1) матэрыялістычнае вучэнне ў антычнай філасофіі, паводле якога матэрыя складаецца з асобных, непадзельных, надзвычай малых рухомых часцінак — атамаў, 2) раздзел фізікі, які вывучае будову атама і ўнутрыатамныя працэсы.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
ве́чны, ‑ая, ‑ае.
1. Які існуе заўсёды, не мае ні пачатку ні канца (у часе). Вечная матэрыя.// Які не перыстае існаваць. Вечныя снягі. Вечная мёрзлага.// Не абмежаваны тэрмінам. Акт на вечнае карыстанне зямлёй.
2. Які пастаянна паўтараецца, бесперастанны. Вечныя спрэчкі.
•••
Вечны агоньгл. агонь.
Вечны рухавікгл. рухавік.
Вечнае пярогл. пяро.
Вечная гісторыягл. гісторыя.
Вечная памяцьгл. памяць.
Вечны спакойгл. спакой.
Заснуць вечным сномгл. заснуць.
На векі вечныягл. век.
Спаць вечным сномгл. спаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пе́ршасны, ‑ая, ‑ае.
Кніжн.
1. Які з’яўляецца першай, зыходнай ступенню чаго‑н.; першапачатковы. Матэрыя — першасная, свядомасць — другасная. Першасная абмотка трансфарматара. Першаснае значэнне слова. □ Будынак.. царквы неаднаразова перабудоўваўся і рамантаваўся, і даследчыку прыйшлося карпатліва ўстанаўліваць першасны варыянт яго.Ліс.//узнач.наз.пе́ршаснае, ‑ага, н. Першааснова, сутнасць чаго‑н. Ды той «халодны» разлік амаль ніколі не забіваў «цеплыні» пачуццёвага — першаснага ў паэзіі.Лойка.
2. Які ўзнікае, утвараецца на першай, пачатковай стадыі чаго‑н. Першасныя крышталічныя пароды. Першасныя солі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ткані́на, ‑ы, ж.
1. Выраб, атрыманы ў працэсе ткання на ткацкім станку; матэрыя, матэрыял. Ільняныя тканіны. □ Саромеючыся бацькі, .. [Марына] ціхом дастала вішнёвую тканіну і панесла шыць.Чорны.Свае шырокія тканіны На лад персідскі ткуць яны [ткачыхі].Багдановіч.Паглядзіш на такую тканіну, на яркае спалучэнне колераў і скажаш адразу — Афрыка!В. Вольскі.
2.перан. Тое, што складае аснову, змест якога‑н. мастацкага твора. Музычная тканіна оперы. Тканіна сюжэта. □ [Літаратурныя ўстаркі] ўвязваліся ў агульную тканіну пазмы, але маглі ісці ў свет асобна, адны...Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Скіндачка ‘старажытны дзявочы галаўны ўбор (у выглядзе ручніка)’ (Малч.). Укр.скиндя́чка, скиндя́к ‘стужка’, киндя́к (у Грынч. са знакам пытання) ‘стужка, матэрыя’, рус.пск., цвяр.киндю́к ‘чырвоная баваўняная тканіна’. Ст.-рус.кандакъ, киндякъ ‘тс’. Пэўнай этымалогіі няма, гл. Фасмер, 2, 234. Сам ён параўноўвае з уйг.köŋnäk ‘кашуля’, чагат.köŋläk ‘тс’, што няпэўна. На іншы шлях запазычання скіроўвае ст.-бел. уласнае імя Ярош Скиндеръ (1434), што выводзіцца ад скиндер ‘той, хто прадае ці робіць істужкі’ (гл. Усціновіч, Лінгв. дасл., 1968, 155).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
це́ла, -а, мн. -ы, цел, н.
1.Матэрыя, рэчыва, што так ці інакш абмежавана ў прасторы; асобны прадмет у прасторы.
Цвёрдае ц.
Газападобнае ц.
Геаметрычнае ц.
2. Арганізм чалавека або жывёлы ў яго знешніх, фізічных формах.
Часткі цела.
3. Тулава, корпус чалавека, жывёлы, птушкі.
Ц. ў сіняках.
4. Асноўная частка, корпус чаго-н. (спец.).
Ц. гарматы.
◊
(Быць) у целе (разм.) — быць поўным, укормленым, сытым.
Спасці з цела (разм.) — схуднець.
Трымаць у чорным целекаго (разм.) — сурова, строга абыходзіцца з кім-н.
|| памянш.це́льца, -а, мн. -ы, -аў, н. (да 2 знач.).
|| прым.цяле́сны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Цялесныя ўласцівасці шара.
Духоўныя і цялесныя сілы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
гаро́шакм
1.:
духмя́ны гаро́шак wóhlriechende Plátterbse;
зялёны гаро́шаккул grüne Érbsen [Schóten] pl;
2. (кружкі на тканіне) Túpfen pl, Pünktchen pl;
матэ́рыя ў гаро́шак gepúnkteter Stoff;
3. (цукеркі) Zúckerbohnen pl, Zúckererbsen pl
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
лахма́ты, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае доўгую, густую поўсць; касматы. З кустоў, віляючы хвастом, выйшаў вялікі лахматы сабака.Скрыпка.// Зроблены са скуры з доўгай і густой шэрсцю. Лахматая шапка. Лахматы каўнер.//Разм. З доўгім ворсам (пра тканіны, а таксама вырабы з такіх тканін). Лахматая матэрыя. Лахматы ручнік.
2. З доўгімі і густымі ўскудлачанымі валасамі. Стары цыган Ляксей ляжаў пад сасною, палажыўшы лахматую галаву на корань.Каваль.//перан.Разм. Густы, кучаравы; з няроўнымі галінкамі, лістамі (пра расліны). Бэз лахматы Мірна свеціць на гародах.Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Tüpfel
m -s, -, - кро́пка; кра́пінка
ein Stoff mit Tüpfelchen — матэ́рыя ў кра́пінку [у гаро́шак]
das Tüpfelchen auf «i» sétzen — паста́віць кро́пку над «і»
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Tüpfelchen
n -s, - кро́пка; кра́пінка
ein Stoff mit Tüpfelchen — матэ́рыя ў кра́пінку [у гаро́шак]
das Tüpfelchen auf «i» sétzen — паста́віць кро́пку над «і»
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)