так прыслоўе

  1. прыслоўе: Такім чынам, а не інакш.

    • Т. трэба рабіць.
    • Ці т. я сказаў?

  2. прыслоўе: У такім стане, выглядзе і пад.

    • Мяса трэба есці з хлебам, а не т.
    • Мужчына нёс чамадан, а жанчына ішла т.

  3. прыслоўе: У такой ступені, да такой ступені, настолькі.

    • Гэта было т. даўно, што ніхто не помніць.
    • Стала т. цёмна, як ноччу.

  4. прыслоўе: Без асаблівай прычыны, патрэбы або без пэўнай мэты, без сур’ёзнага намеру.

    • Ён прыйшоў не памагаць, а т. паглядзець.

  5. прыслоўе: Правільна, дакладна, сапраўды.

    • Сумленны ён чалавек, гэта т.

  6. часціца: Ужыв. ў рэпліках пры адказе для выражэння сцвярджэння, згоды.

    • Верш вывучыў? — Т.
    • Ты любіш маляваць, любіш многа чытаць. Т.? — Т.

  7. часціца: Ужыв. ў рэпліцы-адказе з агульным значэннем неакрэсленасці.

    • Як жывеш? — Ды т.

  8. часціца: ўказальная. Выкарыстоўваецца ў пачатку сказа для канкрэтызацыі пацвярджэння раней выказанай думкі.

    • Т., цяжка табе будзе пакуль прывыкнеш.

  9. часціца: ўзмацняльная. Выкарыстоўваецца для падкрэслівання большай выразнасці таго слова, пры якім яно стаіць.

    • А я т. думаю, што ўсё гэта забудзецца.

  10. часціца: абмежавальная. Ужыв. для ўказання на прыблізную колькасць, меру чаго-н., час і пад.

    • Прайшлі т. кіламетраў пяць.
    • Гадоў т. праз дзесяць і не пазнаеш яго, як сустрэнеш.

  11. часціца: У спалучэнні з «і» указвае на характар дзеяння.

    • Яблык апетытны, т. і хочацца ўкусіць.

  12. злучнік: У спалучэнні са злучнікам «як» выкарыстоўваецца для злучэння аднародных членаў сказа і сказаў з параўнальна-супастаўляльным адценнем.

    • Як дзеці, т. і дарослыя любяць сваю родную мову.

Фразеалагізмы:

  • За так (размоўнае) — бясплатна, дарма.
  • І так далей — ужыв. ў канцы пералічэння чаго-н. і ўказвае, што пералічэнне можа прадаўжацца.
  • Не так каб (размоўнае) — не вельмі.
    • Не так каб цёпла было, але і не холадна.
  • Не так сабе — з нейкай мэтай, з пэўным намерам.
  • Так і так (размоўнае) — ужыв. замест пераказу, паўтарэння ўжо вядомага, пра што ўжо расказвалася.
  • Так сабе (размоўнае) — для абазначэння невысокай, пасрэднай ацэнкі каго-, чаго-н.
    • Цікавая кніжка? — Так сабе.
  • Так ці інакш (іначай) — ва ўсякім выпадку, як бы не склаліся абставіны.
    • Так ці інакш, я заўтра буду ў вас.
  • Хоць бы і так (размоўнае) — няма нічога асаблівага, дрэннага ў чым-н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

як​2 прыслоўе і часціца

  1. прыслоўе: пытальнае і адноснае. Якім чынам.

    • Я. знайсці тое месца?
    • Я. жывеш?
    • Вось я. трэба рабіць.

  2. прыслоўе: пытальнае. У якой ступені, наколькі.

    • Я. даўно ён паехаў?

  3. прыслоўе: азначальнае. У якой меры, ступені, да чаго.

    • Я. ён пастарэў.
    • Я. я рада!

  4. прыслоўе: неазначальнае. Як-небудзь (размоўнае).

    • Трэба ж я. знайсці згубленае.

  5. прыслоўе: часавае. У які час.

    • Я гэта бачыў, я. ішоў з працы.

  6. часціца: Ужыв. пры выказванні здзіўлення, збянтэжанасці.

    • Я.! Ты зноў дома!
    • — Я не ведаю, куды паклаў рэчы. — Я. не ведаеш?

  7. часціца: ўзмацняльна-сцвярджальная. Выражае бясспрэчнасць выказанай думкі, выступаючы ў знач.: як можна, немагчыма.

    • Ну я. мне тут не перажываць.

  8. часціца: Пры дзеясл. зак. трывання абазначае нечаканасць дзеяння.

    • А ён я. ускочыць, пабяжыць!

  9. злучнік: параўнальны. Падобна да чаго-н.

    • Мяккі я. пух.
    • Такі, я. і раней.

  10. злучнік: У якасці каго-, чаго-н.

    • Ён павінен гэта ведаць я. спецыяліст.

  11. злучнік: Ужыв. ў саставе пабочных груп і сказаў.

    • Я. кажуць.
    • Я. напрыклад.

  12. злучнік: Абазначае часавыя адносіны паміж галоўным і даданым сказамі.

    • Я. успомніш, страшна становіцца (кожны раз, калі).
    • Прайшло шмат часу, я. яны выехалі адсюль (з таго часу, калі).

  13. злучнік: Пасля адмоўных ці пытальных слоў і выразаў — акрамя, толькі.

    • Хто гэта мог зрабіць, я. не ты.

  14. іншыя значэнні:

    • Як адзін чалавек — дружна, усе разам.

    • Як бы — умоўна-мяркуемае параўнанне.

      • Згаджацца як бы нехаця.

    • Як бы там ні было — пры ўсіх ўмовах, ва ўсякім выпадку.

    • Як быццам — тое, што і быццам (у 1 і 2 знач.).

    • Як і што (размоўнае) — абагульненае ўказанне на аб’ект і сітуацыю.

      • Раскажы нам, як і што.

    • Як мага — служыць для ўзмацнення ступені параўнання.

      • Заходзь да нас як мага часцей.
      • Як мага лепш.

    • Як ні — хоць і, нягледзячы на тое, што.

      • Як ні лаюся, не слухаюць мяне.

    • Як (або што) ні кажы (размоўнае) — нягледзячы ні на што, усё-такі.

      • Як ні кажы, а свой куток мілы.

    • Як сказаць (размоўнае) — выкарыстоўваецца, каб паказаць ваганне, няўпэўненасць у чым-н.

      • — Яшчэ як сказаць. Можа, — і не.

    • Як толькі — адразу, зараз жа.

    • Як…, так і — злучнік пералічальны.

      • Ён заўсёды акуратна выконвае як вытворчую работу, так і грамадскую.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

вось​2 часціца

  1. Ужыв. для ўказання на ўсё, што знаходзіцца або адбываецца ў непасрэднай блізкасці, непасрэдна перад вачамі або нібы перад вачамі.

    • В. і наш аўтобус.
    • В. тут прысядзем.
    • В. гэтыя рэчы.

  2. Ужыв. для ўказання на паслядоўную змену падзей, з’яў і пад., на раптоўнае і нечаканае іх паяўленне.

    • Усе сціхла, але в. зноў пачуўся нейкі шум.

  3. Ужыв. пры выкананні якіх-н. эмоцый у кліч. сказах разам з указаннем на прадмет, з’яву.

    • Ах, в. які ён чалавек!
    • В. здарэнне дык здарэнне!

  4. У спалучэнні з пытальным займеннікам і прыслоўем надае ім сэнс указання на што-н. у адпаведнасці з іх знач. (з націскам на слове «вось»).

    • Вось што я вам скажу.
    • Вось у чым сутнасць.
    • Вось якая справа.
    • Вось куды трапіў.

  5. Ужыв. для большай выразнасці, звычайна ўзмацняючы, падкрэсліваючы значэнне наступнага слова.

    • В. вы мне і патрэбны.
    • В. і я пра гэта кажу.

  6. Ужыв. замест звязкі пры іменным выказніку.

  • Добрасумленная і высокапрадукцыйная праца — в. гарантыя нашых поспехаў.

Фразеалагізмы:

  • Вось-вось (размоўнае) —

    1. вось іменна, менавіта так;
    2. зараз, неўзабаве. Бацька вось-вось павінен прыйсці.

  • Вось вам! — атрымай(це) па заслугах.

  • Вось дык (размоўнае іранічны сэнс) — ужыв. для выражэння агульнай ацэнкі чаго-н.

  • Вось дык гулец!

  • Вось дык сіла!

  • Вось… дык (размоўнае) — афармляе сказ са знач. ацэнкі або вялікай ступені праяўлення чаго-н.

  • Вось спецыяліст дык спецыяліст!

  • Вось стараецца дык стараецца!

  • Вось і — ужыв. пры ўказанні на завяршэнне чаго-н., наступленне чаго-н. жаданага, чаканага.

  • Вось і прыйшлі.

  • Вось і мы.

  • Вось і ўсё (ужыв. пры заканчэнні гаворкі ў знач. больш няма чаго дадаць).

  • Вось табе І… (размоўнае) — пачынае гаворку пра тое, што аказалася не такім, як чакалася.

  • Вось табе і адпачылі!

  • Вось табе і свята!

  • Вось табе і на або вось табе і раз або вось табе і маеш (размоўнае) — вокліч з выпадку чаго-н. нечаканага, выказванне здзіўлення, расчаравання.

  • Вось так — ужыв. пры выказванні пагарды, знявагі.

  • Вось яно што! або вось яно як! — выражэнне здзіўлення або ўразумення.

  • Вось яшчэ! (размоўнае) — ужыв. пры адмаўленні чаго-н., пры нязгодзе з чым-н. або пры адмоўных адносінах да чаго-н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

свой займ

1. (уласны) éigen; éigentümlich (своеасаблівы);

жыць сваі́м ро́зумам nach séinem éigenen Kopf hándeln;

2. у знач наз н das Séine [Séinige], das Déine [Déinige] і г. д.;

ко́жнаму сваё jédem das Séine;

стая́ць на сваі́м auf séiner Méinung bestéhen*; steif und fest beháupten;

дабі́цца свайго́ séinen Wíllen dúrchsetzen; séine Ábsicht erréichen;

3. у знач наз свае́ мн (родныя) méine (déine, séine і г. д.) Verwándten [Famíli¦e]; die Méinigen, die Déinigen, die Séinigen і г. д. (кніжн);

я быў у сваі́х ich war bei méinen Éltern [Verwándten], ich war bei den Méin(ig)en;

тут усе́ свае́ hier sind wir únter uns, hier sind kéine Frémden; (родныя) alle gehören zur Famíli¦e;

у свой час séinerzeit (пра мінулае); zu pássender [gelégener] Zeit (пра будучае);

усё ў свой час álles zu séiner Zeit;

не ў сваі́м ро́зуме разм übergeschnappt; nicht ganz ríchtig im Óberstübchen;

ты не ў сваі́м ро́зуме разм du bist wohl nicht recht bei Trost [bei Sínnen];

на сваі́х дваі́х жарт auf Schústers Ráppen; zu Fuß;

паме́рці сваёй сме́рцю éines natürlichen Tódes stérben*;

ён там свой чалаве́к er geht dort ein und aus; er ist dort wie zu Háuse;

4. перакладаецца адносным займеннікам адпаведнай асобы і ліку; mein, dein, sein, ihr, únser, éuer, ihr;

я [ты, ён, яна́, мы, вы, яны́] згубі́ў [згубі́лі] сваю́ кні́гу ich hábe [du hast, er hat, sie hat і г. д.] mein [dein, sein, ihr і г. д.] Buch verlóren;

◊ сам не свой außer sich

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

сло́ва н

1. Wort n -es, Wörter i Wórte;

заме́жнае сло́ва Frémdwort n;

2. (мова) Réde f -, -n, Ánsprache f -, -n;

усту́пнае сло́ва Eröffnungsansprache f;

вало́даць да́рам сло́ва rédegewandt sein, Rédnertalent besítzen*;

прасі́ць сло́ва ums Wort bítten*, sich zum Wort mélden;

даць сло́ва das Wort ertéilen;

узяць сло́ва das Wort ergréifen*;

заклю́чнае сло́ва Schlússwort n;

3. (абяцанне) Wort n -es, -e, Verspréchen n -s, -;

чалаве́к сло́ва ein Mann von Wort, ein Éhrenmann;

сло́ва го́нару! Éhrenwort!;

пару́шыць сло́ва sein Wort bréchen*;

стрыма́ць сло́ва (sein) Wort hálten*;

ве́рыць на сло́ва aufs Wort gláuben;

да сло́ва apropos [-´po:], übrigens, nebenbéi geságt;

сло́ва ў сло́ва Wort für Wort;

сло́ва за сло́ва ein Wort gab das ándere;

гу́чныя сло́вы gróße Wórte [Phrásen];

ця́жка сказа́ць сло́вмі es lässt sich schwer in Wórte fássen [in Wórten wíedergeben*];

не даць сказа́ць сло́ва nicht zu Wort kómmen lássen*;

не спыта́ць ні сло́ва пра што-н mit kéiner Sílbe nach etw. (D) frágen;

з яго́ слоў séinen Wórten nach, séiner Áussage nach;

гульня́ слоў Wórtspiel n -(e)s, -e;

крыла́тыя сло́вы geflügelte Wórte;

4. (сказанне) Mär f -, -en;

«Сло́ва пра пахо́д І́гаравы» «Die Mär vom Héereszug Ígors», «Das Ígorlied»;

◊ кіда́ць сло́вы на ве́цер in den Wind réden;

ні сло́ва! kéinen Laut!, still!;

адны́м сло́вам mit éinem Wort, kurz und gut;

на сло́вах in Wórten;

у яго́ сло́вы не разыхо́дзяцца са спра́вай er steht zu séinem Wort

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

прямо́й

1. (ровный, без изгибов) прамы́; ро́ўны; про́сты;

прямо́е де́рево ро́ўнае (прамо́е) дрэ́ва;

2. мат. прамы́;

пряма́я ли́ния прама́я лі́нія;

пряма́я пропорциона́льность прама́я прапарцыяна́льнасць;

прямо́й у́гол прамы́ ву́гал;

3. (беспересадочный) прамы́;

прямо́е сообще́ние прамы́я зно́сіны;

ваго́н прямо́го сообще́ния прамы́ ваго́н, ваго́н прамы́х зно́сін;

4. (непосредственный) непасрэ́дны, прамы́; (о выборах, обложении и т. п.) прамы́;

прямо́й результа́т непасрэ́дны вы́нік;

э́то его́ пряма́я обя́занность гэ́та яго́ непасрэ́дны абавя́зак;

прямо́й нача́льник непасрэ́дны нача́льнік;

прямо́е указа́ние непасрэ́днае ўказа́нне;

прямы́е вы́боры прамы́я вы́бары;

прямо́е избира́тельное пра́во прамо́е вы́барчае пра́ва;

пряма́я ли́ния (родства́) прама́я лі́нія (свая́цтва);

прямо́й насле́дник непасрэ́дны насле́днік;

прямо́й нало́г фин. прамы́ пада́так;

5. (явный) я́ўны; (открытый) адкры́ты;

прямо́й вы́зов я́ўны (адкры́ты) вы́клік;

6. (бесхитростный, правдивый) праўдзі́вы; (откровенный) адкры́ты; (искренний) шчы́ры;

прямо́й челове́к праўдзі́вы (адкры́ты) чалаве́к;

прямо́й хара́ктер адкры́ты хара́ктар;

прямо́й отве́т адкры́ты (шчы́ры) адка́з;

7. (безусловный, настоящий, действительный) бясспрэ́чны, сапра́ўдны;

пряма́я вы́года бясспрэ́чная вы́гада;

пряма́я необходи́мость бясспрэ́чная неабхо́днасць;

прямо́й расчёт, прямо́й смысл бясспрэ́чная вы́гада;

прямо́й расчёт (смысл) сде́лать так бясспрэ́чна лепш (вы́гадней) зрабі́ць так;

8. грам. про́сты, прамы́;

пряма́я речь про́стая мова;

прямо́е дополне́ние прамо́е дапаўне́нне;

9. / пряма́я кишка́ анат. прама́я кі́шка;

◊

в прямо́м смы́сле сло́ва у прамы́м сэ́нсе сло́ва;

пряма́я доро́га прама́я (про́стая) даро́га;

прямо́й путь прамы́ (про́сты) шлях.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

Wásser

n -s, - i Wässer

1) вада́

flíeßendes ~ — прато́чная вада́

~ tréten* — пла́ваць сто́ячы [слупко́м]; жарт. пераміна́цца з нагі́ на нагу́ (ад збянтэжанасці, хвалявання)

zu [auf dem] ~ — па вадзе́

zu ~ und zu Lánde — на мо́ры і на су́шы

übers gróße ~ fáhren* — е́хаць [плыць] це́раз Атланты́чны акіцн

etw. únter ~ sétzen — затапі́ць што-н. (мясцовасць і г.д.)

ihm läuft das ~ im Múnde zusámmen — у яго́ слі́нкі цяку́ць

er hat ~ — у яго́ вадзя́нка

das ~ ábschlagen* [lássen*] — мачы́цца

◊ das ~ steht ihm bis an den Hals — ≅ ён у ве́льмі ця́жкім стано́вішчы

j-n über ~ hálten* — аказа́ць падтры́мку каму́-н.

das ~ pflügen — ≅ таўчы́ ваду́ ў сту́пе

ein Schlag ins ~ — дарэ́мны крок

álle ~ auf séine Mühle ríchten — імкну́цца то́лькі да ўла́снай вы́гады

stílle ~ sind tief — ці́хая вада́ грэ́блю рве

da fließt noch viel ~ den Berg hináb — ≅ яшчэ́ мно́га вады́ сплыве́

er ist mit állen ~n gewáschen — ён прабе́глы чалаве́к

hier [da] wird auch nur mit ~ gekócht, es wird [überáll] mit ~ gekócht — ≅ гэ́та ро́біцца ўсю́ды адно́лькава, лю́дзі ўсю́ды адно́лькавыя [адны́ і ты́я ж]

2)

Kölnisches ~ — адэкало́н

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

зайсці́, зайду, зойдзеш, зойдзе; пр. зайшоў, ‑шла, ‑шло; заг. зайдзі; зак.

1. Прыйсці куды‑н., да каго‑н. ненадоўга, пабыць дзе‑н. мімаходам. Каб не размінуцца з Янкам, Лабановіч рашыў зайсці на яго ранейшую кватэру. Колас. Увечары прыехаў з Серадзібора капітан Рыбін і зайшоў да Малашкіна. Пестрак. // па каго-што і з інф. Прыйсці з якой‑н. мэтай. Зайсці ў яслі па сына. □ Ідзе Міхал дамоў з абходу, І хоць чуваць, што ныюць ногі, Але зварочвае з дарогі І робіць круг, бо як стрымацца, Каб не зайсці палюбавацца І ярыною і жытамі? Колас. // у што. Увайсці куды‑н. Зайсці ў двор. Параход зайшоў у порт. □ Малады чалавек зайшоў у кабінет і хутка выйшаў. Кавалёў. // у што. Залезці, забрацца. Зайсці па калені ў ваду.

2. Ідучы, апынуцца далёка або не там, дзе трэба. — Ты не спазніся ў часць. Яны далёка зойдуць, і табе цяжка будзе дагнаць іх. Шамякін. Пешыя і абоз .. пайшлі напрасткі. І зайшлі ў .. бездань балот. Брыль.

3. Ідучы, дасягнуць патрэбнага месца. — Уставай, сынок... Табе ж да відна трэба ў Петрыкаў зайсці. Капыловіч.

4. Падысці не прама, а збоку, у абход. Зайсці, спераду. Зайсці ў тыл ворагу.

5. Ідучы, завярнуць за што‑н., апынуцца за чым‑н. Зайсці за вугал. Зайсці за лес. □ Начальнік цэха зайшоў за стол, адсунуў нагою крэсла, насцярожыўся. Карпаў.

6. Апусціцца за гарызонт (пра нябесныя свяцілы). Месяц зайшоў. □ Сонца даўно зайшло, і ў лесе панаваў змрок. Сіняўскі.

7. Узнікнуць, пачацца (пра размову, гутарку). Зайшла гутарка пра дружбу. □ З прычыны гэткага непаразумення зайшло было пытанне аб тым, ці не варта адкласці сход. Зарэцкі.

8. Разм. Зрабіць ход, пайсці (пры гульні ў карты). Зайсці тузам.

9. Разм. (звычайна са словам «замуж»). Стаць чыёй‑н. жонкай. [Макрына] замуж зайшла. За Пракопавага сына Яўгена. Баранавых. // куды. Пажаніўшыся, пераехаць туды, дзе жыве муж. — За мяне ён старэйшы, а ведаю я яго з той пары, як сюды замуж зайшла. Пташнікаў.

10. у што. Заехаць, паглыбіцца. Цвік зайшоў у сцяну па самую плешку.

11. Налажыцца адно на другое. Зайшла пала за палу.

12. Падысці, змясціцца. Шыба зайшла ў пазы.

•••

Далёка зайсці — выйсці за межы звычайнага, пераступіць граніцы дазволенага.

Зайсці на аганёк (агеньчык) — зайсці да каго‑н. мімаходам, убачыўшы ў вокнах святло.

Зайсці ў тупік — трапіць у цяжкае, бязвыхаднае становішча.

Розум за розум зайшоў гл. розум.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

апо́шні, ‑яя, ‑яе.

1. Які знаходзіцца на самым канцы чаргі, шэрагу падобных прадметаў, з’яў. На апошняй платформе, хутаючыся ў каўнер кажуха, стаяў вартавы. Мележ. Зораў у апошні раз паспрабаваў адгаварыць Каленіка ад задуманага ім плана. Паслядовіч. Апошняму госцю лыжка ў качарэжніку. Прыказка. // Перадсмяротны. [Зарэччы:] Сябры, таварышы мае, Мой час апошні настае. Бачыла.

2. Адзіны, астатні. І мы не раз з табою ў бітвах Сухар апошні раздзяляла. Прыходзька. // Які падыходзіць к канцу, канчаецца. Сабраўшы апошнія сілы, плюнуў Васіль проста ў вочы палкоўніку. Лынькоў. // у знач. наз. апо́шняе, ‑яга, н. Тое адзінае, што засталося. [Туляга:] [Гарлахвацкі] шчыры, душэўны. Гатоў з чалавекам апошнім падзяліцца. Крапіва.

3. Які адбыўся непасрэдна перад чым‑н. Але гэта былі не апошнія словы развітання. Янкоўскі. // Які толькі што з’явіўся, самы новы. Апошнія паведамленне Апошняе дасягненне тэхнікі. Апошняя мода. □ Праходзяць суседзі і ціха пытаюцца Пра Дон і Растоў, пра навіны апошнія. Панчанка. Асабліва.. [Зоя] любіла кінаартыстаў, запісвала новыя песні з апошніх фільмаў і адчувала сябе шчасліваю. Грахоўскі. // Які толькі што мінуў (пра тэрмін, час). Гэта вада фактычна і была.. адзінай ежай [Мірона і Віктара] за апошнія суткі. Маўр.

4. Канчатковы, рашаючы, заключны. Апошняя цана. Апошняе слова. □ Ведаю — страт яшчэ будзе нямала І ў пераможным апошнім баі. Танк.

5. Вышэйшы, крайні. Апошні сродак. □ Міхалка заўважыў, што бацька гатоў быў пайсці на самую апошнюю сваю прыніжанасць, абы накарміць сваіх дзяцей. Чорны.

6. Самы нязначны з усіх падобных; дрэнны. [Байсак:] — Калі я п’ю, я не чалавек тады, я апошняя жывёліна, без волі, без розуму. Лынькоў. // Непрыстойны (пра брыдкія словы). Узлавалася Юля на яблыньку, пачала яе лаяць апошнімі словамі. Якімовіч.

7. Гэты, толькі што названы. Стала відаць, хто што думае і хто чаго хоча, і хто сам не ведае, што яму думаць і чаго хацець. А гэткія, апошнія, таксама былі. Чорны.

•••

Апошні акорд гл. акорд.

(Апошні) крык моды гл. крык.

Апошні з магікан — апошні прадстаўнік чаго‑н.

Апошняе слова (навукі і тэхнікі) гл. слова.

Апошняя гадзіна гл. гадзіна.

Апошняя дарога гл. дарога.

Да апошняга — поўнасцю, да канца, без астачы.

Да апошняга каліва гл. каліва.

Да апошняй капейкі гл. капейка.

Да апошняй кроплі (каплі) крыві гл. кропля.

Да (апошняй) ніткі гл. нітка.

З апошніх сіл гл. сіла.

Не ты (я, ён, яна) першы, не ты (я, ён, яна) апошні гл. першы.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

адабра́ць 1, адбяру, адбярэш, адбярэ, адбяром, адбераце; зак., каго-што.

1. Прымусіць каго‑н. аддаць які‑н. прадмет; сілай забраць у каго‑н., што‑н. Дубінка — скок, скок! Пабегла, адабрала ў ведзьмара гуслі. Якімовіч. Дануся, пакрыўдзіўшыся, адабрала касу і закінула за плячо. Карпюк. Ля сэрца ён хаваў іх [вершы] і бярог, Каб не знайшлі, не адабралі каты. Танк. // Пазбавіць каго‑н. права карыстацца чым‑н. Адабраў пан пасеку, і за гадоў дваццаць пяць парос на ёй густы ельнік ды бярэзнік. Гарэцкі. // Пазбавіць каго‑, чаго‑н., забраўшы сабе, забіўшы, зруйнаваўшы. [Наталля:] — А пасля да мяне прыйшла жанчына і сказала, што я адабрала ў яе мужа. Скрыган. Толькі адно пачуццё яскрава жыло ў Арыне: нянавісць.. да Патапчыка. Гэта ён зглуміў яе шчасце, адабраў у яе чалавека. Чарнышэвіч. [Наста:] Майго любага сына Адабрала вайна, І надзеяй адзінай Засталася яна [Таццяна]. Глебка.

2. Пазбавіць каго‑н. якіх‑н. пачуццяў, якасцей, права на што‑н. Стары Няміра стагнаў на саломе — трывога, здарожанасць адабралі ў яго ўсе сілы. Чорны. [Тася:] — А вайна ўсё зрабіла трагедыяй, усё ў мяне адабрала: і першае каханне, і сям’ю, і нават права быць матуляй. Гарбук. Вораг, якога мы пазналі ў верасні трыццаць дзевятага года, цяпер захацеў адабраць у нас волю і шчасце ўжо назаўсёды. Брыль. // Пазбавіць чаго‑н., што дае сродкі на існаванне. [Алаіза Пашкевіч:] — Я ведаю, што ў вас [рабочых] дзеецца на заводзе. Ведаю, што Суравіч звольніў трыццаць чалавек. Выгнаў іх з завода, адабраў кавалак хлеба. Арабей. У калгасе прыладзіўся [Хмыль] вупраж выдаваць: у старых работу адабраў. М. Стральцоў.

3. Выдаткаваць, патраціць нейкую колькасць часу (сілы, сродкаў, здароўя) на выкананне чаго‑н. Старшы лейтэнант, які то хадзіў туды-сюды, то паглядваў нецярпліва за рэчку, падумаў, што гэтая пераправа адбярэ ў яго многа часу. Мележ. Нямала адабраў здароўя апошні працэс — групавая справа малалетніх парушальнікаў. Васілевіч.

4. безас. Страціць здольнасць чым‑н. валодаць. У Мяфодзія Паўлавіча на некаторы час адабрала мову. Чарнышэвіч. Адабрала ногі, цела змарыла неадольная млявасць. Дуброўскі.

5. Выбраць з аднастайных прадметаў асобныя з іх, якія вылучаюцца пэўнай якасцю або прыкметай. Настаўнік прапануе вучням яшчэ адабраць патрэбныя словы... Самцэвіч. [Сакратар:] — Там [у парткабінеце] з ім [загадчыкам аддзела прапаганды] адбярыце неабходную літаратуру, парайцеся наконт тэмы і плана даклада і — дзейнічайце. Сіўцоў.

6. Спец. Выстругаць адборнікам фігурную паверхню чаго‑н.

адабра́ць 2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.

Незак. да адобрыць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)