2. Аднавіць, адрадзіць што‑н. разбуранае. Вы [камуністы] здолелі ўзняць народ — і на руінах Варшавы, пры дапамозе сяброў, узнавіць Варшаву.Лось.
3. Пачаць зноў што‑н. перапыненае. Адзін нязначны выпадак узнавіў наша даўнейшае знаёмства.«Маладосць».
4.перан. Прыпомніць, нанава ўявіць што‑н. забытае; аднавіць. Усе непрыемныя хвіліны са свайго жыцця .. [Міхась] мог узнавіць з дакладнасцю і перажываў іх нанава.Дамашэвіч.Сотнікаў ўчуў новы голас, ён здаўся яму знаёмы, ды толькі спакутаваная яго свядомасць не магла ўзнавіць у памяці, хто гэты чалавек.Быкаў.
5. Перадаць у мастацкіх вобразах рэчаіснасць, прадметы, здарэнні; творча аднавіць. Толькі той пісьменнік можа па-сапраўднаму ўзнавіць жыццё, у якога сапраўдны народны талент.Сабаленка.У паэме «У тыя дні», напісанае да 20‑годдзя Кастрычніцкай рэвалюцыі, П. Глебка праўдзіва ўзнавіў найбольш важныя падзеі 1917 года.«Полымя».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фігу́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае непрамалінейныя абрысы, контуры; які мае складаную форму. Фігурны шакалад. □ [Галя] была ў чорнай шарсцяной сукенцы з фігурным выразам наперадзе, у сваіх чорных лакіраваных басаножках, з сумачкаю ў руках.Ваданосаў.// Які надае такую форму прадмету. Фігурны разец.// Які мае на паверхні ўзор, цісненне. Фігурныя пераплёты старых кніг.
2. Які выконваецца з фігурамі, апісвае пры сваім руху фігуру. [Славік:] — Пройдзем удваіх, і я пакажу табе вышэйшы клас фігурнага катання. Не бойся, я буду цябе трымаць вось так.Шамякін.// Прызначаны для такога выканання. Фігурныя канькі.
3.Разм. Які мае прыгожую фігуру. Захар Лемеш — фігурны чалавек.Колас.
4. Які аднаўляе фігуры (у 4 знач.). Фігурны жывапіс. Фігурны клас.
5. У шахматах — які адбываецца з удзелам фігур. Фігурная атака на каралеўскім флангу.
•••
Фігурнае катанне — выкананне на каньках пэўнага комплексу элементаў, а таксама танцаў на лёдзе.
Фігурныя дужкігл. дужка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цыві́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Не ваенны, не вайсковы; грамадзянскі. Вайсковы люд і люд цывільны Вакзалы поўнілі сабой.Колас.У канцы чэрвеня і пачатку ліпеня тысяча дзевяцьсот сорак першага па ёй [дарозе] ішлі людзі — вайскоўцы і цывільныя, ехалі падводы і машыны.Янкоўскі.//узнач.наз.цыві́льны, ‑ага, м. Неваенны чалавек. З дома камендатуры выйшла некалькі афіцэраў, і сярод іх — нейкі цывільны.Хомчанка.
2. Які мае адносіны да невайсковых людзей, належыць, уласцівы ім. Цывільныя ўлады. Цывільны суд. □ На машыне сядзеў Хурс у цывільнай адзежы, як і заўсёды, і два-тры польскія вайскоўцы.Чорны.Хоць даўно развітаўся са службай марской і ў цывільным хаджу гарнітуры, — горад мой! — уяўляю цябе я парой караблём, што адольвае буры.А. Вольскі.//узнач.наз.цыві́льнае, ‑ага, н. Неваеннае, невайсковае адзенне. Ледзь толькі я дабраўся да краю лесу, як адразу ж натрапіў на ўзброеных людзей у цывільным.Сачанка.
[Ад лац. civilis — грамадзянскі.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
broken
[ˈbroʊkən]1.
v., p.p. of break
2.
adj.
1) разьбі́ты, пабі́ты
a broken cup — пабі́ты ку́бак
2) патрэ́сканы, разьдзе́рты
broken skin — патрэ́сканая ску́ра
3) злама́ны; асла́блены
broken health — падупа́лае здаро́ўе
4) няро́ўны, надарва́ны; перасе́чаны, узара́ны
broken ground — няро́ўная мясцо́васьць
to say in a broken voice — сказа́ць надарва́ным го́ласам
5) злама́ны, нястры́маны
a broken promise — нястры́манае абяца́ньне
6) лама́ны
broken English — лама́ная анге́льская мо́ва
7) збанкрутава́ны, зруйнава́ны
a broken man — збанкрутава́ны чалаве́к
8) перапы́нены
broken sleep — перапы́нены сон
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
new
[nu:]1.
adj.
1) но́вы
2) малады́; сьве́жы
new potatoes — малада́я бу́льба
3) і́ншы, ня той што ране́й
He is a new man now — Ён цяпе́р і́ншы чалаве́к
4) незнаёмы; нязвы́чны, нязвы́клы
a new country to me — незнаёмая мне краіна
new to the work — яшчэ́ не прызвыча́ены да пра́цы
5) но́вы, суча́сны, апо́шні
new dances — но́выя та́нцы
6) дале́йшы, дадатко́вы
new information — дале́йшая інфарма́цыя
2.
adv.
но́ва; няда́ўна, то́лькі што
new-mown hay — то́лькі што ско́шанае се́на
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
yoke
[joʊk]1.
n.
1) ярмо́n.
a yoke of oxen — па́ра запрэ́жаных вало́ў
2) каро́мысел -ла m.
The man carried two buckets on a yoke — чалаве́к нёс два вядры́ на каро́мысьле
3) ге́стка f.
4) Figur. по́вязі pl. (сябро́ўства), су́вязі pl. (кро́ўныя)
5) Figur. пу́ты pl., ако́вы pl., ярмо́n.
6) Figur. прыгнёт -у m., няво́ля f.
2.
v.t.
1) надзява́ць ярмо́
2) запрага́ць, упрага́ць
3) спалуча́ць, зьядно́ўваць, зьвя́зваць
to be yoked in marriage — быць спалу́чаным шлю́бам
4) паняво́льваць
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
6) прыго́жы; згра́бны (чалаве́к); вы́танчаны (пра стыль мо́вы)
7) харо́шы, паго́дны (пра надво́р’е)
8) кваліфікава́ны (наста́ўнік)
2.
adv., informal
фа́йна, выда́тна
•
- fine arts
II[faɪn]1.
n.
штраф -у m.
2.
v.t.
штрафава́ць; наклада́ць штраф на каго́
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
liczba
liczb|a
ж.
1. колькасць;
w ~ie 40 osób — у колькасці 40 чалавек;
2.грам., мат. лік; лічба;
~a pojedyncza — адзіночны лік;
~a mnoga — множны лік;
~a parzysta — цотны лік;
~a jednocyfrowa — адназначны лік;
~a wielocyfrowa — мнагазначны (шматзначны) лік;
~a pierwsza — просты лік;
~a ułamkowa — дробавы лік; дроб;
~a urojona — уяўны лік;
bez ~y — без ліку
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
АНТРАПАСАЦЫЯЛО́ГІЯ,
1) вучэнне, паводле якога развіццё грамадства зводзіцца да канкурэнцыі расавых тыпаў; адна з антыгуманных біялагізатарскіх канцэпцый у антрапалогіі. Створана ў канцы 19 ст.франц. вучоным Ж.В. дэ Лапужам і ням. О.Аманам, якія спрабавалі даказаць, што псіхічныя асаблівасці брахікефалаў (кароткагаловых) больш нізкія ў параўнанні з доліхакефаламі (доўгагаловымі). Прадстаўнікі антрапасацыялогіі лічаць, што вышэйшыя псіхічныя якасці ўласцівыя толькі т.зв. арыйскаму — доўгагаловаму светлавалосаму тыпу, пашыранаму ў Паўн. і Цэнтр. Еўропе. Адкрыты Ч.Дарвінам прынцып барацьбы за існаванне паміж біял. відамі яны пераносілі на гісторыю чалавецтва, якую разглядалі як барацьбу асобных рас. Сцвярджэнне, што гісторыя чалавецтва падпарадкоўваецца не сацыяльным, а біял. законам, паўтарае і амер. вучоны, стваральнік сацыябіялогіі Э.Уілсан, які лічыць, што гуманітарныя і сац. навукі можна разглядаць як спецыялізаваныя раздзелы біялогіі.
2) Адзін з кірункаў у сацыялогіі. Узнікла ў канцы 19 — пач. 20 ст. на аснове тэорыі аб арыйцах як вышэйшай расе. Найб. развіццё атрымала ў Германіі. Новыя сацыялагічныя факты разглядае з пункту погляду антрапал. вучэння пра чалавека, яго цялесную арганізацыю і абумоўленыя антрапаметрыяй псіхічны стан, пачуцці, мысленне, волю, памяць, іх змены пад уздзеяннем культуры, індустр. тэхналогіі і ўласнай культуратворнай дзейнасці чалавека. Агульнатэарэт. пачатак антрапасацыялогіі — гэта фіксацыя адрознення чалавека ад жывёл. Неразвітасць у чалавека прыродных сродкаў самазабеспячэння стала ў прадстаўнікоў антрапасацыялогіі вядучым метадалаг. прынцыпам аналізу грамадскага жыцця. Сваю «недастатковасць» чалавек кампенсуе культурай, а адсутнасць прыроджаных генет. праграм паводзін папаўняе праграмамі сац. наследавання. Культура, паводле антрапасацыялогіі, гэта біялагічна неабходны працэс ператварэння знешняй прыроды ў жыццёвае асяроддзе. «Акультураная» прырода ўключае прылады працы, тэхніку, тэхналогію, сродкі камунікацыі і «сац. парадкі» (грамадскія ін-ты). Праблемамі антрапасацыялогіі з’яўляюцца таксама антрапал. змены сучаснага чалавека, што прынеслі з сабой тэхнізацыя, індустр. грамадства, навук.-тэхн.прагрэс.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГОРНАЗДАБЫЎНА́Я ПРАМЫСЛО́ВАСЦЬ,
горная прамысловасць, комплекс галін нар. гаспадаркі, якія займаюцца разведкай і здабычай карысных выкапняў, а таксама іх першаснай перапрацоўкай і абагачэннем. Вылучаюць асн. групы: паліваздабыўныя, рудаздабыўныя прадпрыемствы, прам-сць неметал. выкапняў, мясц. будматэрыялаў, горнахім., гідрамінеральная.
Горназдабыўная прамысловасць узнікла ў далёкім мінулым, калі чалавек пачаў карыстацца неабходнымі яму выкапнямі. Яе хуткае развіццё звязана з прамысл. пераваротам канца 18 — пач. 19 ст., калі шматразова павялічыліся патрэбы ў высокакаларыйным паліве, разнастайнай металургічнай сыравіне, буд. матэрыялах геал. паходжання, падземных водах, мінер. солях і інш. выкапнях. Сучасная структура прадукцыі сусветнай горназдабыўной прамысловасці характарызуецца значнай перавагай у ёй (вартасным выражэнні) паліўнаэнергет. сыравіны — нафты, прыроднага газу, кам. вугалю. У апошнія дзесяцігоддзі развіццё горназдабыўной прамысловасці звязана з пераважным пераходам да адкрытай распрацоўкі радовішчаў цвёрдых карысных выкапняў. Пашыраецца працэс выкарыстання ўсё больш беднай сыравіны, павелічэння аб’ёму перапрацоўваемай горнай масы, глыбінь горных работ і інш., якія патрабуюць удасканалення спосабаў здабычы і тэхналогіі перапрацоўкі сыравіны. Прагрэс горназдабыўной прамысловасці ў асноўным звязаны з далейшым развіццём традыц. метадаў здабычы і перапрацоўкі сыравіны, а таксама з укараненнем прынцыпова новых тэхнал. схем і тэхн. рашэнняў (стварэнне комплексаў па распрацоўцы жалеза-марганцавых канкрэцый на дне акіянаў, распрацоўкі адносна танных метадаў атрымання металаў з марской вады і інш.).
На Беларусі існуюць наступныя асн. галіны горназдабыўной прамысловасці: паліваздабыўная, рудаздабыўная, прам-сць неметал. выкапняў, мясц. будматэрыялаў, горнахім. і гідрамінеральная. На пач. 1996 было 370 прадпрыемстваў горназдабыўной прамысловасці (2,11% ад агульнай колькасці прамысл. прадпрыемстваў рэспублікі), на якіх працавала 24 457 чал. (2,08% ад занятых у прам-сці). Аб’ём кошту прадукцыі горназдабыўной прамысловасці склаў 4,2% ад агульнага па прам-сці Беларусі. Найбольшыя аб’яднанні і прадпрыемствы: «Беларуськалій», «Беларусьнафта», «Ваўкавыскцэментнашыфер», «Граніт», «Крычаўцэментнашыфер» і інш.