◎ Пы́рса ’пілавінне, апілкі’ (шчуч., Сл. ПЗБ; парыц., Янк. Мат.; б.-каш., жлоб., Мат. Гом.), параўн. укр. пирса ’тс’. Відаць, да тырса ’тс’ (гл.) пад уплывам пырскаць, параўн. пірса, пярса (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Распалта́ць ’разабраць (напр., кабана)’, ’анатаміраваць (труп)’, распалта́ч ’той, хто разбірае кабана’, сюды ж ро́спалаць (гл.), ро́спаласць ’разразанне; анатаміраванне’ (Ласт.). У выніку метатэзы ад расплата́ць (гл.). Магчыма, пад уплывам полць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скразня́к ‘скразны вецер’ (ТСБМ). Да скразны́ < скрозь з суф. ‑ак. Сюды ж скрасе́нны ‘нідзе не сточаны, суцэльны’ (Варл.) з аглушэннем ‑з‑ у інтэрвакальным становішчы, відаць, пад уплывам маўленчай формы скрось.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скры́га ‘крыга’, ‘пласт узаранай зямлі’, скрыга́н ‘скрыль’ (Шатал.; віл., шчуч., Сл. ПЗБ), скры́га, скрыжа́ліна ‘кавалак лёду, мёрзлай зямлі, солі і інш.’ (Варл., Ян.). Гл. крыга. Семантыка пад уплывам скрыль (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Слу́па, слупа́ прысл. ‘дубка (станавіцца)’, слупка́ ‘тс’ (ганц., шчуч., Сл. ПЗБ), слупкава́ць ‘станавіцца дубка’ (іўеў., там жа). Да слуп (гл.) па тыпу прыслоўяў на ‑а, параўн. ду́ба, стаяка́ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Соўбіль ‘недарэка, які мяшаецца ў чужыя справы’ (Варл.). Відаць, да со́ваць (гл.), утворана ад варыянта асновы ‑со́ўваць (параўн. засо́ўваць, перасо́ўваць і пад.) праз дэвербатыў *соўба з суф. ‑ель (фанетычна ‑іль).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тарча́к ’галоўны корань дрэва, старчак’ (паст., Расл. св.), тарчма́к ’тс’ (бялын., ЛА, 1). Назоўнікі ад тарча́ць, паралельнага да тырча́ць (гл.), параўн. яшчэ старча́к ’тс’; апошняя форма пад уплывам тарчма, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ту́лю-ту́лю — выклічнік, які перадае ігру на дудцы (ТС), тулюлю́ — імітацыя плачу: jak dam, to zawiedziész tululú (ваўк., Федар. 4). Гукаперайманні, параўн. славен. tuliti ‘выць, раўсці’, дыял. ‘трубіць’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
затапі́цца, ‑таплюся, ‑топішся, ‑топіцца; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Апынуцца пад вадой, пакрыцца вадой. Я адна па вадзе ішла. Лугавіна ўся затапілася. Бічэль-Загнетава.
2. Разм. Утапіцца, заліцца (пра чалавека).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зацкава́ны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад зацкаваць.
2. у знач. прым. Злоўлены; заганяны на паляванні сабакамі (пра звера).
3. перан.; у знач. прым. Змучаны праследаваннямі, нападкамі, паклёпамі і пад. Зацкаваны чалавек.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)