Ско́ўзка, ско́ўзко ‘слізка, коўзка’ (Скарбы, ТС), скоўзну́ць ‘саслізнуць’ (ТС). Формы суадносныя з прасл.*skl̥zati (*skl̥ziti), працягам якога з’яўляюцца ўкр.сковзати(ся), рус.дыял.ско́льзать, ско́льзать(ся) ‘коўзацца на лёдзе’, ст.-польск.skiełzać się ‘нахіляцца да чаго-небудзь’ (параўн. прыслоўе skiełzem ‘крыва, коса’, гл. скелз), чэш.sklouzati (se) ‘коўзацца, катацца на лёдзе, снезе’, славац.sklzať (sa) ‘коўзацца’, прадстаўленыя пераважна на паўночнаславянскай тэрыторыі, акрамя харв.кайк.skuzek ‘слізкі’, што з’яўляецца выключным архаізмам на паўднёваславянскай тэрыторыі. Названыя формы з рухомым s‑ проціпастаўлены формам без яго з каранямі *kl̥z‑ (гл. коўзацца) і *chl̥z‑, параўн. балг.хлъ́згаво ‘слізка’ (Борысь, Czak. stud., 93–94; Etymologie, 354–355). Па паходжанні названыя карані, хутчэй за ўсё, маюць анаматапеічны (імітатыўны) характар, параўн. выклічнік коўзь!, які можа быць старой дэрывацыйнай асновай слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Слізга́ць ‘рухацца па гладкай, слізкай паверхні, не адрываючыся ад яе; коўзаць’ (ТСБМ), слі́згацца ‘коўзацца’ (ТСБМ, Касп.), слізга́цца ‘тс’ (Нас., Варл., Сл. ПЗБ), сліза́цца ‘выслізваць, быць слізкім; коўзацца на нагах’ (Нас.), слізго́та ‘стан паверхні пры абледзяненні’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк.). Рус.пск.сли́зга́ть, польск.ślizgać się, ślizgać ‘тс’, балг.сли́згам се ‘коўзацца, паслізнуцца; падаць, паслізнуўшыся’, макед.(с)лизга се ‘коўзаць, коўзацца, паслізнуцца’. Прасл.*slizgati (sę) (Слаўскі, 4, 251) экспрэсіўны дзеяслоў з суф. ‑g‑ або ‑zg‑ ад *slizati < і.-е.*slei̯‑g‑ ‘слізкі, слізгацца’; Борысь, 617. Сувязь з слізь, слі́зкі, сляза (гл.) адзначаюць Міклашыч, 300; Праабражэнскі, 2, 300; Брукнер, 531; Фасмер, 3, 671; БЕР, 6, 877. Для шэрага форм характэрна чаргаванне ‑г‑/‑к‑, параўн. слі́зкаць ‘слізгацець’, слі́зкацца ‘катацца на каньках’ (Байк. і Некр.), відаць, пад уплывам слізкі, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Genúss
m -es, -nüsse
1) асало́да; задавальне́нне
~ bíeten* — дава́ць аса́лоду
2) карыста́нне; спажыва́нне (ежы)
das war ein ~ — гэ́та было́ сма́чна
◊ willst du den ~, so nimm auch den Verdrúss — ≅ любі́ш ката́цца – любі́ i са́начкі вазі́ць
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Faecem bibat, qui vinum bibit
Хто п’е віно, няхай п’е і асадак.
Кто пьёт вино, пусть пьёт и осадок.
бел. Любіш катацца, любі і саначкі вазіць. Ружа без калючак не бывае. Хто хоча рыбкі, таму трэба з вудай пасядзець. Здалёк мёду не наліжашся. Не з’ясі зерне, пакуль арэх не раскусіш.
рус. Любишь кататься ‒ люби и саночки возить. Любишь смородинку, люби и оскоминку. Пар любить ‒ баню топить. Мёд есть ‒ в улей лезть. Любишь пар, люби и угар.
фр. Il faut payer qui veut acheter (Надо платить, кто хочет купить). Celui qui veut tirer le miel de la ruche ne doit craindre les piqûres (Кто хочет взять мёд из улья, не должен бояться укусов).
англ. Honey is sweet, but the bee stings (Сладок мёд, да пчела жалит).
нем. Wer Honig lecken will, darf die Bienen nicht scheuen (Кто хочет лизать мёд, не должен пугаться пчёл). Wer den Gaul mietet, muß ihn auch füttern (Кто берёт на прокат коня, должен его также кормить). Willst du Genuß, so nimm auch den Verdruß (Хочешь удовольствия, так возьми и досаду).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
го́рка1, ‑і, ДМ ‑рцы; Рмн. ‑рак; ж.
1.Памянш.да гара (у 1, 2 знач.); невялікая гара. Катацца з горкі. Горка папер.
2. Прыстасаванне для сарціроўкі вагонаў на станцыях, якое дазваляе выкарыстоўваць сілу цяжару вагонаў для перамяшчэння іх па схіле чыгуначнага пуці. Сартавальная горка. Механізаваная горка.
го́рка2,
1.Прысл.да горкі.
2.безас.узнач.вык. Пра адчуванне гаркоты, горкага смаку. Ад зёлак у роце горка.
3.безас.узнач.вык., каму. Пра пачуццё горычы, прыгнечаны настрой, у якім знаходзіцца хто‑н. Некалькі разоў прачытала Аленка гэты ліст. У некаторых момантах чытання ёй то было прыемна, то горка і крыўдна.Колас.
4.узнач.выкл.го́рка!Разм. Вокліч, якім за вясельным сталом просяць маладых пацалавацца. У прасторнай, ярка асветленай зале палаца гучаць вясельныя песні і чуецца традыцыйнае «горка!».Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
слі́згацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
1. Рухацца па гладкай слізкай паверхні, не адрываючыся ад яе. Крактала, угіналася пад возам рака, коні .. імчаліся, секлі лёд падковамі, і заднія калёсы слізгаліся, сунуліся.Капыловіч.// Не мець устойлівасці, ссоўвацца з месца, не могучы ўтрымацца на слізкай паверхні, саслізгваць. А падлога маляваная, гладкая, слізкая, я проста на нагах стаяць не магу, — усё слізгаюся.Бядуля.Але з непрывычкі нож .. чамусьці не слухаўся [Косціка]: ён то лёгка слізгаўся па версе кары, то глыбока ўядаўся ў корань.Якімовіч.// Не трымацца, выслізгваць. Чаўнок слізгаецца з рук. □ Паклаўшы жменю [пшаніцы], .. [Марыя] плявала сабе ў правую далонь, каб ручка сярпа не слізгалася, і жала далей.Пестрак.
2.Катацца, коўзацца. Слізгацца па лёдзе. Слізгацца на каньках. □ Зімою добра было слізгацца па лёдзе, вечарам пад шум бору за сцяной слухаць казкі.Ліс.
3. Тое, што і слізгаць (у 3 знач.). Водбліскі зор, здаецца, слізгаюцца па шыбінах і адбываюцца на твары Косціка.Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
fáhren
*
1.
vi(s)
1) е́хаць, е́здзіць; плы́сці, ката́цца
aufs Land ~ — пае́хаць за го́рад [у вёску]
Boot [Rad, Schlítten] ~ — ката́цца на ло́дцы [веласіпе́дзе, са́нках]
2)
das Mésser fuhr ihm aus der Hand — нож вы́паў у яго́ з рукі́
in die Tásche ~ — пале́зці ў кішэ́ню
j-m in die Háare ~ — учапі́цца каму́-н. у валасы́
◊ was ist in ihn gefáhren? — разм. яка́я му́ха яго́ ўкусі́ла?
éinen Gedánken ~ lássen* — адмо́віцца ад ду́мкі [наме́ру]
2.
vt ве́сці, вадзі́ць, кірава́ць
(ein) Áuto ~ — кірава́ць аўтамабі́лем
wélchen Brénnstoff ~ Sie? — на які́м па́ліве Вы е́здзіце?
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Варушы́ць ’варушыць, пераварочваць’ (Гарэц., Шат., Касп., Бяльк.); ’рухаць’ (Яруш., БРС), варушы́цца ’рухацца, катацца’ (Касп., Гарэц., БРС, Яруш., КЭС, лаг.). Сюды ж вару́хаць, вару́хацца ’рухаць, рухацца, кратацца’ (Др.-Падб.), варо́хаць (Гарэц., Др.-Падб.). Рус.вороши́ть, ворохну́ться ’варухнуцца’, укр.ворухну́ти ’варухнуць’, воруши́ти ’варушыць’. Відаць, утварэнне ад прасл.*vorxъ ’куча, ворах’: укр.во́рох, ц.-слав.врахъ, балг.врах ’ток, снапы, прыгатаваныя для абмалоту’. Прасл.vorxъ з *vorsъ. Няясна, ці сюды ж польск.zawroch ’вецер са снегам, віхар’. У аблаутнай форме сюды прасл.*veršti (*verx‑ti) *vьrxǫ ’малаціць’, ц.-слав.врѣшти вьрху ’тс’, балг.връха́ ’малачу’, серб.вре́ћи, славен.vršiti ’малаціць збожжа, пускаючы жывёлу таптацца па ім’. І.‑е. *u̯ers‑: лат.vârsms (vàrsmis) ’збожжа, прыгатаванае для абмалоту, ворах правеянага зерня’, грэч.ἔρρω ’цягнуся, валачуся і да т. п.’ (*u̯ersi̯ō), лац.verrō ’цягну, валаку, замятаю’ (*versō), ст.-в.-ням.wërran ’блытаць, заблытваць, рабіць беспарадак’ (першаснае значэнне і.-е.*u̯ers‑ ’валачы, цягнуць’). Укр.ворухну́ти, воруши́ти з ворохну́ти і да т. п. як рэзультат укаючага вымаўлення ‑о‑ не пад націскам або хутчэй пад уплывам семантычна блізкага дзеяслова тыпу ру́хати (бел.ру́хаць). Аб гэтым сведчыць і бел. форма варушы́ць (замест фанетычнага *варашы́ць). Гл. Фасмер, 1, 355.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ту́рман1 ‘голуб асобай пароды, які куляецца пры палёце’ (ТСБМ). Укр.ту́рман ‘тс’, рус.ту́рман ‘тс’. Цёмнае слова. Як здаецца, пэўныя падставы мае думка Фасмера (4, 124) пра гукапераймальнае паходжанне слова, параўн. рус.пск.дать ту́рмана ‘ўпасці, паляцець уніз галавой, перакуліцца’ (1858 г., СРНГ) пры тури́ть ‘кідаць з вышыні’ (гл. турнуць). Аднак большасць даследчыкаў схіляецца да ўтварэння на базе французскага дзеепрыметніка tournant ‘які абарачаецца, круціцца’ (паводле Гараева, 380: франц.tourner ‘вярцець’), гл. ЕСУМ, 5, 683; Арол, 4, 119. Ідэя перакульвання пры найменні гэтага голуба пераважае, параўн. англійскую назву бірмінгемскіх ролераў roller ад roll ‘вярцецца, катацца’, roll over ‘перакульвацца’. Паводле Сетарава (Тюрк. лекс. элем., 39), назва птушкі — цюркізм.
Ту́рман2 (ту́рмын) ‘дурань, неразвіты чалавек’ (Юрч. Фраз.), ‘дурыла, тупіца’ (мсцісл., З нар. сл.). Няясна. Параўн. польск.дыял.turman ‘дрэнь, нягоднік, марнатраўца’, turmanić ‘марнатравіць, нішчыць’, якія, відаць, ад turma ‘группа, натоўп, вайскоўцы’ (< лац.turma ‘найменшы атрад конніцы ў Старажытным Рыме’), гл. Варш. сл., 7, 171; Брукнер, 585. Аднак па лінгвагеаграфічных прычынах запазычанне менш верагоднае, чым мясцовы наватвор. Параўн. ду́рман ‘дурань’ (ТС), дурмана́й ‘тс’ (Сл. ПЗБ) як магчымыя зыходныя “звонкія” варыянты слова, утвораныя пры дапамозе суф. ‑ман; звязана з дурны́ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ride
[raɪd]1.
v.i. rode, ridden
1) е́хаць (на кані́, ко́нна)
2) е́хаць, ката́цца
to ride on a train — е́хаць цягніко́м
2.
v.t.
1) сьлі́згаць
The boat rides the waves — чо́вен сьлі́згае па хва́лях
2) апано́ўваць, ахапля́ць, авало́дваць
ridden by foolish fears — апанава́ны уя́ўнымі стра́хамі
3.
n.
1) язда́f.
2) падво́з -у m., падво́зка f.
Give me a ride — Падвязі́ мяне́
3) прае́здка, пае́здка f. (для заба́вы)
4) пае́здка f.
a ticket for a single ride — біле́т на адну́ пае́здку
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)