про́мысел, ‑слу, м.
1. Здабыванне звяроў, птушак і пад. лоўляй, паляваннем. Промысел собаля. □ Мой дзед ездзіў на ловы ўжо з беркутам, а бацька, удасканаліўшы промысел продкаў, акрамя беркута, меў ганчака. Васілёнак.
2. Які‑н. занятак, рамяство як крыніца сродкаў існавання. Ганчарны промысел. Кавальскі промысел. □ Уперад некаторыя з лугінаўцаў займаліся промысламі: рабілі ц[а]бры, падушкі, колы, выраблялі рагожы ды вазілі за дваццаць вёрст у горад на продаж. Каваль. // Разм. Здабыванне чаго‑н. (часцей крадзяжом, ашуканствам і пад.). У Познані, дзе мянялася паравозная брыгада, Станіслаў хадзіў на «промысел», каб дастаць хлеба. Гурскі.
3. Месца, дзе займаюцца здабычай чаго‑н.; прамысловае прадпрыемства. Нафтавыя промыслы. Саляныя промыслы.
•••
Адыходны промысел (гіст.) — часовая, сезонная работа сялян за межамі сваёй вёскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разрэ́заць, ‑рэжу, ‑рэжаш, ‑рэжа; зак., каго-што.
1. Рэжучы, раздзяліць на часткі, кавалкі. Як дарослы, [хлапчук] узяў з паліцы, з-за занавеска, бохан хлеба, разрэзаў вялікім нажом напалам, палавіну аддаў Шуру... Навуменка. У хаце Аня ўзяла са стала нож, разрэзала вузел і, прысеўшы на ўслон, пачала спрытна разгортваць зляжалую істужку бінту. Мележ. // Рэжучы, раздзяліць (старонкі кнігі, часопіса і пад.). Разрэзаць часопіс. // перан. Рассекчы (паверхню вады, паветра і пад.). Разрэзаць плынь ракі. □ Канчук .. са свістам разрэзаў паветра. Мурашка.
2. Падзяліць, расчляніць што‑н. на часткі. Франкісты стараліся авалодаць гэтай дарогай, каб разрэзаць рэспубліканскія часці. Кухараў.
3. Зрабіць надрэз на чым‑н. Разрэзаць нарыў. // Пашкодзіць чым‑н. вострым; парэзаць. Аб цвік, якім жалеза было прыбіта к тронку, [Сашка Стафанковіч] разрэзаў палец. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ушчыкну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак., каго-што і без дап.
1. Пальцамі сціснуць скуру да болю. Зайчык нібы незнарок прытуліўся да Ганны, раптам ушчыкнуў яе за бок. Мележ. [Хлопчык:] «Не дай бог [Хрысціна] злая! Калі не ўдасца адлупцаваць, дык хоць ушчыкне, але так, што аж іскры з вачэй пасыплюцца». Гурскі. // перан. Рэзка працяць (пра холад, мароз). Калі выйшаў [Мацей] на ганак, востры халадок прабраўся пад полы і ўшчыкнуў за калені. М. Стральцоў.
2. Шчыпком аддзяліць, адарваць. Паклаўшы на стол скібку хлеба, ад якой ушчыкнула і ўкінула сабе ў рот каліўца, .. [маці] ціха і знясілена расказвала дзецям пра сваё няўдалае падарожжа. Ус. А Аленцы гэтак хацелася есці, і яна неўзаметку ад сястры ўшчыкнула крошачку [хлеба] і ўкінула ў рот. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
pain1 [peɪn] n.
1. боль;
cry with pain крыча́ць ад бо́лю;
a severe pain мо́цны боль;
drugs to relieve pain ле́кі ад бо́лю;
be in pain адчува́ць боль;
Take these tablets if you’re in pain. Прымі гэтыя таблеткі, калі табе баліць;
stomach/chest pains боль у жываце́/грудзя́х
2. паку́та, засмучэ́нне, го́ра;
the pleasures and pains of growing old ра́дасці і паку́ты ста́расці;
Her words caused me pain. Мне стала балюча ад яе слоў.
♦
no pain, no gain ≅ без мазаля́ на рука́х не бу́дзеш мець хле́ба ў зуба́х;
on (under) pain of smth. пад стра́хам чаго́-н.;
a pain in the neck невыно́сны чалаве́к
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
round1 [raʊnd] n.
1. тур; эта́п; ра́ўнд;
the final round фіна́л;
the next round of peace talks чарго́вы ра́ўнд мі́рных перамо́ў;
the second round of voting in the election другі́ тур галасава́ння на вы́барах
2. цыкл; се́рыя;
a round of duties ко́ла абавя́зкаў;
the daily round штодзённыя спра́вы
3. BrE лу́стачка, скі́бачка (хлеба)
4. чарго́вая по́рцыя спіртно́га;
They had another round. Яны выпілі яшчэ па адной.
5. вы́бух (апладысментаў)
6. круг; акру́жнасць; ко́льца;
A cucumber was sliced into rounds. Агурок быў нарэзаны на кольцы.
♦
do/go the rounds BrE цыркулява́ць (пра чуткі, плёткі, весткі і да т.п.); перахо́дзіць з ву́снаў у ву́сны;
in the round аб’ёмны; ба́чны з усі́х бако́ў
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Лату́шка 1 ’гліняная ці драўляная місачка’ (Мядзв., Грыг., Гарэц., ТСБМ, Др.-Падб., Мат. Шкл., Бяльк., Касп., Сцяшк.; чэрв., Жд. 2; смарг., Бел. хр. дыял.; бялын., круп., Нар. сл.; КЭС, лаг.; вілей., Яруш., Мат. Маг., КЭС, Сл. паўн.-зах.), ’невялікая гліняная пасудзіна, місачка з загнутымі краямі’ (Нас., Шат.), ’шырокі і плоскі гаршчок’ (Грыг.), ’міска (любая)’ (КЭС, лаг.), ’вялікая міска, макацёр’ (Сл. паўн.-зах.; мядз., лаг., Жд. 2), ’невялікі збан з ручкай’ (гарад., Сл. паўн.-зах.) ’шырокая нізкая металічная пасудзіна для выпечкі хлеба’ (Сл. паўн.-зах.), ’драўляная лыжка’ (чэрв., Жд. 2), рагач. латушачка ’місачка’ (КЭС). Рус. пск., смал., калуж., тамб. латушка, польск. łatuszka, łotuszka (< бел. латушка), чэш. latuška. Паўн.-слав. latušьka < latuša < прасл. laty (Слаўскі, 5, 45) > ла́тка 1 (гл.). Параўн. мар. latuša ’збанок для смятаны, малака’, рус. алан. латуха ’гаршчок з шырокім верхам’.
Лату́шка 2 ’юшка ў коміне’ (Сл. паўн.-зах.), ’ніжняя частка юшкі’ (Касп.). Да лату́шка 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ośrodek
ośrod|ek
м.
1. цэнтр; сярэдзіна; асяродак;
być ~kiem zainteresowania — быць цэнтрам зацікаўленасці;
~ek wypoczynkowy — курорт; месца адпачынку;
~ek zdrowia — медпункт (медыцынскі пункт);
~ek handlowy — гандлёвы цэнтр;
~ek przemysłowy — прамысловы цэнтр;
~ek rozliczeń (rozliczeniowy) — разліковы цэнтр;
~ek gospodarczy — эканамічны цэнтр;
~ek chleba — мякіш хлеба
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Cogitato quàm longa sit hiems
Думай наперад, якая працяглая зіма.
Думай наперёд, как продолжительна зима.
бел. Кінь за сабою ‒ знойдзеш перад сабою. Што летам збярэцца, тое падбярэцца. Як прыйшоў Спас ‒ бяры рукавіцы ў запас. Кінь хлеб-соль назад, а ён наперадзе апынецца. Лета ‒ прыпасіха, зіма ‒ прыбярыха. Кінь перад сабою, убачыш за сабою.
рус. Едешь на день, бери хлеба на неделю. Пришёл Спас ‒ держи рукавички про запас. Готовь летом сани, а зимой телегу. Готовь сани с весны, а колёса с осени. Чем глубже семя схоронится, тем лучше уродится. Готовь квас на зимний Спас. И зимой будет ягода, коль заготовить загодя.
фр. L’hiver mange le printemps, l’été et l’automne (Зима съедает весну, лето и осень).
англ. Keep something for a rainy day (Береги что-то на дождливый день).
нем. Was der Sommer beschert, der Winter verzehrt (Что дарит лето, зима поглощает/потребляет).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Amor timere neminem verus potest (Publilius)
Сапраўднае каханне нічога не баіцца.
Истинная любовь ничего не боится.
бел. Абы да душы, пражьпвём і ў шалашы. Хоць у шалаши, абы мілы па душы. Пацалункі мілюсенькі, а абое галюсенькі. І вераб’я каханне робіць смелым.
рус. Любовь не знает преград. Проживёшь и в шалаше, коли милый по душе. Сухари с водою, лишь бы сердце с тобою. С милым мужем не стужа. Для милого и себя не жаль. Любовь всё побеждает. С милым дружком и на льду хлеба найдёшь. С милым хоть на край света. С милым рай и в шалаше.
фр. L’amour ne connaît pas d’obstacles (Любовь не знает преград). Une chaummière et un coeur (Хижина и сердце, т. е. нежные чувства).
англ. Love will creep where it may not go (Там, где любви не позволят пройти, она проползёт).
нем. Liebe überwindet alles (Любовь преодолевает всё).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Simul ac quis misertus est, memoria interiit
Як толькі хто робіцца бедным, аб ім ніхто не ўспамінае.
Как только кто становится бедным, о нём никто не вспоминает.
бел. Хто ў бядзе і ў вялікім няшчасці не быў, той і праўдзівых прыяцеляў не знае. Ёсць у каліце́ ‒ сядай на куце, а на плячах хатуль ‒ пытаюць: «Адкуль?» Радня да чорнага дня.
рус. Хлеба нет ‒ друзей и не бывало. Скатерть со стола ‒ и дружба сплыла. Все други, все приятели до чёрного лишь дня. Все доброхоты, а в нужде помочь нет охоты. На обеде все соседи, а пришла беда ‒ они прочь как вода.
фр. Ami de table est bien variable (Друг за столом очень изменчивый).
англ. When poverty comes in at the door love flies out at the window (Когда в дверь входит бедность, в окно вылетает любовь).
нем. Leer Faß, leere Freundschaft (Пустая бочка ‒ пустая дружба).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)