накало́ць сов.
1. в разн. знач. наколо́ть;
н. дроў — наколо́ть дров;
н. свіне́й — наколо́ть свине́й;
н. значо́к — наколо́ть значо́к;
н. узо́р — наколо́ть узо́р;
2. надколо́ть;
н. пале́на — надколо́ть поле́но
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кругля́к, ‑а, м.
1. Абрубак дрэва, кароткае тоўстае палена акруглай формы. Парэзаць бервяно на круглякі. □ Падбліжалася грамада рабочых, якія цягнулі на кругляках здаровую роўную хваіну. Гартны.
2. зб. Нячэсанае круглае бярвенне як будаўнічы матэрыял. На хутары стаялі чатыры прасторныя хаты, пуні і гумны з тоўстага кругляка. Грахоўскі. Побач.. здаровая, вялікая хата з смольнага кругляка. Чорны.
3. Разм. Пра тоўстага, круглага чалавека. Але гэта яшчэ дзед быў! Ружовы, белабароды кругляк. Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
раскало́цца сов.
1. расколо́ться;
пале́на ~ло́лася папала́м — поле́но расколо́лось попола́м;
лёдавая паве́рхня ~ло́лася — ледо́вая пове́рхность расколо́лась;
2. перен. (распасться) расколо́ться;
гру́па ~ло́лася на два ла́геры — гру́ппа расколо́лась на два ла́геря
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
*Ашву́рак, ошву́рок ’кароткая вяровачка’ (КСТ). Відаць, ад шворка ’абрывак вяроўкі’ з пераходам о > у пад націскам у выніку лабіялізацыі; не выключана таксама магчымасць з *о‑швырок (ад швыраць ’кідаць’, параўн. рус. ошвырок ’асколак, кусок палена’) і тыповым для гэтай зоны пераходам ы > у пасля зубных пад націскам (кобула, ву вы’ і інш.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перапу́сныя ’ачэпы, два верхнія падоўжныя вянкі над бэлькамі, якія надпускаліся роўна з застрэшкам’ (Варл.), перапускны́я, пірапу́скная палена ’тс’ (валож., віл., ЛА, 4), пірапу́сная бервяно ’суцэльнае бервяно, якое кладзецца над сточаным’ (маладз., ЛА, 4). Да перапуска́ць, параўн. ст.-бел. перепустити замест пропустити (Карскі, 1, 248), пусці́ць, пускаць у спецыфічным “будаўнічым” значэнні ’класці зверху, перакрываць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Разбі́ць ’разбіць, разграміць’, ’раскалоць, раздзяліць на часткі’, ’растрэсці, расцерушыць’ (ТСБМ, Бяльк.), ’растрэсці, расцерушыць (пракосы, сена)’, ’разлучыць закаханых, сям’ю’, ’раскалоць бервяно, палена’ (Янк. 2), ’растрэсці’, ’размяшаць, разбоўтаць’, ’раздзяліць’, перан. ’наесці (пра жывот)’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), розбі́ць ’пабіць’, ’павялічыцца ў аб’ёме’, ’закласці, пачаць складваць, аснаваць’ (ТС). Ад раз- і біць (гл.). Сюды ж разбі́ты ’раз’езджаны’ (Сцяшк. Сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Туня́шка ‘гнілое дрэва’ (клім., Мат. Маг.). Звязана з туніняць ‘гнісці’ (гл.), памянш. да *туня ‘гніль’ (< прасл. *tunʼa), па ўзоры гнілу́шка ‘абломак гнілога дрэва’. Пададзенае ў слоўніку Бялькевіча тупя́шка ‘гнілое палена’ (Бяльк.) можа быць вынікам недакладнай расшыфроўкі рукапіснай фіксацыі або другаснага збліжэння з тупы (гл.), у семантыцы якога, аднак, няма значэння ‘гнілы’. Да ту́нны (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
накало́ць, -калю́, -ко́леш, -ко́ле; -калі́; -ко́латы; зак.
1. чаго. Раскалоць пэўную колькасць чаго-н.
Н. дроў.
2. каго. Колючы, забіць у нейкай колькасці.
Н. свіней.
3. што. Пашкодзіць, параніць чым-н. вострым.
Н. нагу.
4. што. Пракалоць паверхню чаго-н. у многіх месцах.
Н. слівы для варэння.
5. каго-што на што. Насадзіць, нанізаць на што-н. вострае.
Н. матыля на шпільку.
6. што. Раскалоць, расшчапіць што-н. не да канца; надкалоць.
Н. палена.
|| незак. нако́лваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. нако́лванне, -я, н. (да 3—6 знач.) і нако́лка, -і, ДМ -лцы, мн. -і, -лак, ж. (да 4—6 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Прыгалаве́шка ’два палены, якія кладуцца на паду ў печ паралельна, а на іх канцамі кладуцца дровы’ (Янк.), мн. л. прыгало́вічы, пры́галавічы ’доўгія палены дроў (звычайна два), якія кладуцца спераду ў печ’ (Жд., Нар. сл.), параўн. укр. при́голова́ч, при́голо́вачок, при́головок ’палена, якое кладзецца ўпоперак печы, каб на яго можна было класці палены ўпоперак’. Да галава, галавешка (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абдзе́рці, ‑дзяру, ‑дзярэш, ‑дзярэ, ‑дзяром, ‑дзераце; пр. абдзёр, ‑дзерла; заг. абдзяры; зак., каго-што.
1. Зняць, садраць з паверхні чаго‑н. верхні слой, кару і пад.; абадраць. [Бародка] стаяў на каленях і шчапаў з тоўстага сасновага палена лучыну, клаў яе ў пліту, пасля з бярозавага кругляка абдзёр бяросту, падпаліў. Шамякін. // Разм. Пашкодзіць скуру цела. Абдзерці нагу. Абдзерці твар.
2. перан. Тое, што і абабраць (у 2 знач.).
•••
Абдзерці як ліпку — тое, што і абадраць як ліпку (гл. абадраць).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)