Ілга́ць ’гаварыць няпраўду; выдумваць, хлусіць’ (ТСБМ), іўга́ць (Бяльк.). Рус. лгать, зах.-рус. илга́ть, польск. łgać, в.-луж. łhać, н.-луж. łdhaś, łgaś, палаб. lȧzĕs, чэш. lháti, славац. lhať, славен. lagati, серб.-харв. ла̀гати, балг. лъ̀жа, макед. лаже. Ст.-слав., ст.-рус. лъгати, ст.-бел. илгати, лгати. І‑ мае пратэтычны характар (Карскі, 1, 262). Прасл. *lъgati, *lъžǫ мае дакладныя адпаведнікі ў герм. мовах: гоц. liugan ’ілгаць’, ст.-в.-ням. liogan ’тс’, lugî ’хлусня’ < і.-е. *leugh‑. Гл. Покарны, 1, 686–687; Бернекер, 1, 751; Фасмер, 2, 469; Слаўскі, 5, 119–122. Іншыя і.-е. паралелі выклікаюць сумненні: ст.-літ. łúginaité ’здрадніцкі’ (Атрэмбскі, LP, 1, 138), літ. lūgoti ’прасіць’, лат. lùgt ’тс’ (Мюленбах-Эндзелін, 2, 517–518; Покарны, 1, 686–687). Гл. ілгун, ілжа, ілжэц.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Per me ista trahantur pedibus
Што да мяне, то няхай кульгаюць.
Что касается меня, пусть хромают.
бел. Наш Антон не тужыць па том. Не мае гарыць ‒ не мне тушыць.
рус. Моя хата с краю ‒ ничего не знаю. Наш Антон не тужит о том: мать умирает, а он со смеху помирает. Наше дело ‒ сторона.
фр. Ce n’est pas mon affaire (Это не моё дело).
англ. It’s none of my business (Это не моё дело). Paddle yaer own canoe (Греби веслом своё собственное каноэ).
нем. Nach mir/uns die Sintflut (После меня/нас ‒ потоп).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Vacua arista super plenas eminet
Пусты колас тырчыць над поўнымі.
Пустой колос торчит над полными.
бел. Пусты колас заўсёды нос кверху дзярэ. Пусты колас угару тырчыць. Колас, што зярнят не мае, угару лоб задзірае.
рус. Пустой колос голову кверху носит. Порожний колос выше стоит. Пустое слово, как солома, ‒ много местом, да мало весом. Пустая бочка пуще гремит.
фр. Les tonneaux vides sont ceux qui font le plus de bruit (Пустые бочки гремят больше всего).
англ. Empty vessels make the greatest sound (Пустая посуда громче гремит).
нем. Leere Ähren stehen aufrecht (Пустые колосья стоят прямо).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Camelus desiderans cornua, etiam aures perdidit
Вярблюд, імкнучыся набыць рогі, страціў нават вушы.
Верблюд, стремясь приобрести рога, утратил даже уши.
бел. Хто многа жадае, той нічога не мае. Не ганіся за вялікім, бо і малое згубіш.
рус. Много желать, добра не видать. За большим погонишься, малое потеряешь. Погнался за ломтём, без крохи остался. Лишнего пожелаешь, и последнее потеряешь.
фр. A vouloir trop on obtient peu (Желаешь много ‒ получишь мало).
англ. Leave well alone (Оставь добро в покое).
нем. Wer alles will gewinnen, dem alles wird zerrinnen (Кто хочет всё получить, у того всё исчезнет).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Patientia animi divitias occultas habet
Цярпенне мае скрытыя багацці.
Терпение имеет скрытые богатства.
бел. Ператрэцца, перамелецца ‒ мука будзе. Цярпенне і праца ўсё перамагаюць.
рус. Терпенье и труд всё перетрут. Терпенье даёт уменье. Есть терпенье ‒ будет и уменье. И дуги гнут с терпеньем, а не вдруг. Сидением города берут.
фр. Patience passe science (Терпенье превосходит уменье).
англ. With time and patience the leaf of mulberry bush becomes satin (Время и терпение превращают тутовый лист в шёлк). He that endures is not overcome (Терпеливость нельзя победить).
нем. Geduld bringt Rosen Huld (Терпение приносит розы/прелесть, очарование).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Ingentibus inhians divitiis etiam mediocres amittit
Хто прагне вялікага багацця, губляе нават сярэдняе.
Кто жаждет большого богатства, теряет даже среднее.
бел. Хто хоча надта многа, той не мае і мала.
рус. Много желать ‒ добра не видать. За большим погонишься ‒ малое потеряешь.
фр. A vouloir trop obtient peu (Много желаешь, мало получаешь).
англ. Let well alone (Оставьте добро в покое, т. е. от добра добра не ищут).
нем. Wer zuviel faßt, läßt viel fallen (Кто слишком много хватает, у того мимо падает). Zuviel zerreißt den Sack (Излишек рвёт мешок).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Qui totum vult, totum perit
Хто ўсяго жадае, усё губляе.
Кто всего желает, всё теряет.
бел. Хто многа жадае, нічога не мае. Пагонішся за вялікім ‒ і малое згубіш. Лішняе пажадаеш ‒ апошняе пацяраеш.
рус. Много нагребёшь ‒ домой не принесёшь. Много хватать ‒ своё потерять. Погнался за ломтём, да без крохи остался. Съел волк кобылу, да дровнями подавился. Лишнего пожелаешь ‒ своё потеряешь.
фр. Qui désire tout perd tout (Кто всего желает, всё теряет).
англ. All covet, all lose (Всё желать ‒ всё потерять).
нем. Zu voll schläft faul (Слишком полный плохо спит).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Ага́зны, агазлівы ’надакучлівы, свавольны’ (Касп.), агазлы (так гавораць пра рэч, якая няўдала зроблена і выгляду не мае) (КЭС, лаг.). Параўн. славен. gáziti se ’выклікаць агіду’ (Безлай, ВЯ, 1967, 4, 53). Магчыма, да *gazditi < *gadditi (Трубачоў, Этимология, 1972, 23). Параўн. славенскі дублет gáziti se/gáditi se з бел. гадзіцца ’адчуваць агіду’ і агазлы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ву́рзнуць ’ударыць, стукнуць’ (КСП, Шн., 2; Яўс.); ’стукнуць нагой’ (З нар. сл.); ’хутка выслізнуцца з рук’ (Шат.), ву́рзнуцца ’выцяцца, рэзнуцца’ (Бяльк.); ’моцна ўдарыцца’ (Яўс.). Гукапераймальнае; параўн. таксама чэш. vrznouti ’ударыць, стукнуць’ (адносна якога гл. Махэк₂, 702), магчыма, другаснае збліжэнне з рэ́заць, рэзану́ць, якое як і польск. wyrznąć мае значэнне ’выразаць’ і ’стукнуць, выцяць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Го́дны ’годны, прыдатны’ (БРС, Шат., Касп.). Рус. го́дный, укр. гі́дний. Слова гэта вядома ва ўсіх слав. мовах і мае вельмі разгалінаваную семантыку (дэталёвы агляд у Трубачова, Эт. сл., 6, 192–193). Паводле Трубачова (там жа), большасць гэтых слав. лексем утворана ад прасл. *goditi (дзеяслова з шырокай семантыкай, гл. Трубачоў, там жа, 188–190).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)