БАРАЦЬБА́ ЗА ІСНАВА́ННЕ,

сукупнасць складаных узаемаадносін жывых арганізмаў паміж сабой і з навакольным асяроддзем, у выніку якіх выжываюць і пакідаюць патомства найб. прыстасаваныя асобіны. Асн. палажэнні тэорыі баорацьбы за існаванне распрацаваў англ. вучоны Ч.Дарвін (1859), які адзначыў вял. ролю гэтай з’явы ў эвалюцыі. Паводле Дарвіна, барацьба за існаванне — вынік, з аднаго боку, імкнення арганізмаў да бязмежнага размнажэння, з другога — абмежаванасці прыродных рэсурсаў, неабходных для існавання асобін дадзенага віду. Тэрмін «барацьба за існаванне» Дарвін прапаноўваў разумець у шырокім і метафарычным сэнсе: словам «барацьба» ён абазначаў канкурэнцыю, а словам «існаванне» — не толькі захаванне жыцця дадзенай асобіны, але і яе поспех ва ўзнаўленні патомства. Сав. вучоны І.І.Шмальгаўзен арацьбу за існаванне адносіў да гал. фактараў эвалюцыі. Асн. формы барацьбы за існаванне — гэта адносіны арганізмаў з фіз. ўмовамі жыцця, узаемаадносіны паміж асобінамі розных відаў (міжвідавыя), узаемаадносіны паміж істотамі аднаго віду (унутрывідавыя). Яны цесна пераплятаюцца паміж сабой. Важнейшай формай барацьбы за існаванне Дарвін лічыў унутрывідавую канкурэнцыю, паколькі асобіны аднаго віду маюць найб. блізкія жыццёвыя патрэбнасці. Вынікам барацьбы за існаванне на аснове спадчыннай зменлівасці арганізмаў з’яўляецца натуральны адбор, гал. фактар відаўтварэння. Сацыял-дарвінізм спрабаваў выкарыстаць канцэпцыю барацьбы за існаванне для тлумачэння і апраўдання супярэчнасцяў і канфліктаў у чалавечым грамадстве.

Літ.:

Современные проблемы эволюционной теории. Л., 1967;

Шмальгаузен И.И. Факторы эволюции. 2 изд. М., 1968;

Галл Я.М. Борьба за существование как фактор эволюции. Л., 1976.

С.Г.Беленькі.

т. 2, с. 302

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

сон в разн. знач. сон, род. сну м.;

кре́пкий сон мо́цны сон;

ви́деть что́-л. во сне ба́чыць што-не́будзь у сне; сніць што-не́будзь;

меня́ объя́л сон мяне́ агарну́ў сон;

ви́деть стра́шный сон сніць стра́шны сон;

приро́да просну́лась ото сна́ прыро́да абудзі́лася ад сну;

э́то то́лько сон гэ́та то́лькі сон;

◊

засну́ть (спать) ве́чным сном засну́ць (спаць) ве́чным сном;

сквозь сон праз сон;

как во сне як у сне;

сна ни в о́дном (ни в еди́ном) глазу́ сна ні ў адны́м во́ку;

что сей сон зна́чит? шутл. што гэ́та азнача́е (зна́чыць)?;

прия́тного сна прые́мнага сну, до́брай но́чы;

на сон гряду́щий на́нач, пе́рад сном;

со сна спрасо́нку;

спать мёртвым сном спаць мёртвым сном;

сна на него́ не́ту сну на яго́ няма́;

спать сном пра́ведника спаць сном пра́ведніка;

отойти́ ко сну ле́гчы спаць;

и во сне не сни́лось і не сні́лася;

сон в ру́ку шутл. сон спра́ўдзіўся.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

падысці́

1. (наблізіцца) sich nähern (да каго-н, чаго-н D), zúkommen* vi (s) (да каго-н, чаго-н auf A), heránkommen* vi (s) (да каго-н, чаго-н an A);

да яго́ не падысці́ es ist schwer, an ihn heránzukommen*; herántreten* vi (s) (да каго-н, чаго-н an A);

2. (быць адпаведным) pássen vi (каму-н, чаму-н D);

гэ́та сюды́ не падыхо́дзіць das passt nicht hierhér;

ён не падыхо́дзіць дзе́ля гэ́тага er passt nicht dazú

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

лічы́цца

1. (з кім-н, чым-н) berücksichtigen vt; Rücksicht néhmen* (з кім-н auf A); in Betrácht zíehen*;

не лічы́цца ні з чым auf nichts Rücksicht néhmen*;

з ім тут лі́чацца разм er stellt hier étwas dar;

2. (успрымацца як-н) gélten* vi (als N, für A);

ён лі́чыцца найле́пшым наста́ўнікам er gilt als der béste Léhrer;

лі́чыцца, што… es wird ángenommen, dass…, man glaubt, dass…;

гэ́та не лі́чыцца das gilt nicht; das zählt nicht

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

наве́сці

1. (накіраваць) ríchten vt, hínführen vt, léiten vt (на што-н auf A);

наве́сці гарма́ту вайск das Geschütz ríchten;

2. (стварыць) überzíehen* vt, áuftragen* vt;

наве́сці гля́нец políeren vt;

наве́сці прыгажо́сць разм sich schön máchen; sich pútzen;

наве́сці на след auf die Spur bríngen*;

наве́сці на ду́мку auf éinen Gedánken bríngen*;

гэ́та наво́дзіць на разважа́нні das lässt tief blícken;

наве́сці мост éine Brücke schlágen*;

наве́сці пара́дак Órdnung scháffen;

наве́сці кры́тыку Kritík üben (на каго-н an D)

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

ні́тка ж Fáden m -s, Fäden;

ні́ткі мн Zwirn m -s; Garn n -(e)s, -e (для вышывання, вязання і г. д.); Stríckgarn n (для вышывання); Stópfgarn n (для цыравання);

уця́гваць ні́тку ў іго́лку die Nádel [den Fáden] éinfädeln;

ні́тк трубаправо́да Strang m -(e)s, Stränge;

◊ прамо́кнуць да ні́ткі разм auf die Haut nass wérden, kéinen tróckenen Fáden am Léibe háben; klítschnass sein;

гэ́та шы́та бе́лымі ні́ткамі das fällt sogléich auf;

прахо́дзіць чырво́най ні́ткай sich wie ein róter Faden zíehen*

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

niewiele

няшмат, нямнога, мала;

niewiele myśląc — нядоўга думаючы;

niewiele to pomogło — гэта мала дапамагло;

niewiele brakowało, abym się utopił — я ледзь не ўтапіўся;

niewiele mówiący tytuł — назва, якая мала гаворыць;

niewiele sobie robić z czego — не звяртаць асаблівай увагі на што; не браць да галавы што

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

mieścić się

mieści|ć się

незак. змяшчацца, знаходзіцца;

cała rodzina mieścić się w jednej izbie — уся сям’я месціцца ў адным пакоі;

ambulatorium mieścić się na parterze — амбулаторыя знаходзіцца на першым паверсе;

to mi się nie mieścić się w głowie — гэта не змяшчаецца ў маёй галаве; неверагодна

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

twarz

ж. твар;

wyraz ~y — выраз твару;

dać w twarz — даць аплявуху (у рыла);

do ~y — да твару;

nie jest ci w tym do ~y — табе гэта не пасуе;

~ą w twarz — твар у твар;

z kamienną ~ą — з каменным тварам;

stracić (zachować) twarz — згубіць (захаваць) твар

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

bez

I

без;

bez wyjątku — без выключэння;

bez względu na to — нягледзячы на гэта;

~e mnie — без мяне;

bez liku — без ліку; мноства; незлічоная колькасць;

bez ustanku — безупынна, бесперастанна;

bez wątpienia — несумненна, безумоўна

I bez {, bzu}

м. бат. бэз (Syringa L.);

czarny bez — бузіна (Sambucus nigra L.)

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)