жы́тніца, ‑ы, ж.
1. Уст. Памяшканне для захоўвання збожжа; свіран.
2. перан. Хлебародная вобласць краіны, якая забяспечвае хлебам іншыя мясцовасці. Украіна — жытніца СССР.
3. Разм. Жытняя салома. Волька па-мужчынску падхоплівала .. [віламі] жытніцу і кідала яе ў тарпу. Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пра́ві́ца ’куль, тоўсты сноп прамой саломы для пакрыцця страхі’ (Сцяшк. Сл., Выг. дыс.), праві́ца ’непамятая аржаная салома’ (Касп., пін., Сл. ПЗБ), ’прамая салома’ (ТС), прові́ца ’раскладка снапоў для малацьбы’ (стол., ДАБМ, камент., 872). Укр. прави́ця ’непамятая прамая салома’. Да пра́вы ў значэнні ’сапраўдны, добры, роўны’.
Праві́ца 1 ’правая рука’ (Нас.), ст.-бел. правица ’тс’. Укр. прави́ця, польск. prawica, чэш. pravice ’тс’. Ад *pravъ ’правы’ з суф. ‑ica (параўн. прасл. *desьnica < *desьnъ ’правы’).
Праві́ца 2 ’дарожная кашолка’ (пін., Мат. дыял. канф.). Бясспрэчна, дэрыват ад прыметніка правы, але зыходная кропка намінацыі няясная. Магчыма таму, што насілася з правага боку?
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пшані́чны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да пшаніцы. Пшанічная салома. □ Як туман,.. мігаюць [лясы] за аўсяным і пшанічным полем. Чорны. // Зроблены, прыгатаваны з зерня пшаніцы. Пшанічная мука. Пшанічны хлеб. □ Віншаваць са шчасцем пойдуць маладых, Каравай пшанічны панясуць да іх. Кляўко.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Прасаве́нье, прасавелье, прасявеньне ’прасяная салома’ (ганц., Сл. ПЗБ). Ад проса з суф. ‑авепне© аб суфіксацыі гл. Сцяцко, Афікс. наз., 144.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рэдзо́вы ’жытні’ (смарг., Сл. ПЗБ). Магчыма, кантамінацыя лат. rudzi ’жыта’, rudzāji ’жытняя салома’ і разовы ’буйна змолаты’ (Сл. ПЗБ). Гл. яшчэ разоўка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
рэ́зка, ‑і, ДМ ‑зцы, ж.
1. Дзеянне паводле дзеясл. рэзаць (у 1 знач.).
2. Дробна парэзаная салома; сечка. Калі бульба добрая ўродзіць, то тады аддадзім салому людзям, а калі не, то прыйдзецца не аддаваць. Пойдзе на рэзку каровам. Гаўрылкін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чыры́каць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Тое, што і цырыкаць. Верабей скача па гладкім асфальце тратуара і нешта па-свойму гаворыць, чырыкае. Брыль. Ля ганка сельмага чырыкалі вераб’і, трымцела ад ветру і залацілася на сонцы растрэсеная на вуліцы салома. М. Стральцоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вы́малат ’вымалачаная салома’ (Сцяшк.). Рус. вы́молот ’вымалочванне; умалот’, укр. ви́молот ’умалот’, польск. wymłot, wymłót ’тс’, чэш., славац. výmlat ’вымалочванне’. Бязафікснае ўтварэнне ад вы́малаціць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пятрэ́ць несов., разг.
1. со́хнуть; иссыха́ть;
на по́лі ~рэ́е сало́ма — на по́ле со́хнет (иссыха́ет) соло́ма;
2. ча́хнуть;
п. ад сухо́т — ча́хнуть от чахо́тки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
пая́ц
(іт. pagliaccio, ад paglia = салома)
1) камічны персанаж старадаўняга народнага італьянскага тэатра;
2) уст. клоун у цырку, балагане;
3) перан. чалавек, які крыўляецца, паводзіць сябе як клоун.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)