1. Уволю паглядзець. Дзяўчынцы вельмі хацелася пастаяць, добра нагледзецца на дзівосную кветку.Сіняўскі.[Стэпа:] — Хоць пасядзі на расстанні з мацерай. Бо калі мы ўжо ўгледзімся — хто можа сказаць... — Яна разгорнілася і заплакала. — Дай мне наглядзецца на цябе...Гартны./(задмоўем «не» абодзеясл. «магчы»). [Маці] — Не пушчу раней, не пушчу... Я яшчэ на вас, дзеткі, добра не нагледзелася.Пальчэўскі.Некалькі дзён .. [Галя і Зоя] не адыходзілі адна ад другой і не маглі наглядзецца адна на адну.Сяргейчык.
2. Паглядзець, убачыць многа чаго‑н.; убачыць не адзін раз што‑н. У хаце поўна кабет, яны пры ўваходзе Міці на хвіліну змоўклі, а потым зноў загаварылі пра сваё.. — чаго нагледзеліся яны, колькі набедаваліся...Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
zurück
adv наза́д; зза́ду
~! — наза́д!, адступі́ць!
~ sein — вярну́цца
~ können* — магчы́ адступі́ць
ein páar Jáhre ~ — не́калькі гадо́ў таму́ наза́д
er ist noch nicht ~ — ён яшчэ́ не вярну́ўся
er ist noch weit ~ — ён яшчэ́ далёка зза́ду
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
can
I[kæn]
v., p.t. could
1)
а) магчы́
б) быць у ста́не
в) мець магчы́масьць
г) умець
I can speak French — Я ўме́ю гавары́ць па-францу́ску
2) магчы́; мець пра́ва, дазво́л, ахво́ту
You can go — Вы мо́жаце йсьці́
You can take the test again — Вы мо́жаце йзно́ў здава́ць экза́мэн
II[kæn]1.
n.
1) кансэ́рвавая бляша́нка f.
can of peas — бляша́нка гаро́ху
2) біто́н -у m., бак
a milk can — біто́н для малака́
a garbage can — вядро́, бак, скры́нка для сьмяцьця́
2.
v.t.
1) уклада́ць у бляша́нкі, кансэрвава́ць у бляша́нках або́ сло́іках
to can fruit — рабі́ць кансэ́рвы з садаві́ны
2) Sl. зво́льніць з пра́цы, вы́кінуць, вы́гнаць са шко́лы; пазбы́цца чаго́-н.
3) Sl. спыні́ць
can the chatter — спыні́ць пусту́ю гу́тарку
4) пасадзі́ць у турму́
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Здо́лець, здале́ць ’магчы, змагчы’. Параўн. до́ліць ’перамагаць’ (Нас.). Рус.пск.сдолять, сдолить ’перамагчы’, пск., цвяр., дан.здо́лить, смал., прыбалт.вздо́леть ’тс’, укр.здола́ти, здолі́ти ’перамагчы’, польск.zdoleć ’змагчы’, чэш.zdolati, zdoliti ’змагчы, перамагчы’, славац.zdolať ’тс’. Ст.-рус.съдолѣти ’перамагчы, умацавацца’ (XIV ст.). Прасл. (паўн.) sъ‑doliti, *sъdolěti — прэфіксальны адыменны дзеяслоў з коранем dol‑ (гл. дол) і значэнне ’змясціць унізе — паваліць’, адкуль перан. ’перамагчы’ (параўн. рус.одолеть, укр.подолати ’тс’) > ’змагчы’. Трубачоў, Эт. сл., 5, 62; Трубачоў, Дополн., 1, 525 (доли́ть ’перамагаць’, doliti). Іначай менш верагодна: ад доля праз значэнне ’дзяліць’ Бернекер, 1, 206–207; Фасмер, 1, 525; Слаўскі, 4, 63; Брукнер, 92; Голуб-Копечны, 104. Яшчэ іначай: да і.-е. кораня *dher‑ ’трымаць’, ’падтрымліваць’, Махэк₂, 123. Але Покарны (1, 252–253) не ўказвае фармацый на ‑l‑ з гэтым коранем; таму патрэбна дадатковая аргументацыя.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Спець ‘рабіцца спелым, выспяваць (пра гародніну, злакі і пад.)’ (ТСБМ, Ласт., Сл. ПЗБ, ТС). Параўн. укр.спі́ти, рус.спеть, стараж.-рус.спѣти ‘спяшацца, імкнуцца, садзейнічаць’, польск.śpiać ‘спяшацца, наганяць’, в.-луж.spěć ‘удавацца’, чэш.spěti ‘спяшацца’, славац.spieť ‘тс’, серб.-харв.до́спијети ‘даспець, паспець’, славен.spéti ‘спяшацца, спець’, балг.спе́я ‘спець’, ст.-слав.спѣти, спѣѭ. Прасл.*spěti, *spějǫ ‘спець; спяшацца; дасягаць’ роднаснае літ.spė́ti ‘паспяваць; мець час, мець вольны час’, лат.spẽt ‘пераадольваць, магчы’, ст.-інд.sphāyāte ‘ён працвітае, сыцее’, ст.-в.-ням.sputen ‘спяшацца’, лац.spatium ‘прастора, працягласць’, да і.-е.*spe‑ ‘удавацца, добра расці’. Гл. Покарны, 983; Траўтман, 274; Фасмер, 3, 734 з іншай літ-рай; Шустар-Шэўц, 1338; Бязлай, 3, 297; Борысь, 619; ЕСУМ, 5, 375–376. Уваходзіць у гняздо прасл.*spěxъ (гл. спех), *spěšiti (гл. спяшацца), *sporъ (гл. спор1).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
АМАНІМІ́Я
(ад грэч. homōnymia аднайменнасць),
гукавое супадзенне адзінак (марфем, слоў, словазлучэнняў), якія адрозніваюцца паміж сабой значэннем. Усе амонімы-словы падзяляюцца на тыпы: лексічныя (маюць поўнае гукавое супадзенне ва ўсіх формах і адносяцца да адной часціны мовы, напр., «нота» — ‘дыпламатычны дакумент’ і «нота» — ‘муз. знак’), фанетычныя — амафоны, марфалагічныя — амаформы. Адрозніваюць поўную і частковую аманімію.
Поўныя лексічныя амонімы супадаюць ва ўсіх граматычных формах («заранка» — ‘зорка’ і «заранка» — ‘птушка’), пры частковай аманіміі адно са слоў цалкам (ва ўсіх формах) супадае па гучанні з часткай формаў інш. слова ці з адной яго формай («вечарам» — прыслоўе і «вечарам» — назоўнік мужч. роду адз. л. творнага склону). Да частковай адносяць прыставачную аманімію («дапісаць» — ‘поўнасцю скончыць пісаць’ і «дапісаць» — ‘запоўніць старонку’), супадзенне формаў аднаго з трыванняў розных дзеясловаў («прамакаць» ад «прамакнуць» і ад «прамокнуць») і г.д. Амонімы ўзнікаюць у мове ў выніку страты сэнсавай сувязі паміж асобнымі значэннямі (у т. л. пераноснымі) мнагазначных слоў («каса» — ‘прылада працы’, «каса» — ‘заплеценыя валасы’, «каса» — ‘вузкая пясчаная паласа’), у выніку дзеяння фанет. законаў мовы (аглушэння зычных на канцы слова: «мох» — ‘расліна’ і «мог» — ад дзеяслова «магчы»), гукавога супадзення розных слоў («міна» — ‘выраз твару’ і «міна» — ‘снарад з выбуховым рэчывам’) і інш. Ад амонімаў трэба адрозніваць амографы.
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
vermögen
vtмагчы́, мець магчы́масць
ich vermág hier nichts (zu tun) — я нічо́га тут не магу́ зрабі́ць
er vermág mich nicht zu überzéugen — ён не мо́жа мяне́ перакана́ць
er hat sie zu bewégen vermócht… — яму́ ўдало́ся ўгавары́ць іх [яе́] (зрабіць што-н.)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Вяльмо́жа ’вяльможа’ (БРС). Ст.-рус.вельможа, рус.вельмо́жа, укр.вельмо́жа (з XV ст. у форме вельможа, велможа), польск.wielmoża, чэш.velmož, ст.-слав.вельможа, балг.велмо́жа. Складанае слова (першая частка да *velьjь ’вялікі’, гл., другая да *mog‑ti ’магчы’). Гл. Праабражэнскі, 1, 71; Фасмер, 1, 290; Брукнер, 616; БЕР, 1, 133. Махэк₂ (683) мяркуе, што чэш.velmož, як і рус.вельмо́жа, — гэта зваротныя ўтварэнні ад прыметніка *velьmožьnъ (гэта азначае, што назоўнік з’явіўся пазней). Сюды ж бел.вяльмо́жны (Мал., Нас., Шат.). Ст.-бел.вельможный, велеможный (з XVI ст.; Булыка, Запазыч.), рус.вельмо́жный, укр.вельмо́жний, польск.wielmożny (старое і wielemożny) і г. д. Бел.вяльмо́жства ’магутнасць’ (Гарэц.), здаецца, не мае адпаведнікаў у польск. мове і ўтворана на бел. глебе. Можна ставіць пытанне, ці бел.вяльмо́жа, вяльмо́жны не з’яўляюцца запазычаннямі з польскай мовы (так думае Булыка, Запазыч., 59)? Да гэтага трэба дадаць, што і ўкр.вельмо́жа, вельмо́жний маюць не фанетычную форму (замест *вільмо́жа, *вільмо́жний). Уплыў ст.-слав., рус. або польск. мовы?
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
können
*мад. дзеясл.
1) магчы́, мець магчы́масць
man kann — магчы́ма, мажлі́ва, мо́жна
man kann nicht — не́льга, нямо́жна
2) уме́ць, ве́даць
er kann Deutsch spréchen — ён уме́е гавары́ць паняме́цку
er kann Deutsch — ён ве́дае няме́цкую мо́ву
das will gekónnt sein — гэ́та трэ́ба ўме́ць
3)
er kónnte nicht umhín, zu lächeln — ён не мог стрыма́ць усме́шкі
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)