паграні́чнік, ‑а, м.
Ваеннаслужачы ў войсках пагранічнай аховы. Каля варот заставы стаяў з вінтоўкаю пагранічнік-чырвонаармеец. Колас. Акружаныя ў доце, пагранічнікі біліся да апошняга патрона. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паўстаго́ддзя, н.
Палавіна стагоддзя, пяцьдзесят гадоў. [Арэшкін:] — Тут у нас ёсць нехта Шаблюк, старэйшы настаўнік... Безумоўна, заслужаны чалавек... Нешта каля паўстагоддзя працаваў на ніве народнай асветы. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прышко́льны, ‑ая, ‑ае.
Які размяшчаецца, знаходзіцца каля школы, пры школе. Прышкольны сад. □ Другая палавіна прышкольнага ўчастка ўяўляла своеасаблівае вопытнае поле: тут быў уведзены дзевяціпольны севазварот. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
радзі́лка, ‑і, ДМ ‑лцы; Р мн. ‑лак; ж.
Разм. Радзільны дом; радзільнае аддзяленне. Спыніўся [чалавек] каля нас, паздароўкаўся. Потым пытаецца, калі прымаюць перадачу ў радзілцы. Каршукоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спатне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
Разм. Тое, што і спацець. Над вухам нешта зашыпела, я спужаўся, паляцеў уніз. Бухнуўся на мох каля птушанят. Адразу спатнеў. Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
узбо́чына, ‑ы, ж.
Разм. Тое, што і абочына. [Зыгмусь:] — Конь хрумстае траву на ўзбочыне дарогі каля саменькага мяне. Колас. Серабром заігралі мяцёлкі Кавылю на ўзбочынах яру. Беразняк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
флако́н, ‑а, м.
Невялікая бутэлечка, пераважна для духоў. Жонка ўсміхнулася. Падала флакон з парфумаю «Лілія». Баранавых. Каля.. [мальберта], на зямлі, была расчынена скрыначка з фарбамі, флаконамі. Ракітны.
[Фр. flacon.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Смяцю́х ‘від жаваранкаў, якія не адлятаюць у вырай’ (Скарбы), ‘шэрая сініца’ (Сцяшк. Сл.), сьмэтю́шка ‘жаваранак чубаты, Galerida cristata L.’ (стол., Нікан.), укр. смітю́х ‘тс’. Да смецце (гл.), бо птушкі ўзімку збіраюцца каля сметнікаў. Гл. сметнік 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
чвэрць, -і, мн. -і, -ей і -яў, ж.
1. Чацвёртая частка цэлага.
Ч. года.
2. Адзін з чатырох перыядаў, на якія ўмоўна падзяляецца навучальны год у школе.
Усе вучні паспяхова закончылі першую ч.
3. Старая мера сыпкіх рэчываў, роўная 8 чацверыкам (каля 210 л).
Дзве чвэрці аўса.
4. Старая мера аб’ёму вадкасці, роўная чацвёртай частцы вядра (каля 3 л), якой карысталіся да ўвядзення метрычнай сістэмы, а таксама пасудзіна ёмістасцю ў тры літры.
5. Старая мера даўжыні, роўная чацвёртай частцы аршына, што існавала да ўвядзення метрычнай сістэмы.
6. Старая мера зямельнай плошчы, роўная 0,5 дзесяціны.
7. Нота працягласцю ў адну чацвёртую частку цэлай ноты (спец.).
8. Адна з чатырох фаз Месяца; вузкі серп Месяца ў першай ці апошняй фазе (спец.).
9. Паз прамавугольнага сячэння па канце дошкі для змацавання яе з другой дошкай (спец.).
◊
Тры чвэрці да смерці (разм.) — пра слабага, хворага чалавека, якому мала засталося жыць.
|| прым. чвэ́рцевы, -ая, -ае (да 2 і 7 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
пры, прыназ. з М.
1. Каля чаго-н.
Пры доме быў сад.
2. Указвае на падпарадкаваныя адносіны да чаго-н., аднесенасць да чаго-н.
Лабараторыя пры інстытуце.
Служыць пры штабе.
Сядзелка пры цяжкахворым.
3. Указвае на наяўнасць чаго-н. у каго-н.
Трымаць дакументы пры сабе.
Быць пры зброі.
Пры жаданні ўсяго можна дабіцца.
4. Указвае на час, абставіны, становішча.
Чытаць пры настольнай лямпе.
Заявіць пры сведках.
Быць пры памяці.
Пры выпадку завітаю да вас.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)