мара́льны
(польск. moralny, ад лац. moralis = які датычыць звычаяў)
1) які мае адносны да маралі, адпавядае правілам паводзін у грамадстве (напр. м. учынак);
2) звязаны з духоўнымі перажываннямі чалавека (напр. м-ая падтрымка).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
рэлі́ктавы
(ад рэлікт)
які мае адносіны да рэлікта; які з’яўляецца рэліктам;
р-ыя арганізмы — арганізмы, якія зберагліся ад мінулых геалагічных эпох;
р-ае возера — возера, якое з’яўляецца рэшткай былога мора або вялікага возера.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
сінапты́чны
(гр. synoptikos = здольны ўсё акінуць вокам, агледзець)
1) які дае агляд усіх частак складанага цэлага (напр. с-ыя табліцы);
2) які мае адносіны да сіноптыкі; звязаны з высвятленнем метэаралагічных умоў, стану здароўя.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
со́я
(яп. sio-ju)
травяністая расліна сям. бабовых з трайчастым лісцем і струкавым зернем, што выкарыстоўваецца ў харчовай прамысловасці, пашыраная пераважна ў тропіках Азіі, Афрыкі і Амерыкі; на Беларусі прамысловага значэння не мае.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
стацыяна́р
(лац. stationarius = нерухомы)
1) установа з пастаянным месцам знаходжання (напр. бібліятэка-с.);
2) лячэбная ўстанова, якая мае пастаянныя ложкі для хворых;
3) дзённае аддзяленне ў ВНУ у адрозненне ад вячэрняга і завочнага.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
фенаменалі́зм
(ад гр. phainomenon = тое, што з’яўляецца)
суб’ектыўна-ідэалістычнае вучэнне, паводле якога пазнанне мае справу не з аб’ектамі матэрыяльнага свету, што існуюць незалежна ад свядомасці, а толькі з сукупнасцю элементарных пачуццёвых кампанентаў (феноменаў).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Алю́дзець ’вырасці, зрабіцца больш развітым’ (Шат.). Магчыма, з гоц. liudan ’расці’, бо ў славянскіх і балтыйскіх мовах і.-е. *leu̯dh‑ нібы не мае значэння ’рост, расці’, толькі ’людзі’. Параўн., аднак, серб.-харв. љӳда, љӳдина ’штосьці вялізнае, волат, гігант’ (бел.-серб. ізалекса?). Нарэшце, не выключана яшчэ адна версія алюдзець — зрабіцца людзьмі (у сэнсе ’зрабіцца дарослымі’) (Мартынаў, БЛ, 1972, 1, 16–17).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Астры́жань ’стрыжань’ (Нас.). А‑ мае пратэтычны характар перад спалучэннем зычных у стрыжань (гл.). Адсюль і астрыжо́нак ’асяродак у хвоі, нарыве’ (Янк. Мат., Сцяшк., Др.-Падб.); для націску трэба ўлічыць стрыжэ́нь галоўны корань дрэва’ (Сцяшк.). Параўн. зафіксаванае Насовічам астры́жанак ’стрыжань дрэва, які застаецца пасля ашчыпання лучыны’ (остриженокъ) ці ’маладое сукаватае дрэва ці бервяно’ (астриженокъ). Магчыма, аднак, і іншае паясненне некаторых значэнняў слова астрыжанак (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Булдоўка ’расліна Nuphar luteum Sm., гарлачык жоўты’ (Інстр. II, Кіс., там і крыніцы). Паколькі расліна мае «пузатыя» кветкі, то яна часта носіць назвы тыпу ба́нька (< ба́нька ’пузатая пасудзіна’), глечыкі, кушынкі, жбанкі (гл. пад банька і іншыя падобныя назвы). У дадзеным выпадку выступае аснова булд-, якой часта называюць пузатыя, круглыя, выпуклыя прадметы (гл. булд-, булдава́, булды́га, булды́р, бульды́р). Параўн. яшчэ назвы кветак тыпу булдоўнік.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кра 1 ’шарош, крыгі’ (Сл. паўн.-зах.). Ст.-рус. кра ’тс’, польск. kra, чэш. kra, славац. kra ’тс’. Параўн. крыга (гл.). Прасл. jьkra/bkra. Аднак гэта рэканструкцыя мае ўмоўны характар, бо толькі абмежаваная колькасць славянскіх моў фіксуе даную лексему. Адсутнасць паўднёваславянскіх адпаведнікаў таксама сведчыць супраць рэканструкцыі (параўн. Слаўскі, 3, 42).
◎ Кра 2 ’ікра (жаб’я)’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. ікра©.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)