Калыха́ць ’рухаць з боку ў бок, гайдаць, хістаць’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Грыг., Касп.; Нік. Напаў.; Сержп. Прымхі, Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Яруш.), ’гушкаць дзіця’ (БРС, ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Сцяшк., ТС; колухаць), калыхацца ’гушкацца (на арэлях)’ (ТСБМ, Бяльк., Сцяшк., Сл. паўн.-зах., Яруш.), да апошняга яшчэ і калыханка ’гушкалка, арэлі’ (Жд. 3, КЭС, лаг.) без геаграфіі (ТС; колуханка). Укр. колихати ’хістаць, гайдаць, гушкаць дзіця; гайдаць (па арэлях)’, рус. колыхать ’гайдаць, хістаць, гушкаць дзіця’, пск., асташк., цвяр. ’біць’; колыхаться ’гушкацца (на арэлях)’ адзначана на пагранічнай з беларускай тэрыторыі; польск. дыял. kolychać ’гушкаць дзіця’, якое прыводзіцца Трубачовым, Эт. сл., 10, 165, відавочны беларусізм у польскім перыферыйным дыялекце і пагранічных гаворках, гл. Карловіч, 2, 409–410; Слаўскі, 2, 376 (адносна kolychać, засведчанага ў Сыракомлі і ў любельскіх гаворках) ставіць пад сумненне архаічнасць слова. Славен. koléhati Плятэршнік (1, 424) параўноўвае з рус. колыхать, нягледзячы на фанетычную недакладнасць і значэнні славенкай лексемы (’трэсці, качацца на зямлі’). Статус гэтага слова не вельмі ясны, як і славен. дыял. koléhati se ’вылятаць (з вулея)’, тое ж датычыць і серб.-харв. kolihati, якое ў RHSJ, V, 191, тлумачыцца як ’калыхаць’ да таго ж з паметай «ненадзейнае». У любым выпадку, калі нават пагадзіцца з дакладнасцю паўдн.-слав. фактаў, нельга выключыць магчымасці, што гэта незалежныя параўнальна познія ўтварэнні; на карысць гэтага меркавання — экспрэсіўны характар лексемы. Такім чынам, тут хутчэй усх.-слав. інавацыя (+ магчымыя на поўдні). Лічыцца другаснай, больш экспрэсіўнай формай ад *kolysati, а гэта, у сваю чаргу, інтэнсіў ад *kolybati (гл. калываць), так Трубачоў, Эт. сл., 10, 166. Паводле Слаўскага, 2, 376, тут паўн.-слав. інтэнсівы (з ‑ys‑, ‑ych‑), якія ўзнаўляюцца на базе ст.-польск. kolić ’кружыць, круціцца і да т. п.’ і серб.-харв. око̀лити ’акружыць’, < прасл. kolo (Слаўскі прыцягвае яшчэ макед. дыял. коле ’(ён) гушкае’). На думку Слаўскага, там жа, лексемы *kolysai, *kolychati адносяцца да *koliti, як рус. дыял. ломыхать ’ламаць з трэскам’ да ломить ’ламаць’. Калі з фармальнага боку ў прапанове Слаўскага як быццам усё добра, семантычна аспект выклікае сумненне, на што слушна звяртае ўвагу Трубачоў, Эт. сл., 10, 166, маецца на ўвазе сур’ёзнае адрозненне маятнікавага руху ад кругавога вярчэння, а таксама тое, што форма *kolysati неправамерна аддзяляецца ад *kolybati.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

schief

1.

a

1) ко́сы, крывы́, нахі́льны

ein ~es Lächeln — ко́сая [крыва́я] усме́шка

ein ~es Gesícht máchen [zíehen*] — зрабі́ць нездаво́лены твар, ко́рчыць грыма́сы

auf die ~e Bahn geráten* [kómmen*] — каці́цца па нахі́льнай пло́скасці

~ und krumm wérden — зго́рбіцца (ад цяжкай працы)

2) фальшы́вы

ein ~er Vergléich — няўда́лае параўна́нне

in éiner ~ en Láge sein — быць у склада́ным [двухсэнсо́ўным] стано́вішчы

2.

adv ко́са, кры́ва (тс. перан.)

~ und krumm — ≅ ва ўсе бакі́, туды́ і сюды́, бязла́дна

◊ sich ~ láchen — кача́цца ад сме́ху

j-m etw. ~ néhmen* — пакрыўдзіцца на каго́-н. за што-н.

~ géhen* — не атры́млівацца

die Sáche wird ~ géhen — спра́ва ско́нчыцца дрэ́нна

~ gewíckelt — які́ памылцеца, які́ ўве́дзены ў зман

~ líegen* — разм. памыля́цца

~ tréten* — стапта́ць абу́так

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

смех (род. сме́ху) м., в разн. знач. смех;

пачу́ўся вясёлы с. — послы́шался весёлый смех;

рабо́та яго́ — про́ста с. — рабо́та его́ — про́сто смех;

◊ гамеры́чны с. — гомери́ческий смех;

адзі́н с. — смех да и то́лько;

уміра́ць са сме́ху — умира́ть со́ смеху (от сме́ха);

без сме́ху — кро́ме шу́ток, без сме́ху;

дзе́ля сме́ху — сме́ха ра́ди;

зайсці́ся ад (са) сме́ху — покати́ться (умере́ть) со́ смеху;

ку́рам на с. — ку́рам на́ смех;

ло́пнуць са сме́ху — ло́пнуть от сме́ха;

не да сме́ху — не до сме́ху, не до шу́ток;

падня́ць на с. — подня́ть на́ смех;

с. ды і го́дзе — смех да и то́лько;

сме́ху ва́рта — пренебр. смешно́;

сме́ху нарабі́ць — насмеши́ть;

не на с. — серьёзно, не в шу́тку;

с. сказа́ць — смешно́ сказа́ть;

як на с. — как на смех;

падарва́ць жыво́т (жываты́) са сме́ху — надорва́ть живо́т (животы́) со́ смеху;

вы́ставіць на с. — подня́ть на́ смех;

пусты́ (дурны́) с. — глу́пый (дурно́й) смех;

пае́хаць са сме́ху — покати́ться со́ смеху;

кла́сціся са сме́ху — пока́тываться со́ смеху;

кача́цца са сме́ху — ката́ться со́ смеху;

і с. і грэх — погов. и смех и грех;

паспе́х людзя́м на с. — посл. поспеши́шь — люде́й насмеши́шь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

нага́ ж.

1. анат. Fuß m -es, Füße (ступня); Bein n -(e)s, -e (нага вышэй ступні);

2. (мэблі і пад.) Fuß m, Bein n;

◊

ісці́ ў нагу́ з кім-н. mit j-m Schritt hálten*;

паста́віць на но́гі каго-н. j-n wíeder auf die Béine bríngen*;

падня́ць усі́х на но́гі разм. álle áufscheuchen;

паста́віць усё на но́гі álle Hébel in Bewégung sétzen;

жыць на шыро́кую нагу́ auf gróßem Fuß(e) lében;

ні наго́й да каго-н. разм. kéinen Fuß in j-s Haus setzen;

уста́ць з ле́вай нагі́ разм. mit dem línken Bein zu¦érst áufstehen*;

стая́ць адно́й наго́й у магі́ле разм. mit éinem Fuß [Bein] im Grábe stehen*;

працягну́ць но́гі álle víere von sich strécken;

з усі́х ног разм. so schnell ich kann [du kannst, er kann usw.];

дай Бог [Бо́жа] но́гі ≅ die Béine in die Hand néhmen*;

кача́цца ў нага́х у каго-н. j-n kníefällig bítten*;

сяда́й! У нага́х пра́ўды няма́ setz dich! Stéhen macht nicht klüger;

блы́тацца пад нага́мі beim Géhen im Wége sein;

кульга́ць на абе́дзве нагі́ auf béiden Béinen hínken; перан. (пра справу) nur schlecht und stóckend vórwärts géhen*;

дурна́я галава́ нага́м спако́ю не дае́ ≅ was man nicht im Kópf hat, muss man in den Béinen háben

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

нога́ нага́, -гі́ ж.;

◊

вверх нога́ми дагары́ нага́мі;

быть на коро́ткой ноге́ с ке́м-л. быць у блі́зкіх адно́сінах з кім-не́будзь;

ни ного́й ко мне! ні наго́й да мяне́!;

идти́ (нога́) в но́гу ісці́ (нага́) ў нагу́;

сби́ться с ног збі́цца з ног;

дать но́гу воен. даць нагу́;

стать на́ ноги стаць на но́гі;

стоя́ть на нога́х стаяць на нага́х;

на нога́х не стои́т на нага́х не стаі́ць;

встать с ле́вой ноги́ уста́ць з ле́вай нагі́;

на широ́кую но́гу раско́шна;

поста́вить на́ ноги паста́віць на но́гі;

на нога́х на нага́х;

идти́ нога́ за́ ногу ісці́ нага́ за нагу́;

едва́ но́ги но́сят ле́дзьве но́гі но́сяць;

одно́й ного́й в моги́ле адно́й наго́й у магі́ле;

кла́няться в но́ги кла́няцца ў но́гі;

валя́ться в нога́х кача́цца ў нага́х;

в нога́х у нага́х;

чего́ моя́ нога́ хо́чет чаго́ мая́ нага́ хо́ча;

без за́дних ног без за́дніх но́г;

подня́ть на́ ноги падня́ць (узня́ць) на но́гі;

под нога́ми пад нага́мі;

ноги́ не бу́дет нагі́ не бу́дзе;

но́ги унести́ уцячы́;

ног под собо́й не слы́шать ног пад сабо́й не чуць;

протяну́ть но́ги вы́цягнуць но́гі;

но́ги подкоси́лись но́гі падкасі́ліся;

наступи́ть на́ ногу наступі́ць на нагу́;

во́лка но́ги ко́рмят посл. во́ўка но́гі ко́рмяць;

с ног до головы́ з но́г да галавы́;

с рука́ми и нога́ми з рука́мі і нага́мі;

со всех но́г з усі́х но́г;

быть у чьи́х-л. ног уст. быць каля́ чыі́х-не́будзь ног;

подста́вить но́гу падста́віць нагу́;

поста́вить с ног на́ голову паста́віць з ног на галаву́;

и рука́ми, и нога́ми і рука́мі, і нага́мі;

как соба́ке пя́тая нога́ як саба́ку пя́тая нага́;

одна́ нога́ здесь, друга́я — там адна́ нага́ тут, друга́я — там;

чёрт но́гу сло́мит чорт нагу́ зло́міць;

отку́да но́ги взяли́сь адку́ль но́гі ўзялі́ся;

теря́ть по́чву под нога́ми губля́ць гле́бу пад нага́мі.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)