Любаны Слаўг.

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

слабада́

1. Ст.-бел. Пасяленне, якое карысталася «свабодай», павіннаснымі льготамі (АЛМ, I, 207). Тое ж Ст.-бел. слабодка.

2. Вуліца ў два рады хат.

3. Прыгарад, прадмесце.

4. Галоўная вуліца, цэнтр вёскі (Дзятлавічы Гом. Радч., стар. XIV).

□ вв. Красная Слабада, Крывая Слабада (Лебядзёўка) Слаўг., вв. Чарсвя́цкая Слабада і Гушчанская Слабада Уш., в. Слабодка Бых.

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)