Verbum

ста́ршы, -ая, -ае.

1. Які стаіць вышэй у параўнанні з кім-н. па званні, пасадзе, службовым становішчы.

С. навуковы супрацоўнік.

С. радыст.

С. лейтэнант.

2. ста́ршы, -ага, м.; ста́ршая, -ай, ж., мн. -ыя, -ых (у знач. наз.). Той, хто стаіць на чале якой-н. групы людзей; кіраўнік, начальнік.

Паставіць старшага на будаўнічы аб’ект.

3. Пра клас, курс і пад. ў навучальнай установе: які блізкі да выпуску, да заканчэння вучобы.

Вучні старшых класаў.

стро́іць¹, стро́ю, стро́іш, стро́іць; строй; незак., што.

1. Наладжваць, рыхтаваць да чаго-н. (разм.).

С. касу.

С. цымбалы.

2. У думках планаваць, намячаць (планы і пад.).

С. праекты.

3. У спалучэнні з некаторымі назоўнікамі ўтварае спалучэнне са значэннем дзеяння ў залежнасці ад сэнсу назоўніка (разм.).

С. грымасы.

◊

Строіць вочкі — какетліва паглядаць на каго-н.

Строіць дурня з каго — выстаўляць каго-н. дурнем.

|| зак. састро́іць, -о́ю, -о́іш, -о́іць; -о́ены (да 1 і 3 знач.).

су́мка, -і, ДМ -мцы, мн. -і, -мак, ж.

1. Выраб са скуры, тканіны і пад., прызначаны для нашэння чаго-н.; торба.

Прадуктовая с.

С. для гародніны.

2. У некаторых жывёл: поласць, складка скуры на жываце мацеры, дзе даношваецца і развіваецца дзіцяня.

С. кенгуру.

3. У анатоміі: орган, які мае выгляд полага мяшэчка са злучальнай тканкі (спец.).

Сардэчная с.

|| памянш. су́мачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак (да 1 знач.).

|| прым. су́мачны, -ая, -ае.

сцішэ́ць, -э́ю, -э́еш, -э́е; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пра гукі, шумы: перастаць чуцца, стаць нячутным.

Рыканне кароў сцішэла.

У лесе сцішэла (безас.).

2. Супакоіцца, перастаць перажываць, хвалявацца і пад.

Вярнуўся сын, і маці сцішэла.

3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра з’явы прыроды: паменшыцца ў сіле, аслабець.

Снег сцішэў.

Мора сцішэла (супакоілася).

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Крыху ўціхнуць, перастаць балець.

Боль зубоў сцішэў.

ту́заць, -аю, -аеш, -ае; -аны; незак.

1. каго-што, за што. Торгаць, цягаць рыўкамі, рэзкімі рухамі.

Т. за вяроўку.

Т. за валасы.

2. каго-што. Рытмічна торгаць, пранізваць (пра боль).

Палец нарываў і моцна тузаў.

3. перан., каго. Непакоіць, дакучаць якімі-н. патрабаваннямі, прыдзіркамі і пад. (разм.).

Яму немагчыма было працаваць, бо ўвесь дзень тузалі.

|| аднакр. тузану́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́ (да 1 і 2 знач.).

|| наз. ту́занне, -я, н.

уварва́ць, -ву́, -ве́ш, -ве́; -вём, -вяце́, -ву́ць; -ві́; -ва́ны; зак.

1. што і чаго. Хуткім рухам вырваць невялікую частку чаго-н.

У. жменю сена.

У. грошай (перан.). У. часу для размовы (перан.: выкраіць).

2. што і чаго. Прымусіць каго-н. патраціць час, энергію, сілы і пад. (разм.).

Колькі ён мне здароўя ўварваў!

3. каго і без дап. Укусіць.

Сабака ўварваў за нагу.

|| незак. урыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1 і 2 знач.).

узо́р, -у, мн. -ы, -аў, м.

1. Малюнак, у якім спалучаюцца ў пэўным парадку лініі, колеры, фігуры і пад.

У. тканіны.

Маляўнічы ў.

Ледзяны ў. на акне (перан.).

2. чаго і без дап. Паказальны або пробны выраб.

Узоры тканіны.

У. паперы.

3. чаго і без дап. Паказальны прыклад чаго-н., што-н. дасканалае, вартае пераймання.

У. мужнасці.

У. працавітасці.

4. Спосаб канструкцыі, від, форма.

Вінтоўка новага ўзору.

|| прым. узо́рны, -ая, -ае (да 2 знач.).

фу́нкцыя, -і, мн. -і, -цый, ж.

1. З’ява, якая залежыць ад іншай і змяняецца па меры змянення іншай з’явы.

2. У матэматыцы: закон, паводле якога кожнаму элементу аднаго мноства ставіцца ў адпаведнасць некаторы элемент іншага мноства.

Лінейная ф.

Трыганаметрычная ф.

3. Работа, спецыфічная дзейнасць, што выконваецца органам, арганізмам і пад.

Ф. залоз.

4. Роля, значэнне, назначэнне чаго-н.

Функцыі крэдыту.

5. Абавязак, кола дзейнасці.

Службовыя функцыі.

Функцыі прафкама.

|| прым. функцыяна́льны, -ая, -ае.

шко́ла, -ы, мн. -ы, школ, ж.

1. Навучальная ўстанова (пераважна пра пачатковую або сярэднюю).

Хадзіць у школу.

Будынак школы.

Вясковая ш.

Рамесная ш.

Ш. інтэрнат.

Вышэйшая ш. (пра вышэйшыя навучальныя ўстановы).

2. перан. Вывучка, дасягнуты ў чым-н. вопыт, а таксама тое, што дае такую вывучку, вопыт.

Ш. жыцця.

Прайсці армейскую школу.

3. Напрамак у галіне навукі, майстэрства і пад.

Жыновічаўская ш. цымбалістаў.

Стварыць сваю школу ў навуцы.

|| прым. шко́льны, -ая, -ае (да 1 знач.).

я́кар, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. Металічны стрыжань з лапамі, які прымацоўваецца да ланцуга і апускаецца на дно для ўтрымання на месцы судна, бакена, плывучага маяка і пад.

Стаяць на якары.

Кінуць я. (стаць на якар). Аддаць я. (апусціць). Выбіраць якары (паднімаць). Зняцца з якара.

Я. ратунку (перан.: апошні сродак ратунку, апошняя надзея).

2. Частка электрычнай машыны, якая ўтрымлівае на сабе абмотку (спец.).

3. Рыбалоўны кручок з трыма зубцамі (разм.).

|| прым. я́карны, -ая, -ае.