1. Здольнасць рабіць што‑н.; сіла, магчымасць. Наколькі хопіць сілы ў мяне, змогі, наколькі хопіць дзён жыцця майго, — мы пойдзем хваляй, палкай, як агонь, ад перамогі і да перамогі.Дубоўка.Хоць пацяжэлі рукі, цела, ногі, І ўжо ўзняцца мы не мелі змогі, А вочы пільна паглядалі ў далеч.А. Астапенка.
2. Моцная стомленасць, поўнае бяссілле. Балелі рукі, млелі ногі, Старыя падалі ад змогі.Глебка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адпла́та, ‑ы, ДМ ‑плаце, ж.
1. Разлік, плата (за працу, паслугу, доўг); аплата. [Байкач:] Што вам трэба? [Пякарская:] Адплата па векселях.Гурскі.[Сёмка:] — Уся сям’я працуе цэлы год, а ў канцы — нічагусенькі ў адплату.Гартны.[Сімон:] — Зямлю іхнюю.. [жанчын] бяру сабе ў адплату доўгу.Самуйлёнак.// Аддзяка за клопат, дбанне.
2.перан. Помста, кара за злачынства, крыўду. [Алешын:] Яшчэ душа адплатаю гарыць — Ні смерці жах, ні чорны цень магілы Агонь душы не здольны пагасіць.Бачыла.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́смактаць, ‑кчу, ‑кчаш, ‑кча; зак., што.
Смокчучы, выцягнуць якую‑н. вадкасць, вільгаць і пад.; выссаць. Высмактаць сок з яблыка.//Разм. Выцягнуць якую‑н. вадкасць помпай або якім‑н. іншым прыстасаваннем. Агонь высмактаў газу з лямпы.//Разм. Прагна выпіць усё. [Настуля:] — Сам гарэлку высмактаў, а чалавека частаваць няма чым.Чарнышэвіч.
Высмактаць з пальца — тое, што і выссаць з пальца (гл. выссаць).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разгрэ́бці, ‑грабу, ‑грабеш, ‑грабе; ‑грабём, ‑грабяце; пр. разгроб, ‑грэбла і ‑грабла, ‑грэбла і ‑грабло; зак., што.
Адгрэбці ў розныя бакі, раскідаць што‑н. сыпкае, рыхлае. Дзеці разграблі салому і трэскі, нарысавалі кіёчкам «класы».Брыль.Гэта было зімою, сястра Настася разгрэбла снег і дастала барвенак.Хведаровіч.// Расчысціць ад чаго‑н. сыпкага, рыхлага і пад. Разгрэбці дарогу. □ Мірон разгроб пару шырэй, глыбей, так, каб агонь быў пад верхнім пластом зямлі.Маўр.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шумаві́нне, ‑я, н.
1. Пена, накіп, шум на супе і пад. пры кіпенні. Пачала закіпаць на трынозе бульба, гонячы шумавінне цераз край і заліваючы агонь.М. Стральцоў.// Пена, якая ўтвараецца пры хваляванні вады на моры, возеры і пад. І зноў чакала [Ірма], пакуль белае шумавінне не выкінула Яругіна зноў на бераг.Карамазаў.// Рознае смецце. Трэба было ўсюды пападграбаць шумавінне, пазвозіць яго на ферму, утаптаць у гной.Сачанка.
2.перан.Разм. Падонкі грамадства.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
belch
[beltʃ]1.
v.i.
1) адрыга́цца
2) (пра гарма́ту) страля́ць, абсыпа́ць агнём
2.
v.t.
выкіда́ць
to belch fire — шуга́ць агнём
to belch smoke — валі́ць ды́мам
The vulcano belched fire and smoke — З вулька́ну шуга́ў аго́нь і валі́ў дым
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
element
[ˈelɪmənt]
n.
1) элемэ́нт -а m. (і хімі́чны); кампанэ́нт, складо́вая ча́стка
2) стыхі́я f.
the four elements — зямля́, вада́, паве́тра й аго́нь
3) атачэ́ньне, акружэ́ньне n.; асяро́дзьдзе n.
to be in one’s element — быць у сваёй стыхі́і
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Ву́галь (БРС, Нас., КТС, Шат., Касп., Гарэц., Бяльк., Мядзв.). Рус.у́голь, укр.ву́гіль, ст.-рус.оуг(ъ)ль, ст.-слав.ѫгль ’вугаль’, балг.въгле н. р. ’вугаль’, серб.-харв.у̏гаљ, славен.vọ̑gel, чэш.uhel, славац.uhol, польск.węgiel, в.-луж.wuhl, wuhel, н.-луж.hugel. Прасл.ǫgъlъ (Махэк₂, 666; Скок, 3, 537). Роднаснае літ.anglìs, ст.-прус.anglis, він. скл. адз. л. añglį̌, усх.-літ.ánglis, лат.ùogle, ст.-інд.áṅgāraḥ ’вугаль’, н.-перс.angišt ’тс’ (Траўтман, 8; Фрэнкель, 10; Фасмер, 4, 146). Сольмсен (Unters., 218) дапускае магчымасць роднасці з агонь. Аб гэтым гл. таксама Тапароў, Прус., 87.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пу́рны ’пульхны; пышны (пра хлеб)’ (ТС), ’порысты, падышоўшы (пра хлеб)’ (стол., Жыв. НС). Відаць, утворана на базе прасл.*puriti sę ’падымацца, уздымацца’, параўн. чэш.Mūp.purit sa ’надувацца ад злосці’, ст.-чэш.ригпу́, чэш.vzpurny ’ўпарты’, серб.-харв.напу́рити ’раззлаваць’, напу́рити се ’зазлаваць, надуцца; пасварыцца’, напурен ’надзьмуты, самазадаволены’, якія Белеціч (JO, 49, 120) збліжае з пу́рити ’жарыць, пячы’, што ўзыходзяць да і.-е.риг‑ ’агонь’. Звязана з пу́рыць ’гнаць, выганяць’, (гл.) порай, ’хутка падымацца, расці’ з дадатковым адценнем’станавіцца рыхлым, кволым’, параўн. балг.дыял.пу́рек ’слабое, хілае і анемічнае дзіця’, рус.дыял.пу́рско ’мякка, рыхла’ і пад., генетычна звязаныя з літ.purėti ’станавіцца рыхлым’.
1. Прымусіць гарэць агнём, падпаліць (дровы і пад.). Каваля ў кузні сапраўды ўжо не было. Рыгор сам распаліў вугаль.Капусцін.// Раскласці, развесці агонь дзе‑н., у чым‑н. Распаліць печ. Распаліць горан. □ Пасля вячэры распалілі касцёр, паселі кружком пад соснамі.Навуменка.Іван Сяргеевіч прыпомніў, што ў кедрачы, каля сухастояў, ляжала сухое галлё. Пайшоў туды і распаліў агонь.Мяжэвіч.
2. Моцна нагрэць агнём, жарам. — Калі чыгун распаліць, а потым у халодную ваду кінуць — трэсне.Асіпенка.
3.перан. Узмацніць якое‑н. пачуццё, жаданне і пад.; давесці да высокай ступені развіцця. Распаліць цікавасць. Распаліць спрэчкі. □ Відаць .. [немцы] распалілі апетыт іншым, бо неўзабаве прыняліся за яду амаль усе.Шамякін.// Прывесці ў стан узрушэння; запаліць якім‑н. жаданнем. Бацьку гэтыя падказкі [ратнікаў] толькі яшчэ больш, распалілі. Ён хапіўся за Лаўрэнаву стрэльбу, сарваў яе з пляча.Якімовіч.
4.перан. Развязаць, распачаць (барацьбу, вайну). Пра мірныя годы гавару і пра тых, Хто распаліць на прасторах хоча пажары вайны.Смагаровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)