3. Анямець ад парушэння кровазвароту (пра часткі цела). — Змірышся, — думаў бай, — зацякуць ад скураных рамянёў рукі і ногі, сама папросішся...Даніленка.// Апухнуць, ацячы. Вока зацякло. Вывіхнутая нага зацякла.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Варо́чаць, варо́чацца ’аддаваць назад’ (Шат., Касп., Нас., Яруш., 27, КЭС, лаг.; Гарэц.); ’варочаць, паварочваць; варушыць і г. д.’ (БРС, КЭС, лаг.; Яруш., Касп., Бяльк., Сцяшк. МГ); ’валіцца на дол і да т. п.’ (КЭС, БРС). Рус.воро́ча́ть, укр.вороча́ти, воро́ча́тися, чэш.vráceti, балг.вра́щам, серб.вра̏ћати і г. д. Прасл.*vorti̯ati ’тс’ — утварэнне ад прасл.*vortiti (ст.-рус.воротити, рус.вороти́ть, чэш.vrátiti, ст.-слав.вратити, балг.вра́тя і г. д.), якое ў сваю чаргу адносіцца да прасл.*vьrteti ’вярцець’. Адносна *vorti̯ati і *vortiti гл. Фасмер, 1, 355.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пра́нуць (пря́куць) ’стукнуць, ударыць’ (Нас.), пря́даць ’бегаць’ (Растарг.). Рус.пря́нуть, воспря́нуть, дзеяслоў зак. тр. да пря́дать ’скакаць, варушыць’, укр.пря́нути ’кінуць’, серб.-харв.пре̏дати ’баяцца’, пре̏нуты се ’ўстаць, ажыць’, ’ускочыць спрасонку’, славен.oprésti, prédem ’валіцца з ног’. Прасл.*prędati — ітэратыў ад *pręsti (гл. прасць) (Скок, 3, 33). Роднасныя ст.-ісл.spretta, spratt ’прабівацца (узыходзіць), лопацца’, англ.sprint ’бегчы на кароткую дыстанцыю, веславаць з усяе сілы’, с.-в.-ням.sprenzen ’ірваць, пырскаць’ (Фасмер, 3, 394. з літ-рай; Борысь, Зб. Відоескаму, 51–54). Параўн. таксама з іншым вакалізмам пруд, прудкі. Гл. яшчэ напрануць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кача́ць ’качаць’ (ТСБМ, БРС, Касп., Сцяшк. МГ); ’качаць бялізну’, ’качаць, валяць’, ’раскачваць цеста’ і г. д. Параўн. ст.-рус.качати ’гайдаць, хістаць’, рус.кача́ть ’калыхаць, хістаць’, укр.кача́ти ’катаць’, ’качаць бялізну’, ’качаць цеста’. Далей параўн. польск.дыял.kociać się ’качацца, валяцца і да т. п.’, чэш.káceti ’валіць, разбураць’, káceti se ’валіцца’, ст.-славац.káceť ’рубіць (лес)’, славац. (дыял.) kácat sa ’хістацца’. У аснове гэтага дзеяслова са шматлікай семантыкай, але досыць празрыстай формай, ляжыць зыходнае *katjati (sę), якое з’яўляецца ітэратыўна-дуратыўным утварэннем да прасл.*kotiti. Пры гэтым атрымліваецца аблаўтная форма вакалізма (a < ō < о). Параўн. Трубачоў, Эт. сл., 164.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
topple
[ˈtɑ:pəl]1.
v.i.
1) валі́цца
The chimney toppled over on the roof — Ко́мін звалі́ўся на страху́
2) навіса́ць, зьвіса́ць, абвіса́ць
beneath toppling crags — пад наві́слымі ска́ламі
2.
v.t.
валі́ць, пераку́льваць
The wrestler toppled his opponent — Барэ́ц павалі́ў свайго́ супраці́ўніка
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
навалі́цца, -валю́ся, -ва́лішся, -ва́ліцца; зак.
1. Налегчы сваім цяжарам на што-н.
Н. на стол.
2.перан. Дружна ўзяцца за якую-н. работу; з прагнасцю накінуцца на што-н.
Н. на вучобу.
Хлопцы дружна наваліліся на клёцкі.
3. Напасці, накінуцца на каго-, што-н.
Н. на пазіцыі ворага.
Наваліліся ўсе на аднаго.
4. Падаючы, насыпацца (пра многае; разм.).
Навалілася яблыкаў за ноч.
5.перан. Змарыць (пра сон, спёку і пад.).
Сон наваліўся.
6.перан. Спасцігнуць, нечакана напаткаць.
Хвароба навалілася.
7.перан. Нахлынуць, сабрацца ў вялікай колькасці.
Пад канец тыдня навалілася столькі работы.
8. Накінуцца на каго-н. з лаянкай (разм.).
Ён мог ні за што н. на чалавека.
|| незак.нава́львацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Tam deest avaro, quod habet, quam quod non habet
Скупому ў аднолькавай ступені не хапае і таго, чаго не мае, і таго, што ў яго ёсць.
Скупому в равной мере недостаёт и того, чего не имеет, и того, что у него есть.
бел. Вочы страхачэ, а рукі грабачэ. Прагнаму заўсёды мала. 3 горла валіцца, а ён ніяк не здаволіцца ‒ усё пхае і пхае.
рус. Убогий во многом нуждается, а скупой во всём. Убого го одна нужда гнетёт, скупого две (убожество и скупость).
фр. Les avares font nécessité de tout (Скупые во всём нуждаются).
англ. He is not poor that has little, but he who desires much (Беден не тот, кто имеет мало, а кто желает много).
нем. Der Geizhals hat den Knopf auf dem Beutel (Жадный имеет на кошельке кнопку). Der Geizige ist allwegarm (Жадный ‒ самый бедный).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
padać
pada|ć
незак.
1. падаць; валіцца;
~ć wznak — падаць (валіцца) дагары;
~ć ze zmęczenia — падаць ад стомы;
2. падаць, ісці (пра ападкі);
śnieg padać — ідзе снег;
3. гінуць;
krowy ~ją — каровы здыхаюць;
4. падаць;
światło ~ło na środek stołu — святло падала на сярэдзіну стала;
~ć na cztery łapy — выходзіць з вады сухім
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
сва́ливатьсяIнесов. (ксвали́ться)
1.(падать с чего-л.) скіда́цца, скі́двацца, зва́львацца;
2.(падать, обрушиваться на землю)валі́цца, зва́львацца, па́даць; (опрокидываться) абаро́чвацца;