персо́на, ‑ы, ж.

1. з азначэннем. Кніжн. і іран. Асоба, чалавек. На сцяне вісеў партрэт міністра шляхоў зносін, але Блок, здавалася, касаваў яго сваёю персонаю. Колас. // Важная, значная асоба. Расказваюць, аднаго разу па чыгунцы праз горад праязджала нейкая вельмі важная персона. Айзік ніяк не мог прабіцца ў вагон, сфатаграфаваць яе. Сабаленка. Не ляжыць да яго, пэўна, сэрца яе. Але ж бацька хлапца не малая персона. І дзяўчына надзею хлапцу падае. Вялюгін.

2. Чалавек, асоба (за сталом). Накрыць стол на пяць персон.

•••

Персона грата (лац. persona grata — пажаданая асоба) — а) дыпламат, кандыдатура якога на дыпламатычны пост адобрана ўрадам той краіны, куды ён накіраваны; б) (уст. і іран.) пра чалавека, які карыстаецца асобымі прывілеямі, прыхільнасцю з боку высокапастаўленай асобы.

Персона нон грата (лац. persona non grata) — дыпламатычны прадстаўнік, які не карыстаецца давер’ем з боку ўрада дзяржавы, куды ён назначаецца.

Уласнай персонай (жарт.) — сам, асабіста. — Вось ён, уласнай персонай, — пачуўся ў гэты час з парога мужчынскі голас. Васілевіч. [Камендант] часам сам, мінаючы кур’ера, прыносіць ёй паперы, уласнай персонай заходзіць да яе. Лынькоў.

[Лац. persona.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

blue

[blu:]

1.

n.

1) блакі́т -у m.; сі́ні ко́лер

2)

а) сі́няя фа́рба

б) сі́нька f.

3) informal “сі́няя панчо́ха”

4) informal сі́няя сту́жка (знак высо́кага вызначэ́ньня)

2.

adj.

1) сі́ні, сі́ненькі; блакі́тны

2) пасіне́лы, сьсіне́лы

blue with cold — пасіне́лы ад хо́ладу

3) су́мны; хму́рны; зьнеахво́чаны

to look blue — мець су́мны вы́гляд

to feel blue — чу́цца прыгне́чаным

4) бязра́дасны, змро́чны, прыгнята́льны

5) esp. Brit. непрысто́йны, салёны

a blue joke — салёны жарт

6) блю́завы

3.

v.t.

сіні́ць (сі́нькай)

•

- into the blue

- out of the blue

- the blue

- the Blue and the Gray

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

Ігра́. Рус. игра́ ’ігра’, дыял. ’гулянне моладзі’, ’урачыстасць’, ’вяселле’, ’скокі, танцы’, укр. гра, ігра́, польск. gra, уст. igra ’тс’, в.-луж. hra ’тс’, н.-луж. gra, igra ’тс’, чэш., славац. hra ’ігра, забаўка, пацеха’, ’жарт’, славен. ígra ’ігра’, серб.-харв. и̏гра ’тс’, балг. игра́ ’ігра, пацеха’, макед. игра ’тс’. Ст.-слав., ст.-рус. игра ’пацеха, танец’, ’ігра’, ст.-бел. игра ’ігра, забава’ (Скарына). І.‑е. сувязі не зусім ясныя. Магчыма. прасл. *jьgra мела рытуальнае і сакральнае значэнне. Сінкрэтычнасць семантыкі слав. слова і збліжэнне са ст.-інд. yájati ’шанаваць бажаство’, грэч. ἅγιος ’свяшчэнны’ даюць падставу для такога меркавання (Патабня, РФВ, 6, 1881, 3, 150–153). Тапароў (Этимология, 1977, 15–17), вяртаючыся да этымалогіі Патабні, звязвае *jьg‑ra з ідэяй сакральнай адзначанасці і шанавання, прызнаючы, аднак, фанетычныя цяжкасці ўзвядзення слав. слова да і.-е. *i̯ag‑ ’рэлігійнае шанаванне’. Семантычную і фармальную аргументацыю гл. яшчэ Трубачоў, Эт. сл., 8, 208–210. Іншыя супастаўленні: ст.-інд. éjati, tjati ’рухацца’ (Бернекер, 1, 422; Траўтман, 103), літ. áikštytis ’капрызіць, дурэць’, áikštis ’прыхамаць’, лат. aîstîtiês ’крычаць, шумець’, ст.-ісл. eikinn ’дзікі, люты, моцны’ (Фасмер, 2, 116), ст.-інд. iṅgati ’рухацца’ (Махэк₂, 181). Згодна з найбольш прынятай версіяй, пачатковае значэнне ’рух у танцы, скокі’ (Слаўскі, 1, 331–332). Скок (1, 711) прыводзіць у якасці семантычнай паралелі ст.-в.-ням. spilōn ’жвава рухацца’ — ням. spielen ’іграць’. Прапанова Ланта аб сувязі з гняздом рус. ерзать выклікае пярэчанні семантычнага і фармальнага характару (гл. Трубачоў, Эт. сл., 8, 209).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

зве́сці, звяду́, звядзе́ш, звядзе́; звядзём, зведзяце́, звяду́ць; звёў, звяла́, -ло́; звядзі́; зве́дзены; зак.

1. каго (што). Ведучы, спусціць зверху ўніз.

З. дзіця з лесвіцы.

2. каго-што. Перавесці, адвесці на другое месца, убок.

З. карову з дарогі.

З. сур’ёзную размову на жарт (перан.).

3. што. Знішчыць, перавесці; зрасходаваць (звычайна без карысці).

З. тараканаў.

З. многа лесу (высечы).

4. што. Наблізіць адно да другога, ссунуць, злучыць.

З. бровы.

5. каго (што). Сабраць у адно месца, дапамагчы або прымусіць сустрэцца ці сысціся з кім-н.

З. дзяцей у зал. З. знаёмых.

6. каго-што ў што. Злучыць у якое-н. новае цэлае.

З. даныя ў табліцу.

7. каго (што). Нацкаваўшы аднаго на другога, прымусіць пабіцца, пакусацца.

З. сабак.

З. спрачальнікаў (перан.).

8. што да чаго або на што. Давесці да чаго-н. нязначнага, малога, нескладанага.

З. выдаткі да мінімуму.

9. (1 і 2 ас. не ўжыв.), каго-што. Сагнуць, сцягнуць, скурчыць.

Сутарга звяла нагу.

◊

Звесці са свету — загубіць, знішчыць.

Звесці ў рожкі (разм.) — пасварыць каго-н. з кім-н.; стукнуць ілбамі.

|| незак. зво́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць.

|| наз. звядзе́нне, -я, н. (да 1, 2, 4—9 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

sport​1 [spɔ:t] n.

1. спорт;

She plays a lot of sport. Яна шмат займаецца спортам;

He’s good at sport. Ён добры спартсмен.

2. pl. sports спарты́ўныя гу́льні;

outdoor/indoor sports гу́льні на адкры́тым паве́тры/у закры́тым памяшка́нні;

inter-university sports спабо́рніцтвы памі́ж універсітэ́тамі;

do sports займа́цца спо́ртам;

go in for sports займа́цца спо́ртам (звыч. прафесійна)

3. заба́ва, жарт;

do smth. for sport зрабі́ць што-н. для жа́рту;

for sport’s sake для жа́рту;

what sport! вось паце́ха!

make sport of smb. жартава́ць з каго́-н.;

say smth. in sport сказа́ць што-н. дзе́ля жа́рту

♦

good sport! малайчы́на!

He’s a good sport! Ён хлопец хоць куды!;

Come on, sport! Ну давай, дружа!

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

ciepło

I н.

цяпло, цеплыня;

ciepło właściwe фіз. удзельная цеплыня

II

цёпла;

dzisiaj jest ciepło — сёння цёпла;

było mi ciepło — мне было цёпла;

przyjąć kogo ciepło — прыняць каго цёпла (сардэчна);

trzymaj się ciepło жарт. разм. трымайся; здаровенькі бегай

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

Fléisch

n -(e)s

1) мя́са

2) мя́каць (пладоў)

3) плоць, це́ла

ins ~ schíeßen* — налі- ва́цца (сокам)

fáules ~ trágen* — жарт. біць бі́бікі

◊ álles ~ auf Érden — усё жыво́е на зямлі́

Ménschen von ~ und Blut — жывы́я лю́дзі

~ vom ~ — плоць ад пло́ці

sich (D) ins éigene ~ béißen* — нашко́дзіць само́му сабе́

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

Stáchel

m -s, -n

1) джа́ла (пчалы)

2) шып, калю́чка

j-m ein ~ im Áuge sein — быць у каго́-н. як бяльмо́ на во́ку

3) во́стры жарт, з’е́длівасць

éiner Sáche (D) den ~ néhmen* — абясшко́дзіць што-н.

◊ wíder den ~ löcken [lécken] — супраціўля́цца (чаму-н.); пратэстава́ць (супраць чаго-н.)

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

Regíster

n -s, -

1) рэгі́стр, паказа́льнік; рэе́стр, спіс;

etw. ins ~ éintragen* зано́сіць у спіс [у рэе́стр], рэгістрава́ць;

j-n ins Schwárze ~ bríngen* разм. ачарні́ць, абнясла́віць, абгавары́ць каго́-н.

2) муз. рэгі́стр

◊ álle ~ zíehen* пусці́ць у ход усе́ сро́дкі;

das sentimentále ~ zíehen* ігра́ць на пачу́ццях;

ein áltes ~ жарт. стара́я карга́

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

гісто́рыя, ‑і, ж.

1. Рэчаіснасць у працэсе развіцця. Законы гісторыі. Дыялектыка гісторыі.

2. Сукупнасць фактаў і падзей, якія адносяцца да мінулага чалавечага грамадства. Беларусь увайшла ў гісторыю як краіна-партызанка. «Маладосць».

3. Навука аб развіцці чалавечага грамадства. Гісторыя СССР. Гісторыя сярэдніх вякоў. Гісторыя старажытнага свету.

4. Паслядоўнае развіццё чаго‑н. Гісторыя гандлёвых адносін.

5. Навука, якая разглядае паслядоўнае развіццё, змяненне якой‑н. галіны прыроды або культуры. Гісторыя зямной кары. Гісторыя беларускай мовы. Гісторыя тэатра. Гісторыя архітэктуры.

6. Сукупнасць фактаў і падзей, звязаных з кім‑, чым‑н. Сямейная гісторыя.

7. Расказ, апавяданне. Хлопец з фантазіяй, ён спакушаў таварышаў вясёлымі гісторыямі, выдумкамі і нечаканымі прапановамі. Карпаў.

8. Здарэнне, падзея, выпадак. Кабушкін расказваў вясёлыя гісторыі са свайго жыцця. Новікаў.

•••

Гісторыя хваробы — медыцынскі дакумент аб стане здароўя хворага, які запаўняецца ўрачом ад пачатку лячэння і да яго канца.

Вечная гісторыя — тое самае, увесь час адно і тое.

Вось дык гісторыя! — пра нечаканы, непрадбачаны паварот справы.

Доўгая гісторыя — тое, што і доўгая песня (гл. песня).

Павярнуць кола гісторыі назад гл. павярнуць.

Пра гэта гісторыя маўчыць (жарт.) — што‑н. застаецца невядомым, лічаць непатрэбным гаварыць пра што‑н.

Трапіць у гісторыю гл. трапіць.

Увайсці ў гісторыю гл. увайсці.

[Грэч. historia.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)