адкры́ты, ‑ая, ‑ае.

1. Дзеепрым. зал. пр. ад адкрыць. Свет Новы, адкрыты Калумбам, Завецца ўжо светам старым, Са дня, калі стрэл з «Аўроры» Пачуўся краінам усім. Куляшоў.

2. у знач. прым. Нічым не адгароджаны, не заслонены, свабодны для агляду. Адкрытая мясцовасць. Адкрыты бераг. Адкрытая пазіцыя. // Нікім не абаронены, даступны для ворага. Адкрыты фланг.

3. у знач. прым. Нічым не прыкрыты, аголены. Хадзіць з адкрытай галавой. Смажыць на адкрытым агні. Адкрытая рана. Адкрыты пералом. // Без покрыву зверху, з бакоў. Адкрытая машына. Адкрытая сцэна. // З вялікім выразам. Адкрытае плацце. Адкрытыя туфлі. // Не падземны; з агаленнем пласта. Адкрыты спосаб здабычы каменнага вугалю.

4. у знач. прым. Тое, што і разгорнуты (у 4 знач.). Адкрытая кніга. □ Важаты паглядзеў на адкрыты лісток настольнага календара. Якімовіч.

5. у знач. прым. Пазбаўлены скрытнасці, шчыры. Загарэлы, абветраны твар капітана быў адкрыты, просты, выклікаў прыхільнасць сваімі правільнымі прыгожымі рысамі. Краўчанка. [Дзед] усміхаецца шчыраю, адкрытаю ўсмешкаю. Грахоўскі. // Не замаскіраваны, не тайны, яўны. Гэта быў першы выпадак адкрытай сутычкі Карызны з Зеленюком. Зарэцкі. Да Данусінай маці я адчуваў пашану: адкрытых ворагаў я паважаў. Карпюк. // Такі, які адбываецца пры людзях. Адкрытая размова.

6. у знач. прым. Даступны для ўсіх. Адкрыты партыйны сход. Адкрыты канцэрт. Адкрыты конкурс.

•••

Адкрытае галасаванне гл. галасаванне.

Адкрытае мора гл. мора.

Адкрытае пісьмо гл. пісьмо.

Адкрытае пытанне гл. пытанне.

Адкрыты рахунак гл. рахунак.

Адкрыты склад гл. склад.

Адкрыты урок гл. урок.

Абвясціць адкрытым што гл. абвясціць (у 2 знач.).

Адкрытая душа гл. душа.

Адкрыты лоб гл. лоб.

Адкрыты свет гл. свет.

Дзень адкрытых дзвярэй гл. дзень.

З адкрытай душой гл. душа.

З адкрытым сэрцам гл. сэрца.

Над адкрытым небам гл. неба.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

break​1 [breɪk] n.

1. перапы́нак; па́ўза; адпачы́нак;

a coffee/tea break перапы́нак, каб вы́піць ка́вы/ча́ю;

Let’s take a break. Давайце адпачнём/зробім перапынак;

He worked all day without a break. Ён працаваў увесь дзень бесперапынна.

2. (in) разло́м; прало́м; трэ́шчына; перало́м (косці)

3. (in) разры́ў;

a break in diplomatic relations разры́ў дыпламаты́чных адно́сін

4. (in/with) парушэ́нне; адыхо́д ад (пра мастацтва, паводзіны і г.д.);

a break with tradition адыхо́д ад трады́цыі, парушэ́нне трады́цыі

5. (in) (рапто́ўная) зме́на;

a break in the weather рапто́ўная зме́на надво́р’я

6. sport брэйк (пра тэніс)

♦

a break of the day lit. світа́нне; зо́лак;

give me a break! infml спыні́ся! (гаварыць або рабіць што-н. раздражняльнае);

give smb. a break дава́ць каму́-н. ша́нец;

make a break for smth./for it спрабава́ць уцячы́;

That night they decided to make a break for freedom. У тую ноч яны вырашылі паспрабаваць уцячы на волю.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

плечо́ в разн. знач. плячо́, -ча́ ср.;

перело́м плеча́ перало́м пляча́;

пра́вое (ле́вое) плечо́ вперёд! воен. пра́вае (ле́вае) плячо́ напе́рад!;

на плечо́! воен. на плячо́!;

плечо́ коромы́сла плячо́ каро́мысла;

◊

на плеча́х проти́вника воен. на пляча́х праці́ўніка;

плечо́м к плечу́ плячо́ ў плячо́;

по плечу́ пад сі́лу, па сі́ле;

не по плечу́ не пад сі́лу;

име́ть го́лову на плеча́х мець галаву́ на пляча́х;

име́ть за плеча́ми мець за пляча́мі;

пожима́ть плеча́ми паціска́ць пляча́мі;

руби́ть с плеча́ сячы́ з-за пляча́;

с плеч доло́й! з плячэ́й дало́ў!;

гора́ с плеч гара́ з плячэ́й;

вы́нести на свои́х плеча́х вы́несці на сваі́х пляча́х;

взвали́ть на пле́чи узвалі́ць на пле́чы;

лежа́ть на плеча́х ляжа́ць на пляча́х.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

произойти́ сов.

1. адбы́цца; (случиться) зда́рыцца; (сделаться) зрабі́цца, ста́цца; (возникнуть) узні́кнуць;

глубо́кий перело́м произошёл в его́ жи́зни глыбо́кі перало́м адбы́ўся ў яго́ жы́цці;

э́то произошло́ давно́ гэ́та адбыло́ся (зда́рылася) даўно́;

что тут произошло́? што тут зда́рылася (ста́лася, адбыло́ся)?;

с ним что́-то произошло́ з ім не́шта зда́рылася (ста́лася, адбыло́ся, зрабі́лася);

посмо́трим, что произошло́ паглядзі́м, што зда́рылася (адбыло́ся);

как э́то произошло́? як гэ́та зда́рылася (ста́лася, зрабі́лася)?;

от неосторо́жности произошёл пожа́р ад неасцяро́жнасці ўзнік (зда́рыўся) пажа́р;

э́та боле́знь произошла́ от просту́ды гэ́та хваро́ба ўзні́кла (зда́рылася) ад прасту́ды; см. происходи́ть​ 1;

2. (взять начало, получить происхождение) узя́ць пача́так, пайсці́;

от него́ произошло́ многочи́сленное пото́мство ад яго́ пайшло́ (узяло́ пача́так) шматлі́кае пато́мства.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

turn

[tɜ:rn]

1.

v.i.

1) круці́цца

2) паваро́чвацца

Turn over on your back — Павярні́ся на сьпі́ну

3) паваро́чваць, зваро́чваць

The road turns to the north here — Даро́га паваро́чвае тут на по́ўнач

4) перахо́дзіць

The street turned into a highway — Ву́ліца перайшла́ ў аўтастра́ду

5) блядне́ць, бяле́ць

She turned pale — Яна́ зьбяле́ла

6) зварача́цца, зьвярта́цца

He turned to his father for help — Ён зьвярну́ўся да ба́цькі па дапамо́гу

2.

v.t.

1) круці́ць; паваро́чваць, пераваро́чваць

to turn the key in the lock — павярну́ць ключ у замку

to turn a furrow — адвярну́ць баразну́

to turn a page — перавярну́ць бачы́ну

2) пераклада́ць, перака́зваць

3) пары́раваць

to turn a punch — пары́раваць уда́р

4) загіна́ць; скру́чваць

5) спаўня́цца

He turned sixty — Яму́ спо́ўнілася шэсьцьдзеся́т

6) Figur. настаўля́ць, нацко́ўваць

to turn friends against friends — нацко́ўваць пры́яцеляў на пры́яцеляў

7) выме́ньваць, абме́ньваць

to turn stock into cash — вы́меняць а́кцыі на гато́ўку

8) зьмяня́ць рэлі́гію

3.

n.

1) абаро́т -у m.

at each turn of the wheel — пры ка́жным абаро́це ко́ла

2) паваро́т -у m.

a turn to the left — паваро́т нале́ва

right, left, about turn! — напра́ва! нале́ва! круго́м! (вайско́выя кама́нды)

3) паваро́т, заваро́т -у m.

a turn in the road — паваро́т даро́гі

4) зьме́на f.

a turn for the better (for the worse) — зьме́на на ле́пшае (го́ршае).

5) зьме́на f., перало́м -у m.

the turn of the year — перало́м го́ду, кане́ц го́ду

6) віто́к -ка́ m., адно́ ко́лца скрутка́ (вяро́ўкі)

7) чарга́ f.

to wait one’s turn — чака́ць свае́ чаргі́

8) Figur. учы́нак -ку m.

a good turn — до́бры ўчы́нак

9) прагуля́нка, прагу́лка f., шпа́цыр -у m.

•

- at every turn

- by turns

- in turn

- out of turn

- take turns

- turn down

- turn in

- turn loose

- turn off

- turn on

- turn out

- turn over

- turn to

- turn up

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

ко́сць ж., в разн. знач. кость;

перало́м ко́сці — перело́м ко́сти;

слано́вая к. — слоно́вая кость;

гуля́ць у ко́сці — игра́ть в ко́сти;

◊ ску́ра ды ко́сці — ко́жа да ко́сти;

к. ад ко́сці — кость от ко́сти;

даць у ко́сці — всы́пать; дать взбу́чку;

да касце́й (прамо́кнуць, праме́рзнуць, праня́ць і да т.п.) — до косте́й (промо́кнуть, промёрзнуть, проня́ть и т.д.);

на касця́х — на костя́х;

перамыва́ць ко́сці — перемыва́ть ко́сти;

ле́гчы касцьмі́ — лечь костьми́;

уе́сціся ў ко́сці — осточерте́ть, въе́сться в печёнки;

злажы́ць ко́сці — лечь костьми́, сложи́ть го́лову;

на жыво́й ~ці мя́са нарасце́ — погов. на живо́й кости́ мя́со нарастёт;

адны́ ко́сці — ко́жа да ко́сти; одни́ ко́сти;

касце́й не сабра́ць — косте́й не собра́ть;

да мо́згу касце́й — до мозга́ косте́й;

язы́к без касце́й — язык без косте́й;

ко́сці па́рыць — лежа́ть в земле́;

к. у го́рле — кость в го́рле;

ад цяпло́сці не баля́ць ко́сці — посл. пар косте́й не ло́мит;

куды́ груга́н касце́й не занясе́ — погов. куда́ во́рон косте́й не занесёт;

па́ра касце́й не ло́міць — посл. пар косте́й не ло́мит

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

КУ́РСКАЯ БІ́ТВА 1943,

адна з вырашальных вайск. аперацый у Вял. Айч. вайну. Адбылася на тэр. сучасных Курскай, Арлоўскай, Белгародскай, Бранскай і Калужскай абл. Расіі, Харкаўскай і Сумскай абл. Украіны. Складалася з 2 этапаў: абарончых баёў (5—23 ліп.) і контрнаступлення (12 ліп. — 23 жн.) сав. войск. Летам 1943 ням.-фаш. камандаванне падрыхтавала аперацыю «Цытадэль» — наступленне на т.зв. Курскі выступ сустрэчнымі ўдарамі з раёнаў Арла і Харкава, каб акружыць і знішчыць тут сав. войскі, вярнуць стратэг. ініцыятыву пасля паражэння ў Сталінградскай бітве 1942—43. На лініі Арол — Харкаў было сканцэнтравана 50 ням. дывізій (больш за 900 тыс. чал., да 2,7 тыс. танкаў і штурмавых гармат, каля 10 тыс. гармат і мінамётаў, больш за 2 тыс. самалётаў), што ўваходзілі ў 9-ю і 2-ю арміі групы армій «Цэнтр» (камандуючы ген.-фельдмаршал Г.Клюге), 4-ю танк. армію і аператыўную групу «Кемпф» групы армій «Поўдзень» (ген.-фельдмаршал Э.Манштэйн), г.зн. каля 70% танк., 30% матарызаваных і больш за 20% пяхотных дывізій, што дзейнічалі на сав.-герм. фронце. Сав. камандаванне разгадала намеры праціўніка і падрыхтавала эшаланіраваную абарону глыбінёй да 300 км. Абарону паўн. раёна Курскага выступу трымалі войскі Цэнтр. фронту (ген. арміі К.К.Ракасоўскі), паўд. — Варонежскага фронту (ген. арміі Л.Ф.Ватуцін): больш за 1,3 млн. чал., каля 20 тыс. гармат і мінамётаў, больш за 3,4 тыс. танкаў і самаходных гармат і каля 2,2 тыс. самалётаў. У іх тыле знаходзіўся ў рэзерве Сцяпны фронт (ген.-палк. І.С.Конеў). Для контрнаступлення былі падрыхтаваны Зах. (ген.-палк. В.Д.Сакалоўскі) і Бранскі (ген.-палк. М.М.Папоў) франты, а таксама 57-я армія (ген.-лейт. М.А.Гаген) Паўд.-Зах. фронту. Дзейнасць франтоў каардынавалі Маршалы Сав. Саюза Г.К.Жукаў і А.М.Васілеўскі. Раніцай 5 ліп. сав. артылерыя нанесла апераджальны ўдар па варожых пазіцыях. Ударныя ням. групоўкі пачалі наступленне на Курск з раёнаў Арла і Белгарада. На Арлоўскім напрамку каля с. Поныры вораг уклініўся ў сав. абарону на 10—12 км, на Белгародскім напрамку каля с. Прохараўка — на 35 км. 12 ліп. каля Прохараўкі адбылася самая буйная сустрэчная танк. бітва 2-й сусв. вайны, у якой з абодвух бакоў удзельнічала да 1200 танкаў і самаходных гармат. Пасля 8-дзённых малавыніковых атак ням.-фаш. войскі перайшлі да абароны. 12 ліп. пачалі контрнаступленне войскі Зах. і Бранскага франтоў, 15 ліп. ў напрамку Арла — Цэнтр. фронту, 16—18 ліп. на Белгародска-Харкаўскім напрамку — Варонежскага і Сцяпнога франтоў ва ўзаемадзеянні з Паўд.-Зах. фронтам (ген. арміі Р.Я.Маліноўскі). 5 жн. вызвалены Арол і Белгарад, 23 жн. — Харкаў. У выніку К.б. ням фаш. войскі страцілі каля 30 дывізій і шмат баявой тэхнікі. У ходзе бітвы ў тыле групы армій «Цэнтр» бел. партызаны правялі аперацыю «Рэйкавая вайна» (у ліп. пусцілі пад адхон 761 эшалон), чым у значнай ступені скавалі перавозкі праціўніка і адцягнулі на сябе каля 80 тыс. яго вайскоўцаў. У час бітвы вызначыліся воіны-беларусы лётчык А.К.Гаравец; танкісты М.М.Антонаў і В.Ф.Марцехаў, мінамётчык Б.Т.Шабан і інш. К.б. завяршыла карэнны пералом у ходзе Вял. Айч. вайны, стварыла ўмовы для пераходу сав. войск да агульнага наступлення, наблізіла пачатак вызвалення Беларусі (канец вер. 1943). Паражэнне Германіі ў К.б. вымусіла яе перайсці да абароны на ўсіх тэатрах 2-й сусв. вайны.

Літ.:

Колтунов Г.А., Соловьев Б.Г. Курская битва. М., 1983;

Кэйдин М. Курская битва — величайшее сухопутное сражение в истории // От Мюнхена до Токийского залива: Взгляд с Запада на трагические страницы истории второй мировой войны: Перевод. М., 1992;

Меллентин Ф. Танковые сражения 1939—1945: Пер. с англ. М., 1957. С. 186—202;

Соловьев Б.Г. «Кутузов» и «Румянцев» против «Цитадели» // Военно-ист журн. 1998. № 4.

В.А.Юшкевіч.

Да арт. Курская бітва 1943. Мастак П.А.Крываногаў. 1949.

т. 9, с. 52

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)