Testudo volat

Чарапаха лётае (пра недарэчнае).

Черепаха летает (о нелепом).

бел. Кажуць, што і масла хлебам мажуць. Людзі чаго ні скажуць ‒ і смаленую кабылу змажуць. Усялякае бывае: жук рыкае, а карова лятае. Бывае, што і курыца пеўнем спявае. Бывае, што і ў дзеўкі муж памірае, а ва ўдавы ‒ жывы. Бы­ вае, што і авечка ваўка бадае. Бывае, што і варона спявае.

рус. Бывает, что медведь летает. Бывает, что и курица петухом поёт. Говорят ‒ кур доят, а коровы яйца несут. Бывает, что и у муравья желтуха. Бывает, что и у девки муж умирает. Бывает, что и вошь кашляет. Говорят ‒ хлеб варят, а щи пекут.

фр. Quand les poules auront les dents (Когда y кур вырастут зубы).

англ. When pigs fly (Когда свиньи полетят).

нем. Ameisen haben auch Galle (У муравьёв тоже есть жёлчь).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

бе́лы (фарба) weiß;

бе́лыя мн. шахм. Wéißen pl;

Бе́лы дом das Wéiße Haus;

бе́лыя но́чы die wéißen [héllen] Nächte;

бе́лае віно́ Wéißwein m -(e)s, -e;

бе́лая варо́на ein wéißer Rábe;

бе́лая гара́чка мед. Säuferwahnsinn m -(e)s;

бе́лыя ве́ршы літ. réimlose Vérse [f-], Blánkverse pl;

сяро́д бе́лага дня am hélllichten Tág(e);

на бе́лым све́це auf der Welt, in der wéiten Welt; in der (gróßen) wéiten Welt

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Facit experientia cautos

Вопыт робіць [людзей] асцярожнымі.

Опыт делает [людей] осторожными.

бел. Хто апарыўся малаком, той і на халодную ваду дуе. Апарыўшыся на гарачым, то і на халоднае дзьмухаеш. Цыган апарыўся на капусце ў гаршку, то й на агародзе дзьмухаў. Напужаная варона і вераб’я баіцца. Бітаму сабаку кія не паказвай. Ратаваны з вады конь і лужы баіцца. Настрашыў мех, дык і торба страшна.

рус. Обжёгшись на молоке, дуют на воду/будешь дуть на воду. Пуганый зверь далеко бежит. Кого медведь драл, тот и пня боится. Пуганая ворона и куста боится. Битому псу лишь плеть покажи.

фр. Le chat échaudé’ craint l’eau froide (Ошпаренная кошка опасается/боится холодной воды).

англ. Once bitten, twice shy (Однажды укушенный дважды застенчив). The scalded dog fears cold water (Ошпаренная собака боится холодной воды).

нем. Gebrühte Katze scheut auch kaltes Wasser (Ошпаренная кошка боится и холодной воды).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Lota licet cornix, tamen enitet albidior vix

Хоць варона пер’е і купала, бялейшая ад гэтага не стала.

Хотя ворона перья и купала, белее от этого не стала.

бел. Як бы сава ш старалася лятаць, а за сокала не будзе. Колькі варону ні мый, белай не будзе.

рус. Природа и царю воевода. Что природа дала, того мылом не отмоешь. Как волка ни корми, он всё в лес смотрит. Как дерево ни гни, оно всё вверх растёт. Кто волком родился, тому лисой не бывать. Сколько ни мой гагару, она белей не будет. Гони природу в дверь, она влетит в окно. Поросёнка хоть мой, хоть не мой, а он в грязь лезет.

фр. Nature ne peut mentir (Природа не может лгать).

англ. To wach a blackamore white (Отмыть ворона добела).

нем. Staub bleibt Staub und wenn er bis zum Himmel fliegt (Пыль и до небёс вознесётся, а всё пылью останется).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

рага́ч, ‑а, м.

1. Самец аленя, лася і некаторых іншых рагатых жывёл. І раптам: роў ласёў... Ён скаланае зямлю і неба. Два велізарныя рагачы на маіх вачах б’юцца насмерць. Карамазаў.

2. Ніжняя частка хвойнага дрэва з вывернутым коранем; корч. [Талаш:] — Не памілуе вас пан, прыпомніць кожны.. рагач, што выкапалі вы для сахі, каб калупацца ў полі. Колас. У ельніку ля лазы на сухастоіне каркала варона, моцна і дзярката: падлятала ўгару і зноў садзілася на доўгі выгнуты рагач. Пташнікаў.

3. Драўляная саха; драўляная частка сахі. Прыйшоў багач — кідай рагач, бяры сявеньку ды сёй памаленьку. Прыказка.

4. Абл. Вілкі, якімі ставяць у печ або вымаюць з печы гаршкі, чыгуны. — Будзе ўжо булькаць! От расхадзіўся.. — ласкава прыгаворвае да чыгуна [бабка] і, падхапіўшы яго рагачом, выцягвае з печы на прыпечак. Каліна.

5. Разм. Раганосец. Вінаватая фрау, шмат маладзейшая за свайго рагача, на каленях прасіла не ганьбіць яе — не заяўляць у паліцыю і не пісаць нічога сыну на фронт. Брыль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ГАЛАМБЁЎСКІ (Gołębiowski) Лукаш Іосіфавіч

(13.10.1773, в. Пагост Пінскага р-на Брэсцкай вобл. — 7.1.1849),

польскі гісторык, этнограф, архівіст. Скончыў манаскую школу ў Дубровіцы на Палессі. Працаваў бібліятэкарам у гісторыка Т.Чацкага. Удзельнік паўстання ў 1794. У 1818—23 бібліятэкар у Пулавах. З 1818 чл. Т-ва сяброў навук, у 1824—31 яго сакратар (звольнены пасля задушэння паўстання 1830—31). З 1827 праф. л-ры пед. ін-та. Аўтар адной з першых прац па гісторыі Варшавы «Гістарычна-статыстычнае апісанне горада Варшавы» (1826). У кн. «Люд польскі, яго звычаі, забабоны» (1830) змясціў свае назіранні над адзеннем беларусаў, апісанні вяселля, радаўніцы, інш. абрадаў і звычаяў, узятыя з прац З.Даленгі-Хадакоўскага, М.Чарноўскай і інш. Бел. матэрыялы і ў кн. «Гульні і забавы розных саслоўяў ва ўсім краі або ў некаторых толькі правінцыях» (1831). Упершыню ў этнагр. л-ры апісаў абрад «Куста» на Палессі, апублікаваў забаўлянку «Сарока-варона», дажынкавую песню, легенды пра папараць-кветку, ноты бел. купальскай і русальнай песень. З працы Чарноўскай запазычыў апісанні святкавання купалля і русалак. Апісваў побыт, нар. абрады, звычаі, святы, фальклор палякаў, беларусаў, украінцаў, рускіх. Аўтар прац «Гісторыя Польшчы» (т. 1—3, 1846—48), «Кабінет польскіх медалёў з часу панавання Станіслава Аўгуста» (1843; змешчана ў кн. Э.Рачынскага «Кабінет польскіх медалёў»), «Гісторыя польскай ваеннай справы» і інш. (многія ў рукапісах).

Літ.:

Васілевіч У.А. [Лукаш Галамбёўскі] // Каханоўскі Г.А., Малаш Л.А., Цвірка К.А. Беларуская фалькларыстыка: Эпоха феадалізму. Мн., 1989. С. 61—64.

І.У.Саламевіч.

т. 4, с. 449

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Саро́ка 1 ’птушка сямейства крумкачовых з доўгім хвастом і чорным з белым апярэннем’. Укр., рус. соро́ка, ц.-слав. сврака, польск., в.-луж., н.-луж. sroka, славін. sãrka, палаб. svorkó, чэш., славац. straka, серб.-харв. свра̏ка, славен. sráka, балг., макед. свра́ка. Прасл. *sorka і *svorka. Бліжэйшыя адпаведнікі ў літ. šárka ’сарока’, ст.-прус. sarke, ст.-інд. çari, çārikā ’майна’ (Траўтман, 419; Торб’ернсан, Liquid, 1, 30; 2, 62). Слав. ‑v‑ тлумачаць як вынік уплыву ц.-слав. свръчата і роднасных, напр. рус. сверчок і г. д.; гл. Праабражэнскі, 1, 358. Форму *sorka параўноўваюць яшчэ з лац. cornīx ’варона’, corvus ’крумкач’, грэч. χόραξ ’крумкач’, гл. Фасмер, 3, 723. Сной₁, 599 узводзіць назву птушкі да і.-е. кораня *kʼer‑ ’чорны’; гл. яшчэ Шустар-Шэўц, 2, 1350; Борысь, 573; БЕР, 6, 564.

Саро́ка 2 ’жаночая шапачка ў выглядзе какошніка’ (Анім.), ’стужка (вузенькая рабенькая лентачка’ (пух., Сл. ПЗБ). Рус. дыял. соро́ка ’від жаночай шапачкі’, укр. палес. соро́ка ’жаночы галаўны ўбор у выглядзе цюбецейкі’. Ад сарока 1 у выніку падабенства з хвастом сарокі і пёстрай расфарбоўкай пер’яў (Кіпарскі, Gemeinslaw, 101; Торб’ёрнсан, Liquid, 1, 37; 2, 63; Фасмер, 3, 723.

Саро́ка 3 ’спецыяльны спосаб укарочвання «перадоўкі» (кароткай вяроўкі, якая канцамі прывязваецца да пярэдняй часткі воза) пры накладванні яе на жэрдку ў час укладвання снапоў’ (Шат.). Відавочна, ад сарока 1 (гл.) у выніку падабенства з хвастом сарокі.

Саро́ка 4 ’аладка’ (Сл. Брэс., Мат. Гом.). Ад саракі (гл.), таму што ў гэты дзень пячэцца рознае печыва (звычайна ў колькасці 40) для сустрэчы птушак, вясны.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ши́шка ж.

1. (на теле) гуз, род. гу́за м., шы́шка, -кі ж.;

ши́шка на лбу гуз на лбе;

ши́шка му́дрости шы́шка му́драсці;

2. бот. шы́шка, -кі ж.;

сосно́вая ши́шка бот. хваёвая (сасно́вая) шы́шка;

3. (утолщение на растениях) гуз, род. гу́за м.;

4. (украшение на конце предмета) булаве́шка, -кі ж.; га́лка, -кі ж.; га́лачка, -кі ж.;

5. перен. (о важном, влиятельном человеке) прост., ирон. шы́шка, -кі ж.;

◊

на бе́дного Мака́ра все ши́шки ва́лятся погов. над пе́шым арло́м і варо́на з кало́м;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

drzewo

drzew|o

н.

1. дрэва;

~o owocowe — фруктовае дрэва; пладовае дрэва;

2. драўніна; лес;

~o budowlane — лесаматэрыял;

~o spławne — сплаўны лес;

~o opałowe — дровы;

im dalej w las, tym więcej drzewo — чым у лес далей, тым гусцей;

na pochyłe ~o i kozy skaczą — на пахілае дрэва і козы скачуць; над пешым арлом і варона з калом;

~o genealogiczne — радаслоўнае дрэва; радавод

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

Kind

n -(e)s, -er дзіця́

mit ~ und Kégel — з усёй радзі́най

von ~ auf — з мале́нства

sich lieb ~ bei j-m máchen — дагаджа́ць (каму-н.), падлабу́ньвацца (да каго-н.)

man weiß, wés Géistes ~ er ist — вядо́ма, яко́га по́ля ён я́гада

das ~ mit dem Báde áusschütten — вы́плюхнуць [вы́ліць] з вадо́ю дзіця́

wir wérden schon das ~ scháukeln — разм. мы гэ́тую спра́ву ўла́дзім [абла́дзім]

◊ gebránntes ~ scheut das Féuer — ≅ спужа́ная варо́на і куста́ баі́цца

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)