Гайду́к ’гайдук’ (БРС, Яруш.), ’казачок у памешчыка; дарослы слуга, высокі, у прыгожым убранні’ (Шат.), ’служка ў багатага пана; аб’ездчык па віннаму водкупу; чумак, работнік на стругах, барках і да т. п.’ (Нас.). Рус.гайду́к. Запазычанне з укр.гайду́к, польск.hajduk ’тс’ < венг.hajdúk (мн. л. ад hajdú). Фасмер, 1, 383–384; Бернекер, 1, 375; Локач, 61 і далей. Гл. таксама падрабязна Слаўскі, 1, 392. Сюды ж гайду́к ’назва танца’ (Нас.), польск.hajduk ’тс’ (Слаўскі, там жа). Слаўскі лічыць, што ў рус. і ўкр. мовах гайдук — запазычанне з польск. Параўн. і Шанскі, 1, Г, 11. Ст.-бел.гайдукъ вядома з XVI ст. (Булыка, Запазыч., 76). Незразумела, чаму Булыка (там жа) лічыць, што венг.hajduk запазычана з тур.hajdud.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
самасто́йнасць, ‑і, ж.
1. Незалежнасць, свабода ад чыйго‑н. уплыву, прымусу. Палітычная самастойнасць дзяржавы. □ На палях бітваў вырашаўся лёс сацыялістычных заваёў і дзяржаўнай самастойнасць народаў СССР.«Звязда».// Уласцівасць адрознівацца, вылучацца сваімі асаблівасцямі. Мінскі інтэр’ер ужо набыў права мастацкай самастойнасці.«Маладосць».
2. Уласцівасць і стан самастойнага. Развіццё самастойнасць і ініцыятывы навучэнцаў. □ Трымаўся.. [Янка] заўсёды як дарослы, і самастойнасць гэтая ішла да яго грубаватага сур’ёзнага твару, бліскучых вачэй і крыху сутулай постаці.Чарнышэвіч.// Сур’ёзнасць у паводзінах, адносінах да справы. Зіна, як дзяўчынка, заставалася дома за гаспадыню. Гэта яе прывучыла да работы. Але гэта і надало яе паводзінам залішнюю самастойнасць.Шыцік.Маруся бясконца смяецца. Дзесяты клас канчае, а ніякай самастойнасці.Мыслівец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
major
[ˈmeɪdʒər]1.
adj.
1) бо́льшы, важне́йшы, зна́чны; грунто́ўны
major part — бо́льшая ча́стка
major poet — зна́чны паэ́т
2) старэ́йшы, ста́ршы
3) Mus. мажо́рны
2.
n.
1) маёр -а m.
2) даро́слы -ага m., даро́слая f.; паўнале́тні -яга m., паўнале́тняя f.
3) гало́ўная дысцыплі́на, спэцыяліза́цыя f.
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
развито́й
1.(физически) ста́лы, даро́слы, развіты́;
2.(достигший высокой степени развития) развіты́;
3.(об отраслях народного хозяйства, культуры) развіты́, разго́рнуты;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
разрэ́заць, ‑рэжу, ‑рэжаш, ‑рэжа; зак., каго-што.
1. Рэжучы, раздзяліць на часткі, кавалкі. Як дарослы, [хлапчук] узяў з паліцы, з-за занавеска, бохан хлеба, разрэзаў вялікім нажом напалам, палавіну аддаў Шуру...Навуменка.У хаце Аня ўзяла са стала нож, разрэзала вузел і, прысеўшы на ўслон, пачала спрытна разгортваць зляжалую істужку бінту.Мележ.// Рэжучы, раздзяліць (старонкі кнігі, часопіса і пад.). Разрэзаць часопіс.//перан. Рассекчы (паверхню вады, паветра і пад.). Разрэзаць плынь ракі. □ Канчук .. са свістам разрэзаў паветра.Мурашка.
2. Падзяліць, расчляніць што‑н. на часткі. Франкісты стараліся авалодаць гэтай дарогай, каб разрэзаць рэспубліканскія часці.Кухараў.
3. Зрабіць надрэз на чым‑н. Разрэзаць нарыў.// Пашкодзіць чым‑н. вострым; парэзаць. Аб цвік, якім жалеза было прыбіта к тронку, [Сашка Стафанковіч] разрэзаў палец.Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сяка́ч1, секача, м.
1. Прылада, інструмент для раздрабнення, сячэння чаго‑н. Крыху счакаўшы, загрукаў сякач у карыце — гатавалася снеданне свінням.Колас.Лёдзя ачышчала мяса ад костак і потым драбіла яго секачом.Карпаў.Падбівае .. [цётка] нейкім секачом толькі што прытаптаны снег на тратуары.Мыслівец.
2.Спец. Механізм для разразання торфу на кускі.
сяка́ч2, секача, м.
1.Дарослы самец дзіка, марскога коціка. Тым часам старэйшыя парасяты робяцца падсвінкамі і, нарэшце, секачамі, але ўсё роўна пры бацьках застаюцца.В. Вольскі.Даніла забіў ударам дзіды матку, і тут стары сякач кінуўся на каня і зваліў яго разам з коннікам.Караткевіч.// Пра зуб дзіка. Дзе трушком, а дзе наўскач, Выскаліўшы зуб-сякач, Бег стары кабан надворны.Вітка.
2. Насякомае з пакрытым кароткімі валаскамі целам, якое жыве ў зямлі і з’яўляецца шкоднікам сельскагаспадарчых культур.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ГАЛАДА́ННЕ,
стан арганізма, выкліканы поўнай адсутнасцю або недастатковасцю паступлення пажыўных рэчываў у арганізм, а таксама парушэннем іх засваення. Як нармальная фізіял. з’ява сустракаецца ў некаторых млекакормячых у перыяд спячкі, пры халадовым здранцвенні ў амфібій, рэптылій, рыб, насякомых. Такое галаданне звязана з рэзкім зніжэннем працэсаў абмену рэчываў у арганізме, што дазваляе жывёлам доўга падтрымліваць жыццё пры нязначных затратах энергіі ў неспрыяльныя перыяды. Адрозніваюць: поўнае (пры поўнай адсутнасці ежы, але з прыёмам вады); няпоўнае, недаяданне (пры жыўленні, недастатковым для пакрыцця энергет. і пластычных патрэб арганізма); абсалютнае (пры поўнай адсутнасці ежы і вады); частковае (якаснае) галаданне — недастатковае атрыманне з ежай аднаго або некалькіх пажыўных рэчываў (бялковае, тлушчавае, вугляводнае, мінер., воднае, вітаміннае). Пры поўным галаданні дробныя і маладыя жывёлы, чалавек гінуць хутчэй, напр., дробныя птушкі без корму жывуць 1—2 сутак, куры 15—25, трусы 30, сабакі 45—60, коні, вярблюды да 80, дарослы чалавек 65—70 сутак. Гібель жывёл звычайна настае пры страце каля 50% зыходнай масы цела, без вады — хутчэй. Галаданне выкарыстоўваецца пры лячэнні атлусцення, асобных нервова-псіхічных захворванняў, парушэння абмену рэчываў (рэўматызм, падагра, цукр. дыябет, гіпертанічная хвароба, атэрасклероз, язвавая хвароба, бранхіяльная астма і інш.). Лячэнне поўным галаданнем праводзіцца ў стацыянары.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Лады́га1, лады́ґа, лады́жка ’сцябло расліны’, ’сцябло дудкаватай расліны’, ’сцябло агуркоў без лісцяў’, ’ліст бурака са сцяблом’, ’кветканоснае сцябло цыбулі’ (Жд. 2, Нас., Сл. паўн.-зах.), польск., ст.-польск.łodyga ’сцябло расліны’, ’галоўка з насеннем’, ’сцябло капусных раслін’ (чэш. і славац.lodyha запазычаны з польск. — Махэк₂, 338). Паводле пашырэння лексемы ладыга можна дапусціць яе паходжанне з польскай мовы. Слаўскі (5, 137) мяркуе, што гэта паўн.-слав. лексема oldyga, якая мае той жа корань, што і прасл.oldi/oldy ’лодка’, звязанае з і.-е.*aldh‑ ’выдзеўбаны ствол дрэва, лодка-чайка’. Сюды ж светлаг.лады́га ’вялікі, дарослы хлопец’ і ўкр.лади́га ’луста, акрайчык хлеба’ (семантычныя пераносы паводле падабенства).
Лады́га2 ’нага ад калена да пяты’, ’галёнка’, лады́жка ’тс’ (Нас.). Укр.сулдыга (< sǫ‑lodyga — гл. Міклашыч, Vergl. gr., 2, 285) ’нага ад калена да пяты’, рус.лоды́га ’заканчэнне галёнкі’, ’шчыкалатка’, ’косць нагі’, ’бабкі’, ’вялікая стана нагі’, ’падваконнік’, ст.-рус. ’падножжа калоны’ (з XII ст.), ’косць для гульні’. Да лады́га1. Названа паводле падабенства касцей канечнасцей да ствала, сцябла (Слаўскі, 5, 137), параўн. таксама літ.káulas ’косць’ — лац.caulis ’сцябло расліны’, ’рагавы стрыжань птушынага пяра’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
big[bɪg]adj.
1. вялі́кі;
a big man высо́кі мужчы́на;
a big decision ва́жнае рашэ́нне;
big repair капіта́льны рамо́нт;
a big noise мо́цны шум;
a big close-up буйны́ план (у кіно);
I’m a big eater. Люблю паесці.
2.даро́слы, вялі́кі;
You’re a big boy! Ты ўжо вялікі хлопец!
♦
a big cheeseinfml ва́жная асо́ба;
a big fish (in a small pond) туз мясцо́вага значэ́ння;
be/get/grow too big for one’s boots задзіра́ць нос; ва́жнічаць;
have/be a big mouth прагавары́цца; шмат балбата́ць (асабліва пра сябе)
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
big
I[big]
adj. bigger, biggest
1) вялі́кі, абшы́рны; буйны́
big business — буйны́ капіта́л
2) даро́слы, вы́раслы
You are a big girl now — Ты ўжо́ даро́слая дзяўчы́на
3) informal ва́жны, выда́тны
This is big news — Гэ́та ва́жная навіна́
He is a big man — Ён — выда́тны чалаве́к
4) по́ўны, мо́цны
a big voice — по́ўны, мо́цны го́лас
5) по́ўны самахва́льства
big talk — самахва́льства
6) цяжа́рная
•
- big deal
II[big]
гл. bigg
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)