аб’екты́ўнасць

(ад аб’ектыўны)

1) існаванне аб’екта незалежна ад свядомасці; прыналежнасць да аб’ектыўнай рэальнасці;

2) адпаведнасць аб’ектыўнай рэчаіснасці, адсутнасць суб’ектывізму ў разважанні пра што-н.; бесстароннасць, непрадузятасць.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

індывідуалізм, ✂, м.

  1. Маральны прынцып, які ставіць інтарэсы адной асобы вышэй за інтарэсы грамадства.

  2. Імкненне да яркага праяўлення сваёй асобы незалежна ад калектыву, а таксама паводзіны, у якіх праяўляецца гэта імкненне.

|| прым. індывідуалістычны, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

матэрыя́льны

(лац. materialis = рэчыўны)

1) рэчыўны, рэальны, які існуе незалежна ад нашай свядомасці (напр. м. свет);

2) звязаны з маёмасцю, сродкамі для існавання (напр. м-ая зацікаўленасць).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

◎ Пісю́ліць (іран.) ’плакаць’ (свісл., Сцяшк. Сл.). Ад назоўніка ^піс‑уль, у якім ‑уль — суфікс балтыйскага паходжання, параўн., літ. ‑ulys утварае nomina actionis, што абазначаюць такую дзейнасць арганізма, якая адбываецца незалежна ад яго волі, а *pis⇉і.-е. аснова, якая перадае гукаперайманне, калі што-небудзь льецца, цячэ (параўн. пісяць, пісаць ’мачыцца’). Параўн. таксама пні. nici ’слёзы’ (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

рэ́нта, ‑ы, ДМ ‑нце, ж.

1. Від даходу, не звязаны з прадпрыемніцкай дзейнасцю, які рэгулярна атрымліваюць уладальнікі капіталу, зямлі ці маёмасці. Зямельная рэнта.

2. Бестэрміновая дзяржаўная пазыка ў капіталістычных краінах, якая прыносіць трымальнікам аблігацый пастаянны даход. Дзяржаўная рэнта.

3. О Абсалютная зямельная рэнта — рэнта ў капіталістычных краінах, якую атрымліваюць прадпрыемствы з усіх участкаў зямлі, незалежна ад іх урадлівасці або выгаднасці размяшчэння ў адносінах да рынку.

[Фр. rente ад лац. reddita — вернутае, выплачанае.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

аб’екты́ўны, ✂.

  1. Які існуе па-за намі як аб’ект (у 1 знач.).

    • Аб’ектыўная рэчаіснасць.

  2. Звязаны са знешнімі ўмовамі, незалежна ад чыёй-н. волі.

    • Аб’ектыўныя прычыны.

  3. Пазбаўлены суб’ектывізму, праўдзівы, бесстаронні.

    • А. падыход.
    • Аб’ектыўная ацэнка.

|| наз. аб’ектыўнасць, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

Ава́лак ’прылада, якой прасуюць («качаюць») бялізну’ (Янк.) да valъ, valiti ’качаць’. Тады а пратэтычнае. Лексема валак утворана, як рускае валёк, толькі іншага акцэнтуацыйнага тыпу. Параўн. літ. volė̃ ’прылада, якой прасуюць бялізну’, лат. vale ’тс’, якія да літ. vélti, лат. vel̄t ’качаць’. Зыходныя славянскія і балтыйскія словы генетычна суадносяцца, а вытворныя ад іх (авалак, валёк, volė̃, vale) узніклі, мабыць, незалежна адзін ад аднаго.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

аб’е́кт, -а, М -кце, мн. -ы, -аў, м.

1. У філасофіі: тое, што існуе па-за намі і незалежна ад нашай свядомасці, навакольны свет, матэрыяльная рэчаіснасць (спец.).

2. З’ява, асоба, якія падпадаюць пад уздзеянне чыёй-н. дзейнасці. А. навуковага даследавання. А. назірання.

3. Прадпрыемства, будоўля, установа як адзінка гаспадарчага або абароннага значэння, а таксама ўсё тое, што з’яўляецца месцам якой-н. дзейнасці. А. будаўніцтва. Пускавы а.

4. У граматыцы: семантычныя катэгорыі са значэннем таго, на каго (што) накіравана дзеянне; тое, што і дапаўненне (спец.).

|| прым. аб’е́ктны, -ая, -ае (да 1 знач.) і аб’е́ктавы, -ая, -ае (да 3 знач.; спец.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

матэрыя, ✂, ж.

  1. Аб’ектыўная рэальнасць, якая існуе паміма і незалежна ад свядомасці чалавека.

    • Формы існавання матэрыі.

  2. Рэчыва, з якога складаюцца фізічныя целы прыроды.

    • Будова матэрыі.

  3. Тканіна, матэрыял (у 4 знач.; разм.).

  4. перан. Прадмет размовы, тэма.

    • Гутарыць аб высокай матэрыі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

аўтагене́з

(ад аўта- + -генез)

агульная назва кірункаў у эвалюцыйным вучэнні, якія разглядаюць гістарычнае развіццё жывой прыроды як працэс, што адбываецца незалежна ад умоў існавання толькі пад уздзеяннем унутраных, нематэрыяльных фактараў (проціл. эктагенез).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)