экста́з, ‑у, м.
Найвышэйшая ступень захаплення, пры якой чалавек даходзіць да самазабыцця; непрытомна-раз’юшаны стан. Буйства пажару знаходзіла жывое водгулле ў Цімохавай душы, пазнаваўшай цяпер вышэйшы экстаз радасці з поваду разбурэння.. гнязда яго адвечных класавых ворагаў. Колас. Алеся стаяла ў царкоўным хоры ў нейкім містычным экстазе і спявала велічныя харалы. Рамановіч. Голас дразда-белабровіка паступова ўзвышаўся.., а потым і наогул белабровік зайшоўся спевам найвышэйшага радаснага экстазу. Кірэенка.
[Грэч. ékstasīs — раз’юшанасць, захапленне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
эксцэ́с, ‑у, м.
1. Крайняе праяўленне чаго‑н.; празмернасць, нястрыманасць. — Ага, зразумела, — сказаў лысаваты. Сківіца ў яго адвісла, быццам стала адразу цяжкай. — Спадзяюся, як культурныя людзі, мы пагаворым без лішніх эксцэсаў. Асіпенка. [Мяснікоў:] — Перадай штабу, усім салдатам: вытрымка! Ніякіх эксцэсаў! Мележ.
2. Парушэнне нармальнага ходу чаго‑н., вострае сутыкненне (звычайна ў грамадскім жыцці). — Гарнізон выконвае мае распараджэнне, а гэта дае магчымасць папярэдзіць узнікненне непажаданых эксцэсаў. Гурскі.
[Ад лац. excessus — выхад; ухіленне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
га́снуць несов.
1. прям., перен. га́снуть, ту́хнуть, угаса́ть; (уменьшаться, слабеть — ещё) ме́ркнуть, тускне́ть;
га́сне святло́ — га́снет (ту́хнет) свет;
га́слі і астыва́лі вуго́льчыкі — га́сли и остыва́ли угольки́;
г. зо́ры — га́снут звёзды;
г. надзе́і — га́снут наде́жды;
г. пачу́цці — га́снут (угаса́ют) чу́вства;
~не бляск у вача́х — га́снет (ме́ркнет, тускне́ет) блеск в глаза́х;
2. (миновать) зака́тываться;
яго сла́ва ~не — его́ сла́ва зака́тывается
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ве́яць несов., в разн. знач. ве́ять; (очищать веянием — ещё) прове́ивать, провева́ть; (дуть, мести — ещё) вью́жить;
в. жы́та — ве́ять рожь;
ве́е ве́цер — ве́ет ве́тер;
ад ліп ве́яла мёдам — безл. от лип ве́яло мёдом;
ад яго́ слоў ве́яла стры́манай ла́скай і кло́патам — безл. от его́ слов ве́яло сде́ржанной ла́ской и забо́той;
◊ куды́ ве́цер ве́е (дзьме) — куда́ ве́тер ду́ет
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вы́везці сов., в разн. знач. вы́везти; (отправить куда-л. — ещё) увезти́;
в. гной — вы́везти наво́з;
в. воз з двара́ — вы́везти теле́гу со двора́;
в. тава́р за грані́цу — вы́везти това́р за грани́цу;
яго́ вы́вез шчаслі́вы вы́падак — его́ вы́вез счастли́вый слу́чай;
в. дзяце́й у вёску — вы́везти (увезти́) дете́й в дере́вню;
◊ в. на сваі́х пляча́х — вы́везти на свои́х плеча́х
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
асо́бна нареч.
1. отде́льно; особняко́м; врозь;
жыць а. ад бацько́ў — жить отде́льно от роди́телей; жить врозь с роди́телями;
біле́ты для яго́ адлажы́лі а. — биле́ты для него́ отложи́ли отде́льно;
дом стаі́ць а. — дом стои́т отде́льно (особняко́м);
трыма́цца а. ад іншых — держа́ться отде́льно (особняко́м) от други́х;
2. (независимо от других) отде́льно, осо́бо;
разгле́дзець гэ́та пыта́нне а. — рассмотре́ть э́тот вопро́с отде́льно (осо́бо)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
закаці́цца сов., в разн. знач. закати́ться; (оказаться внутри чего-л. — ещё) вкати́ться; (удалиться, исчезнуть куда-л. — ещё) укати́ться;
мяч ~ці́ўся ў варо́ты — мяч закати́лся (вкати́лся) в воро́та;
шар ~ці́ўся за ры́су — шар закати́лся (укати́лся) за черту́;
клубо́к не́куды ~ці́ўся — клубо́к куда́-то закати́лся (укати́лся);
со́нца ~ці́лася за лес — со́лнце закати́лось за лес;
яго́ сла́ва ~ці́лася — его́ сла́ва закати́лась
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дзе́ці (род. дзяце́й) мн., в разн. знач. де́ти;
гэ́та яго́ дз. — э́то его́ де́ти;
кні́га для дзяце́й — кни́га для дете́й;
бацькі́ і дз. — отцы́ и де́ти;
◊ не дзяце́й хрысці́ць — (каму з кім) не дете́й крести́ть (кому с кем);
гу́шча дзяце́й не разганя́е — посл. ка́шу ма́слом не испо́ртишь;
бага́таму чорт дзяце́й калы́ша — посл. у бога́того чёрт дете́й кача́ет
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
для предлог с род. для;
падару́нкі д. дзяце́й — пода́рки для дете́й;
ме́сца д. стая́нкі — ме́сто для стоя́нки;
непраніка́льна д. вады́ — непроница́емо для воды́;
д. яго́ гэ́та лёгкая спра́ва — для него́ это лёгкое де́ло;
ён до́бра развіты́ для свайго́ ўзро́сту — он хорошо́ ра́звит для своего́ во́зраста;
◊ д. адво́ду вачэ́й — для отво́да глаз;
д. прылі́ку — для прили́чия;
д. прыклёпу — для ви́димости
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
працягну́цца сов.
1. протяну́ться: простере́ться;
да яго́ ~ну́ліся ру́кі — к нему́ протяну́лись (простёрлись) ру́ки;
2. протяну́ться;
даро́га ~ну́лася на со́тні кіламе́траў — доро́га протяну́лась на со́тни киломе́тров;
3. продли́ться, продо́лжиться, протяну́ться;
дакла́д ~ну́ўся дзве гадзі́ны — докла́д продли́лся (продо́лжился, протяну́лся) два часа́;
4. (пройти медленно) протащи́ться, проплести́сь;
5. проде́ться;
ні́тка лёгка ~ну́лася ў іго́лку — ни́тка легко́ проде́лась в иго́лку
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)