разабра́ць, разбяру, разбярэш, разбярэ; разбяром, разбераце;
1. Разняць што‑н. на састаўныя часткі.
2. Узяць усё па частках, па адным.
3. Прыводзячы ў парадак, рассартаваць, аддзяліць адно ад другога.
4. Спарадкаваць, раздзяліўшы мяса і вантробы, парэзаўшы на часткі (пра мясную тушу).
5. Адрозніць, распазнаць што‑н. (слыхам, зрокам і пад.).
6.
7. і
8.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шыро́кі, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае вялікія памеры ў папярочніку;
2. Свабодны па пакрою, які не прылягае да фігуры.
3. Які займае сабой вялікую прастору; вялізны.
4. Размашысты, свабодны (пра крокі, рухі і пад.).
5.
6.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чо́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае колер сажы, вугалю, самы цёмны з усіх колераў;
2. Цёмны, больш цёмны, чым звычайна.
3.
4. Некваліфікаваны, які не патрабуе пэўных ведаў і навыкаў, звычайна фізічна цяжкі і брудны (пра чарнавую работу і пад.).
5. Не галоўны, не цэнтральны, не парадны, які выкарыстоўваецца для штодзённых патрэб (пра дзверы, ход, уваход і пад.).
6.
7.
8.
9.
10. Які ў дарэвалюцыйныя часы адносіўся да ніжэйшых слаёў грамадства, да простага народа.
11.
12. Паводле забабонных уяўленняў — чарадзейны, звязаны з нячыстай сілай.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
аста́цца, астануся, астанешся, астанецца; астанемся, астаняцеся;
1. Пабыць яшчэ нейкі час дзе‑н.; не пакінуць якога‑н. месца.
2.
3. Не перастаць быць якім‑н., кім‑н., знаходзіцца ў якім‑н. стане.
4. Аказацца, апынуцца ў якой‑н. ролі, стане, становішчы і пад.
5. Аказацца ззаду, адстаць.
6.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падня́цца, ‑німуся, ‑німешся, ‑німецца і падымуся, падымешся, паднімецца;
1. Перамясціцца куды‑н. уверх; узысці.
2. Прыняць больш высокае становішча, прыпадняцца ўверх.
3. З’явіцца над гарызонтам, узысці.
4. Устаць на ногі.
5. Устаўшы, рушыць з месца.
6. Пачацца, узнікнуць.
7. Павялічыцца ў росце, дасягнуць вышэйшага ўзроўню.
8. Наладзіцца, палепшыцца (пра што‑н. раней запушчанае, заняпалае).
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ляжа́ць, ‑жу, ‑жыш, ‑жыць;
1. Знаходзіцца ўсім целам на чым‑н. у гарызантальным становішчы (пра людзей і некаторых жывёл).
2. Знаходзіцца, размяшчацца на якой‑н. паверхні нерухома (бакавой часткай, гарызантальна);
3. Пакрываць, ахутваць сабою што‑н.
4. Змяшчацца, знаходзіцца дзе‑н.
5. Размяшчацца, займаць якую‑н. прастору; распасцірацца.
6. Праходзіць, пралягаць; мець напрамак куды‑н. (пра дарогу і пад.).
7. Быць укладзеным, надзетым тым ці іншым чынам.
8.
9. У спалучэнні са словамі «на душы», «на сэрцы», «на сумленні» азначае: быць прадметам затоеных турбот, пастаяннай трывогі, роздуму і пад.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
збіць, саб’ю, саб’еш, саб’е; саб’ём, саб’яце;
1. Ударам, рэзкім рухам аддзяліць што‑н. ад чаго‑н., прымусіць адваліцца, зваліцца.
2. Ударам, штуршком паваліць, прымусіць упасці.
3. Ударам, рэзкім рухам ссунуць, перамясціць каго‑, што‑н. з належнага месца.
4. Моцна пабіць, знявечыць пабоямі.
5. Ударамі сапсаваць, зрабіць непрыгодным.
6. Прыбіць адно да другога, змацаваць адно з другім цвікамі.
7. Дамагчыся знікнення або рэзкага памяншэння чаго‑н.
8. Зблытаць, прымусіць памыліцца.
9. Зблытаць, змяць (валасы, шэрсць і пад.).
10. Прыгатаваць што‑н., узбіваючы, узбоўтваючы.
11.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сарва́цца, ‑рвуся, ‑рвешся, ‑рвецца; ‑рвёмся, ‑рвяцеся;
1. Перастаць трымацца на чым‑н.; адарваўшыся, аддзяліцца (пра што‑н. прымацаванае, вісячае).
2. Абрушыцца, зваліцца, ссунуўшыся з месца.
3. Рвануўшыся, вызваліцца ад чаго‑н.
4. Вельмі хутка, імкліва пакінуць якое‑н. месца.
5. Нечакана пачацца, узнікнуць (пра буру, вецер і пад.).
6. Раптам пачуцца, данесціся (пра гукі).
7. Сапсавацца ад рэзкага руху, рыўка.
8.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уле́зці, улезу, улезеш, улезе;
1. Пранікнуць, праціснуцца, забрацца ўнутр чаго‑н.
2. Залезці ў шкоду.
3. Умясціцца, размясціцца ўнутры чаго‑н.
4. Уваткнуцца, увайсці ў глыб чаго‑н.
5.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стаць, стану, станеш, стане;
1. Ступіўшы на якое‑н. месца або куды‑н., спыніцца; размясціцца ў вертыкальным становішчы.
2. Падняцца на ногі, устаць.
3. Узяцца за якую‑н. работу, распачаць якую‑н. дзейнасць, звязаную са знаходжаннем на нагах.
4. Запыніцца, спыніць рух (пра чалавека, жывёлу, калёсы і пад.).
5. Перастаць працаваць, дзейнічаць (пра механізмы, заводы, фабрыкі і пад.).
6. Замерзнуць (пра раку).
7. З’явіцца, падняцца над зямлёй, гарызонтам.
8. Часова размясціцца дзе‑н. (на адпачынак, пастой, стаянку).
9.
10.
11. Памясціцца, размясціцца на якім‑н. месцы (пра прадметы).
12. Узнікнуць, з’явіцца.
13. Адбыцца, здарыцца, зрабіцца.
14. Заступіцца за каго‑н.
15. Замяніць каго‑н. у чым‑н.
16.
17.
18. Ужываецца ў саставе выказніка ў значэнне зрабіцца кім‑, чым‑н.
19. Выкарыстоўваецца ў саставе дзеяслоўнага выказніка ў значэнні дзеяслова «пачаць».
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)