рэгмаглі́пты

(ад гр. regma = трэшчына + glyptos = выдзеўбаны)

заглыбленні на паверхні метэарытаў, утвораныя ў выніку свідравальнага ўздзеяння зямной атмасферы ў час іх руху праз атмасферу з касмічнай хуткасцю.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

Ры́са ’лінія, вузкая паласа’, уласцівасць, адметная якасць’, ’аблічча твару’ (ТСБМ; Гарэц.), ры́ска ’рыска’ (Бяльк.), ’паз’ (свісл., Шат.). Праз польск. rys ’рыса’, ’замалёўка’, ’лінія’, rysa ’драпіна’, ’шчыліна’ з ням. Riss ’трэшчына’, ’шчыліна’, ’драпіна’, ’дзюра’ (Брукнер, 472).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

crackle

[ˈkrækəl]

1.

v.i.

1) трашчэ́ць, патрэ́скваць (пра аго́нь)

2) трэ́скацца (пра шкло)

2.

n.

трэ́шчына, расшчэ́піна f.; патрэ́скваньне n., трэск -у m.

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

АРТАКЛА́З

(ад арта... + грэч. klasis трэшчына),

мінерал з групы палявых шпатаў, K[AlSi3O8]. Прымесі натрыю, радзей барыю, жалеза, кальцыю і інш. Крышталізуецца ў манакліннай сінганіі. Крышталі прызматычныя (характэрны двайнікі), агрэгаты зярністыя. Бясколерны, белы, шэры, ружовы, чырванаваты і інш. Бляск шкляны. Цв. 5—6,5. Шчыльн. каля 2,6 г/см³. Празрыстыя крышталі артаклазу, найб. чыстыя паводле саставу, наз. адулярам. Паходжанне магматычнае, часткова метамарфічнае; пародаўтваральны мінерал гранітаў, сіенітаў, гнейсаў і інш. На Беларусі пашыраны ў антрапагенных адкладах розных генетычных тыпаў. Выкарыстоўваецца ў шкляной і керамічнай прам-сці.

т. 1, с. 505

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

шчыліна, паз, рэз, проразь, расколіна, трэшчына; шпара (абл.); зазор (спец.)

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

fracture

[ˈfræktʃər]

1.

v.

злама́ць (руку́); злама́цца

2.

n.

1) раско́ліна, расшчэ́піна, трэ́шчына f. (у сьцяне́)

2) перало́м, злом -у m. (ко́сьці)

3) разры́ў -ву m. (сябро́ўства)

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

Пацу́рыць ’прагнаць’ (стаўб., Нар. сл.). У выніку кантамінацыі лексем туры́ць ’гнаць’, цу́рыць ’кідаць’ і, магчыма, цу́рка ’палка’.

Пацуры́ць, ушац. пъцуры́ць ’паразбіваць на дробныя асколкі’ (Нар. лекс.). Да па‑ і цуры́ць ’кідаць’, якое з’яўляецца роднасным да літ. kiáuras ’дзірка’, лат. caūrs ’дзіравы’, с.-н.-ням. schore ’трэшчына, пералом’ (Мюленбах-Эндзелін, 1, 365; Фасмер, 4, 387).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Spalt

m -(e)s, -e

1) шчы́ліна

die Тür éinen ~ óffen lássen* — няшчы́льна зачыні́ць дзве́ры, пакі́нуць шчы́ліну

2) трэ́шчына, раско́ліна

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

◎ Пле́на, плена, плёнка, плёначка ’тонкая шчарбінка або лускавінка на метале’ (Нас.), ’трэшчынка ляза касы, сякеры’ (ТС), параўн. рус. плена ’трэшчынка, наслоены лісточак, бліскаўка ў метале ці камені (напр., лабрадарыт)’, польск. płoń ’пелька’, plonio, чэш. дыял. plena ’шчарбінка ў жалезе’, pleń ’шчарбінка на сякеры’, славац. plena ’тс’, славен. plėna ’шчарбінка ў жалезе’, серб.-харв. шток, plena ’трухлявае месца ў дрэве’, plen(ß)vt plenav ’дрэнна каваны, са шчарбінамі’, ’рыхлы, дуплісты’, балг. плена ’трэшчына, шчыліна’. Паводле Махэка, першаснае значэнне лексемы — як у рус. плець ’зярнятка попелу (у адлітым метале)’, роднасным яму з’яўляецца літ. plėnys попел’, лат. pienes ’белы попел на вуголлі’, а таксама ст.-грэч. σπληδός, σποδός ’попел’ (Махэк₂, 458). Фасмер (3, 278) і інш. (тамсама) супастаўляюць з лат. plova ’неглыбокая трэшчына ў метале’, якое звязваюць з лат. piene ’гаралы акаліна’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

завары́цца, ‑варыцца; зак.

1. Настояцца ў вары. Чай заварыўся.

2. Стаць гатовым пасля залівання варам. Крухмал заварыўся. Цеста заварылася.

3. Знікнуць у выніку зваркі, заліўкі (пра шчыліны, пустоты ў металічных вырабах). Трэшчына заварылася.

4. Разм. Распачацца (пра што‑н. клапатное, непрыемнае). [Справавод] падумаў: «Няхай так і ідзе паперка ад імя сельсавета, .. [Ключынскі] і адказваць будзе, калі што заварыцца, а мы подпіс засведчым і ўсё». Галавач.

•••

Заварылася каша гл. каша.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)