разбудзі́ць, ‑буджу, ‑будзіш, ‑будзіць; зак., каго-што.

1. Прымусіць каго‑н. прачнуцца. Раніцай Вера разбудзіла мужа пасля таго, як падаіла карову. Пальчэўскі. [Хрысцюк] сабе спакойненька падрэмваў увесь вечар на ложку, пакуль жонка не разбудзіла піць чай. Дуброўскі. / у перан. ужыв. Ідзём мы вышукваць напрамкі дарог, Каб стэп разбудзіць, Каб ажыў ён і мог Раджаць для краіны хлеб. Кірэенка.

2. перан. Выклікаць да жыцця, абудзіць, актывізаваць. Антон глядзеў у .. [Алініны] блакітныя вочы. Яны разбудзілі ў яго сэрцы былыя пачуцці. Прокша.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

тфу, выкл.

Разм.

1. Ужываецца гукапераймальна для абазначэння гуку, які ўтвараецца пры пляванні. — Тфу! — плюнуў Шырокі і акінуў фельчара зняважлівым вокам. Колас.

2. Ужываецца для выказвання незадаволенасці, прыкрасці, злосці, расчаравання і пад., а таксама пагардлівых адносін да каго‑, чаго‑н. [Лазавік:] — Тфу, атрута. І як ты, Стась, смокчаш сваю люльку? Хомчанка. — Тфу! — зазлаваўся Міхалап. — Галоднай куме хлеб наўме. Алешка.

3. у знач. вык. Ужываецца для характарыстыкі каго‑, чаго‑н. нязначнага, дробязнага, нікчэмнага. Абрэзкі тыя — тфу! — метровыя шматкі. Корбан.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

кусаць, ✂; незак.

  1. Хапаць, раніць зубамі, джалам, прыносячы боль.

    • Сабака кусае.
    • К. сабе губы (выяўляць сваю злосць, прыкрасць і пад.).

  2. Захопліваць зубамі, аддзяляць, адкусваць ад чаго-н.

    • К хлеб.
    • К. яблык.

  3. перан. Моцна пячы, раздражняць скуру (пра крапіву і некаторыя калючыя расліны).

|| аднакр. кусануць, ✂ і куснуць, ✂.

|| наз. кусанне, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

загарнуць, ✂; зак.

  1. Згарнуць у адно месца, загрэбці.

    • З. жар.

  2. Прыкрыць зверху (пяском, лісцем і пад.).

    • З. зямлёй.

  3. Ахінуць, закруціць у што-н. З. хлеб у сурвэтку.

    • З. дзіця ў коўдру.

  4. Закрыць (кнігу, сшытак і пад.).

    • З. канспект.

  5. Загнуць, адвярнуць край адзення, тканіны і пад.

    • З. крысо шыняля.

|| незак. загортваць, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

сади́ть несов.

1. (сажать) садзі́ць, саджа́ць;

сади́ть дере́вья садзі́ць (саджа́ць) дрэ́вы;

сади́ть госте́й садзі́ць (саджа́ць) гасце́й;

сади́ть на до́лжность председа́теля садзі́ць на паса́ду старшыні́;

сади́ть на дие́ту садзі́ць на дые́ту;

сади́ть в тюрьму́ садзі́ць (саджа́ць) у турму́;

сади́ть хлеб в печь садзі́ць (саджа́ць) хлеб у печ;

сади́ть ры́бу в пруд садзі́ць ры́бу ў са́жалку;

сади́ть насе́дку садзі́ць квакту́ху;

сади́ть кля́ксу садзі́ць кля́ксу;

2. прост. (идти) садзі́ць, пе́рці;

3. прост. (вгонять, вбивать) садзі́ць;

он са́дит пу́лю за пу́лей в сте́ну ён са́дзіць ку́лю за ку́ляй у сцяну́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

сухо́й прям., перен. сухі́;

сухо́е бельё суха́я бялі́зна;

сухо́е ле́то сухо́е ле́та;

сухо́й во́здух сухо́е паве́тра;

суха́я еда́ суха́я е́жа;

весь он жи́листый и сухо́й уве́сь ён жы́лісты і сухі́;

суха́я встре́ча суха́я сустрэ́ча;

сухо́й расска́з сухо́е апавяда́нне;

сухо́й ка́шель сухі́ ка́шаль;

сухо́й треск сухі́ трэск;

сухо́е де́рево сухо́е дрэ́ва;

суха́я рука́ суха́я рука́;

сухо́й хлеб сухі́ хлеб;

сухо́й тума́н сухі́ тума́н;

◊

вы́йти сухи́м из воды́ вы́йсці сухі́м з вады́;

держа́ть по́рох сухи́м трыма́ць по́рах сухі́м;

сухо́й ни́тки не оста́лось сухо́й ні́ткі не застало́ся.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

Caecus non judicat de colore

Сляпы не судзіць аб колеры.

Слепой не судит о цвете.

бел. Сляпой курыцы і жвір ‒ пшаніца.

рус. Слепой курице всё пшеница.

фр. Juger/parier de qch comme les aveugles des couleurs (Судить/говорить о чём-то, как слепые о цвете).

англ. Blind man can judge no colours (Слепой не может судить о цвете).

нем. Dem Armen schmeckt jegliches Brot (Бедняку вкусен всякий хлеб).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Пяка́рня ’памяшканне, дзе выпякаюць хлеб’ (ТСБМ), пекарня ’памяшканне для службы ў маёнтку з вялікай печчу для выпечкі хлеба’ (Сержп.). Вытворнае ад пе́кар ’хлебапёк’ (гл.), параўн. пя́кар ’тс’ (івац., Сл. ПЗБ), ці хутчэй запазычанне з польск. piekarnia, адкуль паходзіць і складаны суфікс ‑арня для ўтварэння назоўнікаў — назваў памяшканняў для пэўнай дзейнасці. Першаснай крыніцай лічыцца с.-в.-ням. бавар. peck ’пекар’, с.-в.-ням. bẹcke ’тс’, сучаснае ням. Bäcker ’тс’ (гл. Фасмер, 3, 226; Сной, 434 і інш.), аднак наяўнасць ст.-слав. пекарь, пекаръница ’хлебная печ’, а таксама адпаведных слоў у большасці сучасных славянскіх моў ставіць пад сумненне апошняе меркаванне, гл. БЕР, 5, 133.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Пляска́ч 1 ’пірог’ (Касп.), плеску́ха ’скавароднік, пярэпечка’ (лун., ЛА, 4; ЖНС). Да пляска́ць (гл.). Параўн. укр. плеска́ч ’круглы хлеб з плоскай паверхняй’.

Пляска́ч 2 ’гатунак ячменю — з двума радамі зярнят у коласе’ (Сцяц.). Да плоскі (гл.), г. зн. першапачаткова ⁺пласка́ч, аднак пад уплывам пляска́ць, пляска́ты ‑ла‑ > ‑ля‑.

Пляска́ч 3, звычайна ў мн. л. плыскачы́ ’памылка ў чынах, калі абедзве ніткі асновы кладуць разам, а не па адной уверх і ўніз’ (Уладз.). Відаць, з ⁺пласкачы < пло́скі (гл.). Параўн. польск. паўн.-усх. płaszczka, plaszczucha ’спляценне пры тканні, у якім дзве ніткі асновы ідуць побач’, падляшск. płaskocha ’блюзна ў палатне з-за плескача’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ма́са ’колькасць матэрыі, якая складае цела’, ’вялікая колькасць, мноства, шмат чаго-небудзь’, ’мноства рэчыва без пэўнай формы’, ’народ, шырокія колы насельніцтва’ (ТСБМ, Яруш., ТС). Еўрапейскае слова. У бел. мову запазычана з польск. і, магчыма, паўторна з рус. мовы, у якіх з новав.-ням. Masse (XVI ст.) або з франц. masse > лац. massa ’злітак’, ’ком, глыба, кавалак’, ’хаос’ < ст.-грэч. μᾶζα ’цеста’, ’ячменны хлеб’ < μάσσω ’мяшаю, размешваю’. Сюды ж масаві́к ’той, хто вядзе работу ў масах’, ’арганізатар масавых гульняў’ (ТСБМ), ма́савыя ’летняе свята саўгаснікаў’ (віл., Нар. сл.), масо́ўка ’масавая сцэна ў спектаклі, фільме’, ’масавая прагулка’, ’тайны рэвалюцыйны сход’ (ТСБМ) — усе з рус. мовы.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)